[Strona główna]
Opracowała: mgr Zdzisława Bąk
Temat: DRAMA W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ
Drama jest stosowana w nauczaniu wielu krajów. Choć rozmaicie się nazywa, jej istota pod względem teoretycznym jest zbliżona.
Drama nawiązuje bezpośrednio do idei prezentowanej przez Johna Deweya i jego koncepcji Nowego wychowania, a także do Nowoczesnej Szkoły Francuskiej Technik Freineta. Istotą Nowego wychowania było uzależnienie zasad, treści i metod kształcenia od właściwości psychicznych dziecka, od jego potrzeby działania, zabawy i ekspresji twórczej. Obecnie w szkolnictwie angielskim, a także w stanach Zjednoczonych i Kanadzie, dramę stosuje się w dwojaki sposób:
- jako metodę uzupełniającą dydaktyczną;
- jako przedmiot artystyczno-wychowawczy, często fakultatywny, na równi z zajęciami plastycznymi i muzycznymi.
Ten przedmiot w różnych krajach ma trochę odmienne nazwy: gry dramatyczne, drama, teatrt. W Polsce przyjęła się nazwa drama.
W dramie wykorzystuje się spontaniczność, chęć aktywnego działania i zabawy. Intuicyjne zachowania naśladowcze nabierają tu celowego i zorganizowanego charakteru. Dzięki zbliżeniu się do oczekiwań uczniów łatwiej jest wzbudzić ich zainteresowania i przekazać założone treści.
Główne cele dramy to:
- kształcenie wrażliwości uczniów;
- doskonalenie umiejętności rozmowy o uczuciach: własnych, wewnętrznych przeżyciach, stanach, lękach, kłopotach, radościach;
- wyrażanie stanów psychicznych, uzewnętrznianie uczuć;
- uświadomienie własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych;
- kształtowanie określonych zachowań społecznych;
- panowanie nad emocjami, koncentracja, współdziałanie w grupie;
- doskonalenie mimiki, ekspresji, operowania ciałem;
- wzbogacanie słownictwa, frazeologii, zakresu pojęć;
- rozwijanie fantazji, pobudzanie do aktywności, odkrywanie rzeczy nowych;
- przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu poprzez umiejętne i świadome korzystanie z dóbr kultury (muzyki, tańca, pantomimy, teatru).
Każdy prowadzący dramę ma możliwość wszechstronnego poszerzania celów, co jest również niezwykle istotne.
Dzieci klas początkowych są spontaniczne, otwarte, nie obciążone stereotypami nauczania i obawą przed zbyt częstą represyjnością szkoły. Nie rozróżniając zabawy i nauki, będą szybko wchłaniać przekazywane treści. Najważniejsze jest bowiem kształtowanie osobowości, wrażliwości, ekspresji i uczuciowości dziecka.
Struktura dramy jest analogiczna do ogólnie przyjętych schematów zajęć szkolnych:
- elementy wprowadzające, zaciekawiające, inspirujące;
- propozycje ćwiczeń do wykonania na zajęciach;
- przedstawienie efektów pracy;
- rozmowa podsumowująca pracę dzieci, wspólna analiza i wartościowanie wykonywanych ćwiczeń.
Nauczyciele nie powinni obawiać się dramy. Jest to metoda bardzo wdzięczna, dająca wiele satysfakcji prowadzącemu i uczniom. Aby osiągnąć najlepsze rezultaty należy pamiętać o kilku wskazówkach.
Po pierwsze drama wyklucza represyjność i naganę. Odwoływać się tu trzeba do pozytywnych środków wychowawczych (pochwała, mobilizowanie, tworzenie motywacji), co daje efekty odczuwane na lekcjach prowadzonych metodami „tradycyjnymi” Z pochwałami nie wolno jednak przesadzać, aby nie spowodować braku motywacji u innych uczestników. Konieczne jest poszukiwanie złotego środka. Gdy nauczyciel stale będzie się poddawał obiektywnej samoocenie, w szybkim czasie odnajdzie on optymalne metody działania, które będzie mógł wykorzystać na innych zajęciach.
Kolejna kwestia to stworzenie odpowiednio bezpiecznej atmosfery na zajęciach. Dzięki niej uczniowie szybciej zaufają nauczycielowi i kolegom, przełamią nieśmiałość. Będą mieli szansę całkowitego odkrycia się przed współuczestnikami, nie obawiając się drwin i śmiechu. A gdy raz to uczynią, można już liczyć na ich stałą aktywność. Trema, lęk, wstyd to zbyt częste przyczyny porażek człowieka w życiu.
Zaakceptowanie odrębności innych jest ważnym elementem psychiki człowieka, dającym mu możliwość prawidłowego funkcjonowania w demokratycznym społeczeństwie. Dlatego drama powinna być szkołą tolerancji. Jej przykład musi dawać prowadzący, a z niego mają brać wzór uczniowie.
a) elementy wprowadzające, zaciekawiające, inspirujące (pogadanka, opowiadanie, pokazanie zdjęć, rysunków, przedstawienie sytuacji itp.);
b) propozycje ćwiczeń do wykonania na zajęciach, ich ogólna analiza, przygotowanie się ucznia do wykonania ćwiczenia, sugestie nauczyciela i jego ewentualna pomoc;
c) przedstawienie przez uczniów efektów ich pracy;
d) rozmowa podsumowująca pracę dzieci, wspólna analiza i wartościowanie wykonanych ćwiczeń.
Należy pamiętać, że jest to bardzo ogólny zapis toku zajęć. Zarysowana tu koncepcja, mimo swojej logiki, nie musi wcale być powielana. bywa, że nie da się przeprowadzić dramy w ten sposób, bowiem działania uczniów idą często w najmniej oczekiwanym kierunku i mimo tego mogą być bardziej ciekawe, niż przewidziane wcześniej przez nauczyciela.
Drama w szkolnym systemie nauczania może funkcjonować przynajmniej na dwa sposoby:
a. Jako technika pomocnicza przy prowadzeniu dowolnych zajęć dydaktycznych. Niezależnie od przedmiotu, nadaje się ona do stwarzania sytuacji pomocnych w przyswajaniu lub poszerzaniu treści nauczania, np.: na lekcjach środowiska społeczno-przyrodniczego uczniowie mogą wykonywać taniec rannego ptaka lub pojedynek przedpotopowych gadów, czy też naśladować odgłosy natury
Elementy dramy można wykorzystywać jako ćwiczenia rozluźniające w czasie przerw śródlekcyjnych (wejście w rolę sportowca, akrobaty cyrkowego itp.). Te zabiegi uatrakcyjniają przebieg lekcji, a uczniowie pobudzania są do aktywności.
Drama zafunkcjonuje w większym stopniu, gdy np. czytanka na języku polskim przedstawiona będzie w scenkach. Poprzez „bycie w roli” uczeń lepiej zrozumie motywację działań w danej postaci i dzięki temu ma ona szansę zostać dokładniej omówiona.
Kiedy indziej nauczyciel może wykorzystać dramę, aby zareagować na pojawiające się w klasie problemy, np.: braku koleżeństwa, wzajemnej akceptacji. Zajęcia będą wtedy spełniać funkcję terapeutyczną , a efekty okażą się dużo lepsze niż na zwykłej pogadance. Drama daje tu możliwość bezpośredniego odczucia braku kolegów i przyjaciół, a przez to lepszego zrozumienia problemu.
b. Inną mozliwością wykorzystania dramy są zajęcia pozalekcyjne dla uczniów jednej lub wielu klas. Przy oczywistych ograniczeniach liczby uczestników współpraca dzieci w różnym wieku ma szansę stać się ciekawym doświadczeniem. dobrowolne uczestnictwo w zajęciach daje nauczycielowi ogromne możliwości działania. Wybór dokonany przez uczniów świadczyć będzie o potrzebie istnienia dramy, o tym, że spełnia ona ich oczekiwania. Efekty pracy muszą się tu pojawić bardzo szybko.
Dwa omówione sposoby istnienia dramy w szkole nie wyczerpują możliwości jej wykorzystania. Każdy nauczyciel ma szansę wypracowania własnego modelu działania, który zaspokoi potrzeby jego i uczniów.
Techniki dramy.
a. Rozmowa – jest najprostszą do zorganizowania formą zajęć. Zarówno tematy, jak i ich organizacja mogą być różne (w zależności od potrzeb nauczyciela i oczekiwań dzieci), a przygotowania nie nastręczają kłopotów. Do prowadzenia rozmów intymnych (o uczuciach, wrażeniach, przeżyciach) najlepiej byłoby zgromadzić uczniów blisko siebie. Poczucie wspólnoty z nauczycielem i klasą wytwarza bezpieczną atmosferę i skłania do zwierzeń. Celem tego rodzaju działań jest ukazanie bogactwa i złożoności ludzkiej psychiki, nauczenie rozmowy o doznaniach, uzewnętrznianie słowne uczuć, budowanie zaufania między uczniami. Podczas rozmowy nauczyciel ma szansę korygować negatywne zachowania dzieci zauważone wcześniej na lekcjach.
Przykłady:
- Co czujemy robiąc dobre lub złe rzeczy? – rozmowę na ten temat można poprzedzić krótkim opowiadaniem, stanowiącym wyjście do zadania określonych pytań (cykl taki będzie przedstawiony w części praktycznej);
- Czy odczuwamy miłość lub przyjaźń ludzi?
Ćwiczenia te doskonalą konstrukcję wypowiedzi, w naturalny sposób bogacą słownictwo, uczą poszanowania dla zadania innych.
b. Inna forma rozmowy połączona jest z tzw. „wchodzeniem w rolę”. Uczniowie w parach muszą prowadzić dialog z punktu widzenia określonej przez nauczyciela lub wybranej przez siebie postaci.
- rozmowa – kłótnia sprzedawcy i klienta w sklepie,
- detektyw i przestępca,
- mając mało pieniędzy jeden chce jeść zupę, a drugi ciastko.
Później można porozmawiać o dialogach, pytając o wrażenia, efekty pracy.
c. Wywiad jako swoista rozmowa również łączy się z „wejściem w rolę”. Oparty jest na rozmowie z jedną lub z dwiema wytypowanymi osobami. Kształci się tu ciekawy sposób trudną umiejętność zadawania pytań, pomocną na codziennych lekcjach. fikcyjna sytuacja rozwija fantazję, pobudza do oryginalności intelektualnej.
Uczeń udaje wymyśloną postać, np. lotnika. Po odgadnięciu jej, odbywa się konferencja prasowa, na której zadawane są pytania do lotnika. Osoby w tych ćwiczeniach mogą być realne lub fantastyczne, np.: murarz, czarodziej, kosmonauta, krasnoludek, wróżka, król. lekarz, demon szybkości itp. Chodzi tu o jak najbardziej ciekawą formułę zajęć.
d. Samodzielne opowiadanie może być układane przez ucznia na temat zadany przez nauczyciela lub wybrany przez dziecko.
e. „Bycie w roli” należy do jednej z najważniejszych technik dramowych. Zadaniem ucznia jest zafunkcjonowanie w nie spotykanej dotychczas sytuacji lub wcielenie się w dowolną postać. Działanie to powinno odbywać się całkowicie intuicyjnie, bez wcześniejszego przygotowania, aby przeżycia i wrażenia uczestników były możliwie najgłębsze. wyróżnić należy dwa etapy „wchodzenia w rolę”. Pierwszy stanowić będzie kwintesencję zewnętrznego naśladowania. Uczniowie niedoświadczeni zauważą na tym poziomie tylko fizyczne cechy odtwarzanej postaci, bez wnikania w psychikę. Emocje są 6tu zminimalizowane, a ćwiczenia stanowią jedynie wstęp na drugi poziom.
Przykład:
Waszym zadaniem będzie próba naśladowania ślepca na targu.
Uczniowie odtwarzają najczęściej specyfikę poruszania się niewidomego, jego nieporadne ruchy. Nic albo mało powiedzą o tym, co czuli, np. gdy bali się, czy było im smutno. Ale zdarza się dość często, że po stworzeniu odpowiednich warunków, dzieci za pierwszym razem opowiedzą o swoich doznaniach.
W czasie dramy nauczyciel często musi konstruować dodatkowe elementy, pomagające „wejść w rolę”. W omawianym wyżej przykładzie można zaktywizować innych uczniów. Jedni niech będą życzliwi, inni wrogo nastawieni do niewidomego. W drastycznym momencie potrącenie (przewrócenie) ślepca i pomoc w powstawaniu też wchodzą w rachubę (mogą zdarzyć się zachowania spontaniczne – np. chęć przemoc).
Drugim etapem „bycia w roli” jest jej głębokie wewnętrzne przeżycie. Nie chodzi o mechaniczne zagranie lub powielenie znanego schematu, ale rzeczywiste odczucie stanów psychicznych, które są potencjalnymi dla naśladowanej osoby.
f. Scenki i sytuacje improwizowane – mogą to być poszerzone wersje „wchodzenia w rolę”. Konieczny jest udział większej grupy, z którą wcześniej omawia się przebieg scenki. Każdy powinien otrzymać określoną rolę, o której cechy można zapytać przed wykonaniem zadania.
Waszym zadaniem będzie odtworzenie zajścia ulicznego, w którym kobieta została okradziona. Zastanówcie się i podajcie wasze pytania oraz wątpliwości dotyczące te sprawy. Omówmy ogólny, możliwy do zaistnienia przebieg zdarzenia. wymieńcie osoby biorące udział w scence. Dokonujemy przydziału ról, a może wy sami podzielicie między siebie zadania? itd.
Po odegraniu scenki nauczyciel powinien porozmawiać o wykonanym ćwiczeniu, postawić pytania uczestnikom, dokonać wespół z innymi analizy ujęcia problemu, stopnia zaangażowania w odtwarzaniu postaci.
Tego typu ćwiczenia należałoby organizować w związku z pojawiającymi się tekstami literackimi na lekcjach. „Wejście” w sytuację bohaterów da uczniom szansę lepszego zrozumienia ich motywacji. Przyda się nauczycielowi przy omawianiu cech, zachowania, sposobu myślenia postaci z czytanek i lektur.
g. Przedstawienie improwizowane – to już duża i czasochłonna technika dramy. Wymaga ona doświadczenia, dobrego zachowania, koncentracji uczniów. Przedstawienie odbywa się na podstawie dłuższej historii z książki lub krótkiego opowiadania. Organizacja jest taka sama, jak przy omawianych scenkach, tylko skala przedsięwzięcia jest dużo większa. Mogą pojawić się samodzielnie wykonane kostiumy, przedmioty charakterystyczne dla postaci.
- Historia zagubionego dziecka w lesie. Elementy akcji: rodzinne wyjście do lasu na grzyby, oddalenie się dziecka, poszukiwania, nadejście nocy, dziecko wśród okropności lasu, spotkania ze zwierzętami, pomoc przyjaciół rodziny w poszukiwaniach, szczęśliwe odnalezienie (nauczyciel może brać udział w przedstawieniu);
- spotkanie wiosny w lesie,
- wyprawa po skarb do jaskini itd.
Scenki i przedstawienia improwizowane dostarczają wielu emocji i wrażeń uczestnikom. Będą ponadto dużą pomocą dla nauczyciela przy przygotowaniu uczniów do prawdziwej, szkolnej inscenizacji.
h. Inscenizacja nie jest typową techniką dramową, bowiem opiera się ona na wyuczonym wcześniej tekście. Wszystkie ćwiczenia improwizacyjne mogą pomóc nauczycielowi w zorganizowaniu przedstawienia szkolnego na określony temat. Są to już jednak działania typowo teatralne: próby, kostiumy, teksty, maski itp.
i. Pomnik (rzeźba) jest znaną techniką dramową. Doskonali ona plastykę ciała, rozbudza fantazję dziecka, kształci opanowanie i koncentrację. Ćwiczenia wykonywane są najczęściej w dwuosobowych grupach (na wyższym etapie wtajemniczenia może to być więcej osób).
Po wybraniu tematu jeden z uczniów zostaje „rzeźbiarzem”, drugi „materiałem”. Ich zadaniem jest jak najlepsze oddanie charakteru postaci (może to być również przedstawienie uczucia, cechy, np.: wielkość, pogarda, wstyd). Modelowane są: ciało, gest, mimika, ubiór.
- Proszę o wykonanie pomnika siłacza. Zwróćcie uwagę na to, co go wyróżnia z otoczenia, po czym go poznajemy,
- Przedstawcie tryumf zwycięzcy.
Nauczyciel może w tajemnicy podać tematy rzeźby. Po wykonaniu zadania, pozostali uczniowie odgadują jej nazwę, nadają tytuł.
j. Żywe obrazy – uczniowie zastygają w bezruchu w najbardziej dramatycznym momencie granej scenki, np.: poszukiwanie zagubionej szpilki, przeciąganie liny.
Poszerzonym wariantem może być „film”. Po chwilowym zatrzymaniu akcja zaczyna się toczyć do jej następnego zatrzymania (te zatrzymania to tzw. stop klatki). Każdy jest tu odpowiedzialny nie tylko za własną rolę. Dzieci ćwiczą współdziałanie, pełną koncentrację i skupienie.
k. Ćwiczenia pantomimiczne – to wyższy poziom działania ruchowego. Zadaniem uczniów jest przedstawienie ciałem, gestem, mimiką określonego tematu, najprostszymi ćwiczeniami są: strzelanie z łuku, żonglowanie, balansowanie ze szklankami itp. Później należy przechodzić na wyższy poziom, np. niesienie rannego ptaka, podawanie gorącej miski itp. dla doświadczonych uczniów można zaproponować: rozwijanie się pięknego kwiatu, taniec w deszczu, wiosna na łąkach, iskierka w zamkniętym pojemniku itp.
Uczeń musi zaangażować wszystkie swoje umiejętności pantomimiczne dla osiągnięcia zmierzonego efektu. Ćwiczenia te w doskonały sposób rozwijają wyobraźnię, angażują, inspirują do działania.
l. List – tę technikę można wprowadzić, gdy uczniowie posiadają umiejętność pisania i konstruowania zdań. Jest to ćwiczenie bazujące na zdolnościach i w zasadniczy sposób je rozszerzające. Tematy listów mogą być przeróżne, należy jednak pamiętać, aby zaciekawiały, a nawet zaskakiwały uczniów. Dzieci nie zawsze powinny pisać ze swojego punktu widzenia. Mogą zmieniać perspektywę, np.: wcielając się w rolę nauczyciela zastanawiać się nad swoimi postępami w nauce lub będąc na bezludnej wyspie, opisywać przeżywane wrażenia. Taki sposób pisania wiąże się ze swoistym „byciem w roli”. Za zgodą uczniów listy należy odczytywać na lekcji i poddawać analizie (podobnie, jak przy swobodnym tekście C. Freineta). Ta forma może być wykorzystywana do charakterystyki bohaterów czytanek, opisu poznanych zwierząt na środowisku społeczno-porzyrodniczym (np.: gdy w lesie spotkałem słonia, lwa, mrówkę) lub problemów matematycznych (np. wiesz stary, nie mogę zrozumieć zadań na mnożenie). List spełni tu rolę pomocniczą, a dodatkowo uatrakcyjni zajęcia.
ł. Dziennik i pamiętnik również nadają się do wykorzystania jako ćwiczenia dramowe. Można je pisać klasycznie albo z punktu widzenia określonej osoby. Stylizując dziennik na np.: sprzed naszej ery (życie dzieci ludzi pierwotnych – po uprzednim ogólnym omówieniu takiego tematu) w ciekawy sposób wzbogaci się wiedzę uczniów. Są to również doskonałe ćwiczenia w pisaniu, kształcące umiejętność świadomego konstruowania wypowiedzi.
Drama nie stroni od technik plastycznych
m. Jedną z nich jest wprowadzenie na zajęciach przedmiotu-znaku. Uczniowie przynoszą wtedy rzeczy, po których można rozpoznać określonego człowieka, sytuację, nastrój, uczucie. Wzbudza to inwencję, rozwija skojarzenia, gdyż nie musi to być przedmiot jednoznacznie rozpoznawalny, np.: cylinder może być atrybutem eleganckiego człowieka, kominiarza, magika w cyrku. Świeczka skłoni do refleksji, zadumy, zastanowienia, nostalgii, wprowadzi nastrój do rozmowy (wszystko zależy od wyobraźni i zdolności kojarzenia dzieci).
n. Inną techniką plastyczną wykorzystywaną w dramie jest rysunek z jego wszechstronnymi możliwościami. Granicami są tu jedynie wyobraźnia nauczyciela i uczniów. Można przedstawić omawiane postacie, charakterystyczne sytuacje. Barwami opowiadać swoje uczucia, wrażenia, skojarzenia (czarny kolor – smutek, rozgoryczenie, rozpacz; bogacimy tu słownictwo w sposób naturalny). Stosować należy różnorakie techniki: malowanie, rysowanie odbijanie, woskowanie, naklejanie, wydzieranie (np.: próba przedstawienia wydzieranką przeżyć związanych z odczuciami w czasie słuchania muzyki lub opowiadania), budowanie modeli (np. model radości; co może być tego modelem? dlaczego?) itd.
o. Bardzie skomplikowaną formą aktywności plastycznej jest zrobienie przez ucznia stroju, w którym mógłby zaprezentować określoną osobę. Nie musi się to wiązać z nakładami finansowymi, można np. zrobić kostiumy z papieru. Ta forma jest bardzo przydatna w czasie zabaw karnawałowych, ale również gdy przygotowuje się przedstawienie. Pobudza się uczniów do aktywności umysłowej, doskonali fantazję i umiejętności organizacyjne.
p. Uczniowie mogą również zorganizować wystawę na zadany lub własny temat. Działanie odbywa się w takich przypadkach grupowo lub klasowo. Tematy mogą być bardzo różne np.: koło w działalności człowieka, różne typy książek, długopis i pióro – różnice i podobieństwa, różne typy piór ptasich, itd. Motywuje do zdobywania przedmiotów, gromadzenia wiedzy na ich temat, usprawnia współdziałanie przy organizacji, daje szansę pokazania własnych zainteresowań i pasji.
W grupie ćwiczeń pomocniczych wyodrębnić można:
a. Ćwiczenia głosowe – powinny być prowadzone możliwie jak najczęściej: przy okazji czytania, wygłaszania kwestii, naśladowania odgłosów itp. Kształcić można barwę głosu, intonację, korygować wady wymowy, uczyć wymawiania trudnych faz i wyrazów itd. Prowadzić to ma do wykształcenia u ucznia nawyków poprawnej wymowy, umiejętności deklamatorskich, świadomego operowania tonem i dynamiką głosu. Typ ćwiczeń głosowych zależy od prowadzącego (np.: naśladowanie ptaków, samochodów, lasu, ciszy, muzyki duszy, wody, radości; ćwiczenie dynamiki np. zbliżający się samolot, nadbiegające słonie, mrówki; barwa np. chrypienie, miękkość, czystość głosu; ton: podniosły, uroczysty, potoczny, itp.; tempo mówienia: szybkie, wolne, spokojne, nerwowe itp.; poprawność interpunkcyjna). Ćwiczenia te pokażą bogactwo i różnorodność możliwości aparatu głosowego człowieka i pobudzą do bardziej świadomego operowania nim na lekcjach i w życiu codziennym.
b. Ćwiczenia wiążące się z różnymi sposobami wytwarzania dźwięków, rozwijają u uczniów umiejętność przeżywania muzyki. Edukację należy rozpocząć od uświadamiania, że człowiek żyje w świecie dźwięku i jest z nim nierozłącznie związany. Dzieci powinny reagować i wytwarzać różne rodzaje odgłosów za pomocą dostępnych przedmiotów, np.: ołówków, krzeseł, kartek, butów. Należy pokazywać różnorodność i bogactwo barw dźwięków, a także możliwości naśladowcze człowieka, które zależą jedynie od jego fantazji. Praktycznie przygotowuje się tu ucznia do świadomego słuchania muzyki.
WYBRANA BIBLIOGRAFIA DO WYKORZYSTANIA:
1. Czapów Cz.: Psychodrama. Warszawa 1979.
2. Dziedzic A., Pichalska J., Świderska E.: Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej. Warszawa 1992.
3. Galloway Ch.: Psychologia uczenia się i nauczania. Warszawa 1988.
4. Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość. Warszawa 1987.
5. Pankowska K.: Drama – zabawa- myślenie. Warszawa 1990....
agacia_