Zaburzenia nerwicowe u dzieci
Neurotycy mają zachowany krytycyzm, procesy poznawcze przebiegają prawidłowo zaś całe zachowanie mimo pewnych objawów psychopatologicznych mieści się w granicach społecznie akceptowanych. Objawy można porównać do nadmiernie nasilonych reakcji występujących u ludzi zdrowych w sytuacjach trudnych.
Objawy psychiczne: lęk, depresja, rozdrażnienie, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, myśli natrętne, zaburzenia pamięci. Lęk jest osiowym objawem nerwicy. i ma nieokreślone podłoże pochodzenia. Objawy somatyczne: bóle głowy, męczliwość, zaburzenia snu, zaburzenia czuciowo – ruchowe.
Nerwice powstają jako reakcje na sytuacje trudne. Sytuacje nerwicorodne to te, w których dochodzi do dezorganizacji zachowania. Są to:
- sytuacje traumatyczne: silny, jednorazowy uraz prowadzący do zaburzeń zachowania (u dzieci, np. pożar, wypadek samochodowy, pogryzienie przez psa, pozostawienie w szpitalu, przerażające bajki, filmy, dotkliwe kary fizyczne),
- sytuacje subtraumatyczne: nie wywołują natychmiastowego zakłócenia czynności, lecz długotrwałe kumulowanie się negatywnych doświadczeń emocjonalnych (tzw. nerwica korozyjna). Np. traumatyzujące środowisko rodzinne lub szkolne.
Cechy środowiska o zakłócającym charakterze: zmienność wymagań; wzajemna sprzeczność wymagań; nadmiernie wysokie wymagania.
Czynniki powodujące nerwice zależą od: charakteru urazu (rodzaju, siły, stopnia nowości bodźca) oraz właściwości biologicznych dziecka (typ układu nerwowego) oraz doświadczeń psychicznych dziecka (wiedza, nawyki, postawy).
Mechanizmy zaburzeń nerwicowych
Obuchowska I. (1976) wymienia trzy mechanizmy uczenia się uczestniczące w procesie powstawania nerwicy.
1. Mechanizm odruchów bezwarunkowych prowadzi do odpowiadania na szkodliwe bodźce bezwarunkowe zamiast wzmożoną gotowością do wysiłku lub obrony – reakcjami wegetatywnymi, jak: płacz, mdłości, ból głowy. Początkowo reakcje te powstają w wyniku nadmiernego przeciążenia CUN, wskutek zmęczenia, choroby, silnego stresu i zanikają po usunięciu przyczyny. Ale mogą przerodzić się w prostą reakcję nerwicową jeśli wskutek działania czynników patogennych dochodzi do utrwalenia tych reakcji na drodze uczenia się i w związku z tym do reagowania w ten sposób na wszystkie sytuacje trudne.
2. Mechanizm odruchów warunkowych – (war.klasyczne) powoduje wyuczenie się nerwicowych zachowań przez skojarzenie bodźca bezwarunkowego szkodliwego (np. bólowego) z bodźcem obojętnym (np. psem). Dziecko na widok psa reaguje silnym lękiem, płaczem i ucieka ponieważ kiedyś zostało pogryzione przez psa lub matka straszy go psem. Reakcja uległa utrwaleniu bowiem występuje na widok każdego psa bez względu na jego zachowanie. Może ulec generalizacji na wszystkie zwierzęta.
Warunkowanie instrumentalne: to wzmacnianie celowe lub przypadkowe określonego zachowania. Np. u dziecka zaniedbywanego przez matkę wystąpił odruch wymiotny. Spowodowało to przypadkowe zwrócenie uwagi na siebie. Zachowanie matki w tej sytuacji – troskliwość, opiekuńczość ma charakter wzmocnienia (nagrody) co powoduje utrwalenie tej reakcji u dziecka. Możemy zaobserwować zjawisko ucieczki w chorobę, dziecko wymotuje, demonstruje inne objawy chorobowe w każdej sytuacji trudnej, ponieważ mu to ułatwia uniknięcie jej rozwiązania lub też stara się zwrócić uwagę zaniedbującej go matki.
3. Mechanizm modelowania – to uczenie się poprzez naśladowanie działania wykonywanego przez osoby znaczące. Dziecko demonstruje nerwicopodobne zachowania obserwowane u nerwicowej matki, które utrwala się i występuje w różnych sytuacjach.
Zaburzenia typowe dla wieku przedszkolnego: zab.łaknienia; fobie; przejawy agresywności ale dopiero utrwalenie się tych reakcji emocjonalnych pozwala traktować je jako reakcje patologiczne. W tym wieku spotykamy się z najprostszymi formami zaburzeń – im młodsze dziecko tym obraz kliniczny reakcji nerwicowej jest jednolity i tym większy ciężar gatunkowy mają zab.wegetatywno-somatyczne.
Zalicza się a) nerwice z zab.wegetatywno-somatycznymi tzw. narządowe – odmowa połykania pokarmów, jedzenia mlecznych kożuchów, nawykowe wymioty (mogą być konsekwencją niewłaściwych postaw rodziców lub nauczyciela). Nadmierne jedzenie i otyłość – w rodzinach gdzie matka jest dominująca i otacza dziecko nadmierną opieką. Nerwice tego rodzaju przejawiają się poprzez układ wydalniczy (moczenie nocne, dzienne), są rozpoznawalne u dzieci powyżej 4r.ż. Moczenie nocne to jedna z najczęstszych reakcji u dzieci na uraz psychiczny. Samoistnie ustępuje ok.12r.ż.
b) z przewagą zab. ruchowych – tzw. tiki zwane ruchami mimowolnymi. Są to nagle powtarzające się ruchy mięśni lub grup mięśniowych, świadome nie kontrolowane, nie służące żadnemu celowi a pojawiające się w stanach napięcia emocjonalnego, jak grymasy, mruganie, pochrząkanie, nagłe powtarzanie dźwięków, słów. Mogą być konsekwencją zbyt opiekuńczych lub rygorystycznych matek.
Zaburzenia snu – jako trudność w zasypianiu. Inne z przewagą zab.ruchowych: ssanie palca, obgryzanie paznokci, skubanie skórek wokół paznokcia, dłubanie w nosie –pojawiają się w stanach napięcia emocjonalnego. Nawyków tych nie uważa się za chorobliwych jeżeli nie towarzyszy temu przymus i lęk poprzedzający ich wykonanie. Ale jeżeli to utrudnia pracę, aktywność wówczas można powiedzieć o nerwicy natrętnych ruchów.
c) z zab.mowy – jąkanie i może być reakcją na uraz psychiczny lub sytuacje trudną (np. adaptacja do przedszkola). Mutyzm selektywny – dziecko odmawia mówienia w niektórych sytuacjach, symptomy pojawiają się pomiędzy 3-5r.ż. może być protestem dziecka wobec osoby wobec której żywi negatywne nastawienie.
O istnieniu zabu.emocjonalnych orzeka się gdy intensywność i rodzaj reakcji odbiegają zachowania normalnego dla danego wieku życia dziecka: a) reakcje emocjonalne o charakterze negatywnym występują częściej aniżeli pozytywne, b) dziecka sprawia wrażenie zobojętniałego, c) reakcje są niewspółmierne do siły bodźców, d) wycofuje się z aktywności w określonych sytuacjach społecznych, e) reakcje uczuciowe na sytuacje społeczne są słabe.
Zab.emocjonalne leczymy psychoterapią (zabawy i gry, rysunek tematyczny, lepienie z gliny, plasteliny) przy wykorzystaniu technik relaksacyjnych.
Np.: polecić aby dzieci położyły się na dywanie na kocach, najlepiej w kole (stopami do środka koła) i posłuchały bajki. Dzieciom opowiada się monotonnym głosem bajkę o np. niedźwiadku. Jej zasadniczym elementem jest opis samopoczucia zmęczonego misia, który odpoczywa. Proponujemy aby były misiem. Zamknęły oczy, spróbowały odczuć ciężar nóg i rąk, ciepło kołderki. W końcowej fazie przechodzimy do ćwiczeń uaktywniających układ mięśniowy misia – budzi się, ziewa, przeciąga, czuje się wypoczęty. Powtarzamy tego rodzaju ćwiczenia kilka razy w tygodniu.
Możemy stosować muzykoterapię.
spodpowieki