Ewa Przybylska
Opis i analiza
&8.2 pkt 5
rozpoznania i rozwiązywania
problemu edukacyjno-wychowawczego
(Kinga)
Identyfikacja problemu
Kinga urodziła się 11 czerwca 1998 roku. Praktycznie od urodzenia przebywała w Domu Dziecka w Kutnie. Kiedy miała 3 latka została przyjęta do Domu Pomocy Społecznej w Goślicach. Mieszka w licznej gruporodzince. Posiada jeszcze ośmioro rodzeństwa, siostra Emilia przebywa w rodzinie zastępczej, pozostałe dzieci są pod opieką Państwa, w różnych placówkach i domach pomocy społecznej. Rodzice Kingi mają ograniczoną władzę rodzicielską ze względu na alkoholizm. Ojciec Kingi odwiedził ją kilkakrotnie w ciągu tych lat, z matką kontakt utrzymywany jest jedynie w sprawach urzędowych.
Dziewczynka ma dziecięce porażenie mózgowe, zespół Westa z napadami skłonów, encefalopatię, nieprawidłowy zapis EEG, jest leczona farmakologicznie, małogłowie. Niepełnosprawność umysłowa w stopniu głębokim.
Od 01 września 2002 r. dziewczynka uczęszcza na indywidualne zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze. Zajęcia z Kingą prowadziłam w latach 2007-2009. Rozpoczęłam je od jej obserwacji. Orzeczenie Poradni Psychologiczno–Pedagogicznej zawierało minimum informacji diagnostycznych o dziecku. Podany był tylko stopień upośledzenia, zalecenia dotyczące kierunku rewalidacji oraz kilka krótkich informacji o funkcjonowaniu społecznym dziecka. To zbyt mało, żeby ułożyć program terapii z dzieckiem czy plan pracy rewalidacyjno–wychowawczej. Dlatego pierwsze trzy miesiące zostały przeze mnie poświęcone wzajemnej obserwacji i adaptacji do nowego środowiska i otoczenia oraz mojej osoby. Uczestniczyłam w aktywnościach przez nią wykonywanych, zachęcałam do zainteresowania się aktywnościami przeze mnie proponowanymi. Kinga przyzwyczajała się do mnie, do mojego głosu, ja obserwowałam, co lubi, jak reaguje na różne sytuacje, czego się boi i jak się próbuje porozumieć ze mną, obserwowałam jej lęki, czynności i ruchy stereotypowe. Początkowo starałam się niczego dziecku nie narzucać, tylko obserwować, ewentualnie pomagać. Aby ustalić program pracy rewalidacyjnej dokonałam diagnozy funkcjonalnej oraz posłużyłam się arkuszem PPAC Gunzberga.
Próbowałam odpowiedzieć na następujące pytania:
- gdzie Kinga spędza najwięcej czasu, na czym siedzi lub leży, jak się porusza,
- z kim i czy w ogóle jest z kimś związana,
- jaki sprzęt wspomagający typu: wózek, siedzisko, kubek do picia jest używany,
- w jaki sposób porozumiewa się z innymi,
- co robi, gdy jest sama,
- czy odróżnia osoby bliskie i obce,
- w jakiej odległości od obcej osoby czuje się bezpiecznie
- w jakiej pozycji najbardziej lubi przebywać,
- czy woli siedzieć, czy leżeć,
- czy dobrze znosi zmiany pozycji,
- czy i jak reaguje na wprowadzanie zmiany, np. zmianę pory posiłku,
- co lubi jeść i pić,
- jakie są jego ulubione potrawy, napoje,
- czy preferuje jakieś smaki,
- jak często je i pije,
- w jaki sposób komunikuje, że jest głodne lub spragnione,
- czy reaguje na dźwięki otoczenia (dzwonek do drzwi, klakson samochodu, szczekanie psa itp.),
- czy lubi słuchać muzyki,
- kiedy i jak często jej słucha,
- czy ma ulubione melodie,
- jak głośno lubi ich słuchać,
- czy jest taka muzyka, która ją ożywia lub uspokaja,
- czy są jakieś aktywności, które specjalnie lubi,
- czy ma ulubione przedmioty, którymi się zajmuje,
- w jaki sposób i jak często ich używa,
- co robi pozostawiona sama w pomieszczeniu,
- czy lubi wychodzić na spacery.
Bardzo ważną częścią diagnozy funkcjonalnej był spis wszystkich rzeczy i czynności lubianych przez Kingę oraz sporządzenie sposobów okazywania przez nią aprobaty i dezaprobaty.
Następnie posłużyłam się inwentarzem PPAC Gunzburga. Inwentarz PPAC jest użytecznym narzędziem w ocenie postępu w zakresie umiejętności społecznych (kompetencji społecznej) dzieci, młodzieży i dorosłych, zwłaszcza z głębokim upośledzeniem umysłowym, a równocześnie jest programem rozwoju społecznych kompetencji.
Uzyskanie całościowej diagnozy dziecka pozwoliło mi na znalezienie odpowiedzi na pytanie: na jakim etapie rozwoju znajduje się Kinga i w jakim kierunku prowadzić zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze.
PPAC pozwolił mi na określenie następującego zakresu rozwoju:
I. Obsługiwanie siebie:
1) jedzenie,
2) poruszanie się,
3) toaleta i mycie się,
4) ubieranie się,
II. Komunikowanie się
III. Uspołecznienie,
IV. Zajęcia:
1) Sprawność manualna (ruchy palców),
2) Zręczność (kontrola motoryki).
Wnioski, jakie wyciągnęłam były następujące:
Kinga miała zaburzone poczucie bezpieczeństwa, izolowała się od grupy, nie lubiła tłoku, często wyszukiwała sobie miejsca na uboczu. Komunikowała się za pomocą mimiki twarzy. Rozumiała proste gesty. Była samodzielna w niektórych czynnościach samoobsługowych takich jak: poruszanie się, spożywanie posiłków. Nie kontrolowała i nie sygnalizowała potrzeb fizjologicznych. Wymagała pełnej pomocy przy myciu, ubieraniu się, rozbieraniu. Nie nawiązywała kontaktu wzrokowego z otoczeniem. Tolerowała kontakt dotykowy, lubiła być przytulona, kołysana. Preferowała kontakt indywidualny. Pozostawiona sobie samej kładła się na podłodze i stereotypowo kołysała z boku na bok ssąc kciuka, bądź zatykając uszy. Kinga sama wybierała sobie przedmioty, które ją interesowały, były to najczęściej klocki, którymi pukała o siebie. Denerwowała się, gdy słyszała głośną muzykę, krzyki. Odruchy przedmowie miała opanowane. Utrzymywał się ślinotok. Gaworzyła. Rozwojowo oscylowała między 1, a 3 rokiem życia.
Głównym problemem był zupełny brak kontaktu z uczennicą, jej „wyłączanie się”, zamykanie w swoim świecie. Ponadto występowanie stereotypii i nadwrażliwości słuchowej uniemożliwiające jej w miarę prawidłowe funkcjonowanie w grupie społecznej.
Można było zaobserwować u niej następujące niepokojące zjawiska:
1. Obserwowałam silne reakcje lękowe na każdą zmianę warunków, sytuacji,
2. Występowała tendencja do ruchów stereotypowych,
3. Brak kontaktu w jakiejkolwiek formie, zamykanie się w swoim „świecie”,
4. Zatykanie uszu,
5. Brak odruchu obronnego,
6. Poruszanie się na pośladkach ruchem posuwistym,
7. Krzyk, płacz, niczym nieuzasadniony.
8. Częsta złość, bądź zachowania depresyjne.
Geneza i dynamika zjawiska
Kinga urodziła się o czasie, ważyła 2450g i uzyskała 9 pkt w skali APGAR. Od 4 miesiąca życia chorowała na częste infekcje górnych dróg oddechowych i z tego powodu była często hospitalizowana w Warszawie. Miała deficyt otrzymywanych uczuć ze względu na fakt, iż musiała przebywać tam sama. W ten sposób nie zostały zaspokojone żadne potrzeby związane z dojrzewaniem osobowości społecznej oraz poczuciem bezpieczeństwa. Kinga była mieszkanką Domu Dziecka w Kutnie. W 3 roku życia trafiła do Domu Pomocy Społecznej w Goślicach. Znalazła się w bardzo licznej grupie dziewcząt i kobiet, zróżnicowanej wiekowo, do tego z rozmaitymi deficytami zdrowotnymi. W gruporodzince tej nie było sprzyjających warunków do rozwoju małego dziecka. Poza tym ograniczone były zajęcia rehabilitacyjne, co było związane z brakiem odpowiedniej kadry, małą ilością godzin przeznaczoną dla każdego mieszkańca. Brak odpowiedniej stymulacji rozwoju fizycznego, emocjonalnego, społecznego, pomimo jej głębokiego stopnia upośledzenia zaważył na rozwoju dziewczynki, pojawieniu się stereotypii, nadwrażliwości słuchowej oraz zaowocował unikaniem kontaktu z duża grupą osób, która nie zabezpieczała ogromnej potrzeby miłości u dziecka oraz potrzeby bezpieczeństwa.
Znaczenie problemu
Kinga wykazywała cechy nadwrażliwości słuchowej. Ponadto nie tolerowała większej ilości osób oraz przebywania w grupie. Wykazywała silne zachowania stereotypowe – kołysanie się połączone z ssaniem kciuka. Zachowania te uniemożliwiały Kindze rozwój psychomotoryczny oraz nabywanie nowych umiejętności. Przekreślały także szansę na zaakceptowanie przez grupę, w której spędzała większość swojego czasu, uniemożliwiały nabywanie nowych zachowań społecznych. Było to spowodowane brakiem zaspokojenia jej podstawowych potrzeb.
Potrzeby to zespół oczekiwań i warunków potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w najbliższym środowisku. Znajomość potrzeb osób głęboko upośledzonych oraz sposobów ich zaspokajania to jednocześnie baza do konstruowania kolejnych etapów działalności edukacyjno-terapeutycznej. Wszelkie niepożądane zachowanie dziecka jest sygnałem niezaspokojenia jakiejś jego potrzeby.
Głęboko upośledzone dzieci nie potrafią same zaspokoić swoich potrzeb psychobiologicznych, ani też zdawać sobie z nich sprawy. Dlatego napięcie spowodowane przez niezaspokojone potrzeby często kumuluje się, prowadząc do wybuchów złości połączonej niekiedy z autoagresją, chaotycznej aktywności ruchowej, krzyku lub śmiechu pozornie bez przyczyny lub do zachowań stereotypowych, które stanowią zastępcze zaspakajanie potrzeb upośledzonego. Bardzo często zdarza się, że te patologiczne sposoby rozładowania napięcia narastają i wzmagają się w miarę ich powtarzania np. gwałtowny krzyk stanowi sposób redukowania napięcia, ale zarazem hałas, który upośledzony słyszy (nie kojarząc sobie, że sam jest jego sprawcą), powoduje wzrost irytacji i napięcia, a w rezultacie tym głośniejszy krzyk. Kołysanie się dziecka upośledzonego jest dla niego źródłem przyjemności. Przeciwdziałanie takim nawykowo już utrwalonym zachowaniom stereotypowym poprzez zakazy mija się z celem. Skuteczne w tym przypadku mogą być tylko oddziaływania pośrednie: wykrycie przyczyn napięcia i ich usunięcie, wciąganie dziecka do porozumiewania się (bezsłownego lub słownego), zachęcanie dziecka do udziału w terapii zajęciowej. Stereotypia jest jednym ze sposobów radzenia sobie z brakiem trwałej i dobrej relacji z najbliższymi. Dzieci nie mogąc zbudować więzi, wycofują się w stereotypowy ruch.
Świadoma tego, iż przyczyną stereotypowych zachowań mojej uczennicy jest brak zaspokojenia potrzeby bliskości oraz, iż zasadniczym elementem terapii w takiej sytuacji jest zbudowanie właściwej relacji ze swoim uczniem, podjęłam się rozwiązania powyższego problemu.
Prognoza negatywna
Niepodejmowanie jakichkolwiek działań, pozostawienie Kingi bez opieki i brak zainteresowania jej osobą mogłoby doprowadzić do jeszcze większego pogłębienia się zaburzonego zachowania. Rozwój psychofizyczny Kingi mógłby ulec dalszemu regresowi. Z czasem w wyniku natłoku negatywnych emocji spowodowałoby to wybuch agresji i autoagresji.
Prognoza pozytywna
Odpowiednie działania i praca z Kingą pozwolą stopniowo wyeliminować zaburzone działanie i odnaleźć zajęcia aktywizujące dziewczynkę. Należy nawiązać odpowiedni niewerbalny kontakt z dzieckiem, kontakt, który powinien zachęcać ją do spotkania z nauczycielka i z grupą. Brak stereotypii, wycofywania się, nadwrażliwości słuchowej sprawi, iż zacznie ona nawiązywać pozytywne relacje społeczne, zacznie być radosna, pogodna oraz chętna do współpracy.
Propozycje rozwiązania:
Potrzeba poczucia bezpieczeństwa jako najważniejsza z potrzeb wspomaga funkcjonowanie dziecka. Aby mogła być odpowiednio realizowana zajęcia muszą podlegać procesowi strukturyzacji najbliższego otoczenia dziecka, a mianowicie:
· Należy zachować stabilność i konsekwencję w kontakcie z dzieckiem. Zachowanie osób trzecich musi być przewidywalne dla dziecka, by mogło zrozumieć sygnały płynące ze strony nadawcy. Ważne są tutaj zrytualizowane formy kontaktu, szczególnie złożonych relacji międzyludzkich,
· Należy stworzyć poczucie bezpieczeństwa uczuciowego, stabilnej więzi emocjonalnej poprzez okazywanie miłości, delikatności, sympatii, zaufania i czułości,
· Należy zachować względną stabilność środowiska zewnętrznego, a więc niezmienność i stabilność miejsca, w którym dziecko głęboko upośledzone umysłowo przebywa, uczy się, ma okazję realizować się,
· Należy rozwijać i uszanować niezależność dziecka. Dziecko głęboko upośledzone umysłowo jest całkowicie zależne od aktywności opiekunów, terapeutów i nauczycieli. Poczucie bezpieczeństwa zostaje utrwalone poprzez organizowanie sytuacji, w której uczeń ma możliwość podkreślenia własnej aktywności i autonomii.
Potrzeba związana z...
mporzeczka