KWESTIONARIUSZ FCZ-KT
Podstawa teoretyczna: Regulacyjna Teoria Temperamentu Strelaua
Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy formalne zachowania można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych. Cechy czasowe (żwawość i perseweratywność) charakteryzują przebieg reakcji w czasie. Cechy energetyczne (wrażliwość sensoryczna, reaktywność emocjonalna, wytrzymałość, aktywność) są odpowiedzialne za różnice indywidualne w mechanizmach fizjologicznych odpowiedzialnych za poziom energetyczny organizmu, tj. za nagromadzenie (kumulowanie), jak i rozładowanie energii.
Pojęcie efektywnej regulacji stymulacji - założenia
1. Funkcją regulacji stymulacji jest dostarczenie stymulacji odpowiadającej indywidualnym możliwościom jej przetwarzania
2. Efektywność regulacji stymulacji dotyczy stopnia dopasowania ilości dopływającej stymulacji do indywidualnych możliwości jej przetwarzania. Efektywna regulacja stymulacji występuje wówczas, gdy potrzeba stymulacji jest w pełni zaspokajana – tj. nie dochodzi ani do przestymulowania, ani do niedostymulowania
3. Efektywna regulacja stymulacji jest gratyfikująca, tj. wzbudza emocje pozytywne i sprzyja dużej sprawności działania. Natomiast nieefektywna regulacja stymulacji jest źródłem negatywnych emocji
4. Efektywna regulacja stymulacji sprzyja kształtowaniu się relacji między cechami, które można rozpatrywać jako struktury zharmonizowane (konfiguracje cech zapewniają efektywną regulację stymulacji)
5. Dysocjacja między cechami świadczy o nieefektywnej regulacji stymulacji i prowadzi do powstania struktur niezharmonizowanych. Powstawanie struktur niezharmonizowanych zwykle wiąże się z długotrwałymi oddziaływaniami środowiskowymi (głównie wychowawczymi), forsującymi style zachowania sprzeczne z cechami temperamentu i prowadzącymi do pojawienia się potrzeb będących w kolizji z potrzebą stymulacji.
6. Długotrwała nieefektywna regulacja stymulacji prawdopodobnie prowadzi do zmian mechanizmów fizjologicznych temperamentu i powstawania tendencji do utrzymywania się nieoptymalnego (zbyt silnego lub zbyt słabego) stanu pobudzenia jako pobudzenia zwyczajowego. Nieoptymalne pobudzenie zwyczajowe może prowadzić do zmian patologicznych – zaburzeń zachowania lub chorób psychosomatycznych.
Cechy temperamentu – skale FCZ-KT:
Żwawość – tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu. Duże natężenie żwawości:
- tendencja do szybkiego reagowania
- tendencja do utrzymywania dużego tempa wykonywania czynności
- łatwa zmiana zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych
- łatwość w dostosowywaniu się do otoczenia
- elastyczność w zachowaniu
- tendencja do reakcji impulsywnych
- duża wytrwałość i sumienność w działaniu
Perseweratywność – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał
Duże natężenie perseweratywności:
- skłonność do drobiazgowej analizy zdarzeń
- skłonność do wielokrotnego wracania do minionych faktów życiowych (np. poszukiwanie argumentów uzasadniających podjęte już decyzje)
- tendencja do długotrwałego przeżywania emocjonalnego
- nadmierna koncentracja na przeszłości (a także własnych stanach i problemach)
- duża wrażliwość emocjonalna
- tendencja do reagowania lękiem i napięciem emocjonalnym w sytuacjach stresowych oraz obniżoną wytrzymałością
Wrażliwość Sensoryczna – zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej
Duże natężenie wrażliwości sensorycznej:
- duża wrażliwość zarówno sensoryczna jak i emocjonalna
- wrażliwość, delikatność i wysubtelnienie emocjonalne
- spostrzegawczość
- czujność
- otwartość na otoczenie zewnętrzne
Reaktywność Emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej
Duże natężenie reaktywności emocjonalnej:
- duża pobudliwość emocjonalna (reagowanie emocjami szczególnie łatwo i szczególnie silnie nawet na najdrobniejsze zdarzenia)
- nieśmiałość
- otoczeniu łatwo urazić uczucia osoby o wysokiej RE
- mała odporność emocjonalna
- tendencja do załamywania się w sytuacjach trudnych
- tendencja do obniżania wykonania zadania w warunkach stresu
- częste doświadczania stanów napięcia emocjonalnego
- duża labilność emocjonalna
- mała dojrzałość emocjonalna
- brak ufności
- niepewność siebie
- tendencja do wycofywania się z kontaktów społecznych
- unikanie sytuacji trudnych
Wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej
Duże natężenie wytrzymałości:
- duża wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego
- umiejętność radzenia sobie w niekorzystnych warunkach (np. hałasie)
- umiejętność pracowania efektywnie ze szczególną intensywnością i bardzo długo
- zdolność do wytrwałego działania
- sumienne wykonywanie czynności
- duża odporność emocjonalna
- duża odporność na zagrożenia
Aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających dużej stymulacji zewnętrznej (z otoczenia)
Duże natężenie aktywności:
- duża aktywność zawodowa i społeczna, często także fizyczna (np. sportowa)
- towarzyskość
- tendencja do podejmowania wielu różnych zadań
- skłonność do zachowań impulsywnych
- skłonność do podejmowania ryzyka
- ogólnie pozytywny nastrój
- negatywna reakcja na brak zajęć i konieczność dłuższej immobilizacji, monotonię, brak nowych wrażeń i zmian w otoczeniu
Struktura temperamentu
Należy zwrócić uwagę na stopień zharmonizowania:
a. cech energetycznych (przede wszystkim reaktywności emocjonalnej i wytrzymałości z aktywnością)
b. cech czasowych (żwawości z perseweratywnością)
c. całej struktury
Możliwości przetwarzania stymulacji:
- małe możliwości przetwarzania stymulacji: duża RE i mała WT
- duże możliwości przetwarzania stymulacji: mała RE i duża WT
- przeciętne możliwości przetwarzania stymulacji: przeciętna RE i przeciętna WT
Efektywność regulacji stymulacji:
- efektywna (u osób o zharmonizowanej strukturze temperamentu):
· duże możliwości przetwarzania stymulacji i duża AK lub
· małe możliwości przetwarzania stymulacji i mała AK, lub
· przeciętne możliwości przetwarzania stymulacji i przeciętna AK
- nieefektywna (u osób o niezharmonizowanej strukturze temperamentu):
· duże możliwości przetwarzania stymulacji i mała AK (niedostymulowywanie się) lub
· małe możliwości przetwarzania stymulacji i duża AK (przestymulowywanie się) lub
· przeciętne możliwości przetwarzania stymulacji i bardzo duża AK (przestymulowywanie się)
· przeciętne możliwości przetwarzania stymulacji i bardzo mała AK (niedostymulowywanie się)
Struktura temperamentu i wzory zachowania: typu A oraz typu C (s. 113)
Typ A (2) - niezharmonizowana struktura temperamentu z tendencją do przestymulowywania się – dysocjacja cech energetycznych i czasowych à nadmierna aktywność
Typ B (4) – efektywna regulacja stymulacji
Typ C (1) – niezharmonizowana struktura temperamentu z tendencją do niedostymulowywania się à zbyt mała aktywność i być może też zharmonizowana z małymi możliwościami przetwarzania stymulacji
Wyniki badań:
- podatność na choroby wiąże się raczej z małymi możliwościami przetwarzania stymulacji
- rodzaj choroby wiąże się ze strukturą cech
- depresja à ekstremalnie małe możliwości przetwarzania stymulacji; asocjacja cech energetycznych, ale AK znacznie poniżej średniej dla populacji, ale możliwa także zbyt mała AK w stosunku do WT i RE;
- choroba Gravesa-Badesowa (nadczynność tarczycy) à zharmonizowana struktura temperamentu przy obniżonych możliwościach przetwarzania stymulacji (duża RE i mała WT) oraz dysocjacja w zakresie cech czasowych (duża PE i relatywnie zbyt duża ZW)
- zawał serca à obniżone mozliwości przetwarzania stymulacji (wysoka RE i niska WT) i dysocjacja cech energetycznych (zbyt duża AK) i cech czasowych (wysoka Żw i PE) à struktura zbieżna z typem A
- rak sutka à obniżone możliwości przetwarzania stymulacji (mała WT) i raczej struktura temperamentu z pewną tendencją do przestymulowywania się à otrzymane dane w sprzeczności z danymi dot. relacji między typem osobowości predysponującym do chorób nowotworowych a temperamentem
Temperamentalny czynnik ryzyka:
- niezharmonizowana struktura temperamentu z tendencją do przestymulowywania się à choroba wieńcowa, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
- zharmonizowana o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji à bardzo małe ryzyko chorób psychosomatycznych (tzw. „zdrowy” typ osobowości)
- zharmonizowana struktura temperamentu o małych możliwościach przetwarzania stymulacji à nie ponoszą wewnętrznego ryzyka choroby, ale ryzyko istnieje ze względu na małe możliwości adaptacyjne i nasila się w sytuacji silnego stresu życiowego à choroby związane z osłabieniem aktywności układu immunologicznego
- niezharmonizowana struktura temperamentu i duże możliwości przetwarzania stymulacji à choroby związane z osłabieniem aktywności układu immunologicznego
olaholak