8
Teoria Polityki
Temat: Teorie umowy społecznej
Podręczniki:
1. Teoria polityki. Wprowadzenie autor: J. Nocoń, A. Laska
2. Teorie polityki. autor: Barbara Kranz – Mozer
3. Czym jest to, co zwiemy nauką? autor: Alan Chalmers
Polityka – istnieje w społeczeństwie. To relacja między władzą a społeczeństwem.
Cenzus wyborczy – przy prawie wyborczym czynnym wynosi 18 lat, biernym – 18 lat (poseł, wójt, burmistrz), 30 lat (senator), 35 lat (prezydent).
Cenzus domicylu – warunek zamieszkiwania na terenie kraju.
TEORIE UMOWY SPOŁECZNEJ
Wyróżniamy 3 teorie umowy społecznej, ich autorami byli: Thomas Hobbes, John Locke, Jean – Jacques Rousseau. Te 3 koncepcje, teorie są abstrakcyjne, tak mogło być.
Teoria I – Thomas Hobbes
Hobbes jest autorem dzieła pt. „Lewiatan” (1651). W swej najistotniejszej części traktuje o tym, że jedynym sposobem uniknięcia zła, (które spotyka ludzi żyjących w stanie natury) i powstrzymania żądzy władzy, (którą postrzega jako wpisaną trwale w ludzki charakter) jest zawarcie umowy przekazującej nieograniczoną, absolutną władzę w ręce suwerena, wiążąc ją z formą rządów, którą nazywa absolutyzmem. Jak wiadomo z historii Lewiatan to potwór morski, który połknął proroka Jonasza, który następnie wydostał się i przeżył. Lewiatan jest metaforą państwa. Państwo to Lewiatan, czyli państwo, które nas połyka. Znajdujemy się wewnątrz niego i żyjemy tam. Wg Hobbesa Lewiatan nie jest zły.
PRZED ZAWARCIEM KAŻDEJ UMOWY
SPOŁECZNEJ LUDZIE ŻYJĄ W STANIE NATURY
W stanie natury wg Hobbesa żyją ludzie samo w sobie. Panuje dzikość, prawo silniejszego. Cytat z Lewiatana: „Człowiek, człowiekowi wilkiem”. Wrogość nie wynika z tego, że ludzie są źli z natury. Hobbes mówił, że człowiek zachowuje się źle, aby przeżyć. Świat zmusza ludzi do tego, że źle postępują. Hobbes uważa, że gorsze od wojny jest poczucie ciągłego zagrożenia. Ludzie nie mogą planować swojego życia tak jakby chcieli. W stanie natury nie ma jednostki ustanawiającej prawa. Każdy postępuje jak chce i Hobbes uważa, że trzeba to zmienić i zawrzeć umowę społeczną. Hobbes uważa, aby jednostki umówiły się, że zrzekają się swojej wolności na rzecz władcy – jednostki. Ten władca jest ich władcą. Od tego momentu pojawiają się: obywatele i społeczeństwo. W społe-czeństwie są prawa. Władca ma prawo decydowania za nas i o nas. Jeśli społeczeństwo raz wybrało władcę to nie może go odwołać i zerwać umowy społecznej. Jeśli jest władca uczciwy to nie ma problemu, ale jeśli nie uczciwy to nic nie możemy zrobić. Może z nami robić władca, co mu się podoba a my nic nie możemy. Nie możemy go odwołać i nie możemy zerwać umowy. Głównym obowiązkiem władcy jest stanie na straży pokoju. Pokój wg Hobbesa to główna wartość społeczna i dla utrzymania pokoju można poświęcić wolność. Władca, aby utrzymać pokój ma prawo stanowić prawo. Można powiedzieć, że ta umowa jest pesymistyczna.
„Każda władza deprawuje. Władza absolutna deprawuje absolutnie.”
Teoria II – John Locke
Jest autorem takich dzieł jak: „Dwa traktaty o wolności”, „List o tolerancji”. Locke uważany jest za ojca, prekursora liberalizmu politycznego. Prezentuje wizję optymistyczną. Stan natury: Ludzie żyli szczęśliwie, każda jednostka cieszyła się pełnią wolności. Żyli w pokoju i zgodzie. Swobodnie pomnażali swe dobra. Wśród ludzi dobrych pojawiają się zdegenerowane osobniki, nie respektujące wolności i własności innych ludzi. Wśród dobrych są czarne owce. Dla Locka pojawia się problem – człowiek w stanie natury – kto i jak ma karać tych zwyrodnialców? W stanie natury wg Locka wygląda to tak, że jeśli złodziej ukradł coś okradzionemu to okradziony ma wymierzyć karę złodziejowi. Ale Lock pyta, jaka ma być kara i jak ją wymierzyć? Jeśli ktoś nas pobije to możemy mu oddać, ale jeśli nas zabije to nie możemy dać mu odwetu. Dlatego trzeba ustanowić władzę, która będzie wymierzać sprawiedliwość. Pojawia się dwu stopniowa umowa społeczna. Pierwszy etap to umówienie się jednostek, że od dziś jesteśmy społeczeństwem rządzącym się prawami. Drugi etap: zawarcie drugiej umowy społecznej między społeczeństwem a władcą. W drugiej umowie społecznej regulowane są stosunki między społeczeństwem a władzą. Jest to kontrakt. Społeczeństwo zrzeka się części wolności na rzecz władcy tej części dotyczącej wymierzania sprawiedliwości. Głównym obowiązkiem władcy jest stanie na straży sprawiedliwości i wymierzanie jej. U Locka władca ma stanowić prawa obowiązujące wszystkich w tym samym stopniu. Ma to być prawo stanowione, czyli pozytywne – składające się z norm o charakterze abstrakcyjnym i ogólnym, są to norm odnoszące się do wszystkich przypadków i wszystkich ludzi. Dlatego abstrakcyjne, bo donoszą się tak samo do wszystkich. „Każdy, kto ukradnie konia podlega takiej samej karze”. Czyli zarówno pan x jak i pan y taką samą karę odbiorą na podstawie norm, które ustanowił władca i jego ludzie mają orzekać.
Może stać się tak, że władca poczuje się silny i chce regulować inne aspekty życia publicznego. Będzie wykraczał ponad kontrakt, czuwania nad sprawiedliwością. Teraz władca chce regulować stosunki gospodarcze etc. Będzie stawał się tyranem. U Locka mamy możliwość zerwania drugiej umowy społecznej. Społeczeństwo może wypowiedzieć, drugą umowę społeczną. Jeżeli społeczeństwo wypowie umowę to władca staje się szeregowym obywatelem. Nadal mamy społeczeństwo i pierwszą umowę, więc społeczeństwo może wybrać nowego władcę, z którym podpisze drugą umowę społeczną.
Drugą możliwością zerwania umowy jest bierność władcy. Nic nie robi, nie stanowi prawa, nie chroni. Wtedy umowa może być zerwana. Jest top uważane za początek koncepcji nieposłuszeństwa obywatelskiego.
Lock był liberałem. Był tolerancyjny, przeciwstawiał się wojnom. To nie kolidowało z jego koncepcją umowy społecznej. Wg Locka nie mogą stać się członkami społeczeństwa pierwszej umowy społecznej:
a) ateiści – wg Locka to Bóg stworzył świat (deizm) i bez tego nie można się obejść;
b) katolicy – ponieważ katolicy mają swój ośrodek władzy poza państwem, a nikt nie może podlegać dwóm ośrodkom władzy.
Koncepcja umowy społecznej u Locka to możliwość kontroli władzy. Lock był prekursorem myśli liberalnej. Uważał, że władca ma być „cichym urzędnikiem”. Wg Locka najlepszy władca to taki, o którym najmniej słychać. Pojawia się koncepcja „państwo – stróż nocny”. Państwo to ma interesować się tylko wtedy, gdy dzieje się coś złego. A w innych przypadkach ma czujnie obserwować, co się dzieje i ma nie przeszkadzać. Państwo powinno być uśpione. Gdy coś złego się dzieje ma się interesować.
Teoria III – Jean Jacques Rousseau
Rousseau wydał umowę społeczną w 1762 roku. W chwili, gdy Rousseau się urodził i następnie, gdy tworzył swoją własną koncepcję umowy społecznej, istniała już umowa historyczna. Rousseau sądził, że było tak: był stan natury – ludzie błądzili w samotności po lesie. Ludzie w stanie natur na początku dziejów historycznych byli skryci, samotni etc. Z czasem człowiek zauważył, że sam jest slaby nie radzi sobie z naturą, z powodziami pożarami. Ludzie zaczęli łączyć się w grupy – plemiona. Ludzie się tam specjalizowali: wytopem metali, łowieniem ryb, rolnictwem, rzemieślnictwem. W ramach tych plemion zaczęło dochodzić do nierówności materialnych. Jedni potrafili zgromadzić więcej dóbr niż inni. Ci, co mieli dużo zaczęli sobie podporządkowywać tych, co mieli mniej. Biedni byli wykorzystywani i zaczęli protestować. Bogaci postanowili zawiązać umowę społeczną, żeby biedni nie protestowali. Umowa miała doprowadzić do jako takiej równości. Bogaci oddadzą trochę biednym, aby Ci mogli lepiej żyć. Umowa pozostała jedynie na papierze, bo do podziału nie doszło. Tak wg Rousseau to wyglądało. Tak zastał świat Rousseau w chwili narodzin.
Rousseau uznał, że trzeba zaproponować nową umowę społeczną, w której będzie panowała równość. Rousseau był Szwajcarem. Szwajcaria składała się z kantonów.
Teoria Rousseau: Ludzie mieliby się zebrać z danej wspólnoty (kantonu) i zrzec się swojej wolności na rzecz całej wspólnoty. Wszyscy dają swój worek wolności na górę i tam jest dużo worków wolności innych. Każdy jest właścicielem wolności mojej w równym stopniu, tak jak ja jestem współwłaścicielem wolności drugiej osoby. To gwarantuje wolność i równość. Żaden obywatel nie będzie chciał nikogo skrzywdzić, bo jeśli ja zrobić komuś źle to inni mogą mi to samo zrobić. Ona b się sprawdzała w małych gminach, kantonach. Istnieje możliwość powołania władcy, który będzie strażnikiem wspólnoty.
Współczesna teoria umowy społecznej
Współczesna teoria umowy społecznej związana jest z współczesnym konsty-tucjonalizmem. Konstytucja jest umową społeczną. Gdy się rodzimy to samoczynnie jesteśmy częścią umowy społecznej. Umowa zawarta jest pomiędzy rządzącymi a rządzonymi. Tam są prawa i obowiązki obywateli i rządzących. Kontrakt pomiędzy państwem a społeczeństwem. Konstytucjonalizm – generalne pojęcie, zespół norm w państwie. Stanowi współczesny przejaw umowy społecznej. Konstytucja gwarantuje pra-wa i obowiązku obywateli, a z drugiej strony zawiera przepisy odnoszące się do władzy: ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej. Konstytucja wyznacza ramy i kompetencje władzy państwowej, czyli, w jakich obszarach może działać władza państwowa. Konstytucja zawiera pewne zabezpieczenia na wypadek, gdyby władza chciała przekraczać wyznaczone jej kompetencje. Władza zostanie osądzona, gdyby je przekroczyła. Osądzić mogą: Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny. Konstytucja jako umowa społeczna zabezpiecza sprawne funkcjonowanie państwa i społeczeństwa. Broni nas przed tyranią. Gwarancja praw i wolności obywateli i gwarancja porządku w państwie.
wykład: dr A. Nitszke
data: 12 X 2006 r. (czwartek)
Temat: Machiavelli, Foucault, Habermas
Władza:
1) Niccolo Machiavelli;
2) Michelle Foucault;
3) Jürgen Habermas;
Niccolo Machiavelli (1469 – 1527)
Autor dzieła „Książę”. Pokazuje mechanizmy władzy w „Księciu”. Platon też pisał o tym, ale w starożytności „politea – idealny ustrój”. Wg Arystotelesa demokracja, monarchia, oligarchia są złe. Dobra jest politea, ona ma zawierać element trzech innych ustrojów. Pewne elementy: monarchii, demokracji, arystokracji – cały system zależności między tymi typami. Politea to złoty środek między tymi elementami[1].
Trzeba znaleźć złoty środek to będzie idealne. W Księciu znajdują się instrukcje dla władcy, aby był idealny, aby sprawnie zarządzał państwem. Florencja lat renesansu, w jakiej żył Machiavelli, była dobą szybkich zmian władców. Był to czas zabójstw truciznami. Ktoś, kto umiał wyprodukować truciznę niewykrywalną był geniuszem. Florencja w dobie Machiavellego to zmiany. Lud Florencji wiedział, że władcy chodzi o władzę i bogactwo a nie o ludzi. Uznawane to dzieło było za księgę heretycką, znalazła się w indeksie ksiąg zakazanych. W czasach, gdy nie była w indeksie to palono jego księgi. Uznano, że Książę powstał za podszeptem szatana, zarzucano mu niemoralność. Pojęcie, „machiawelistyczne” czyli coś, co jest podstępne, niemoralne, złe.
Filozofię, Machiavellego należy oddzielić od sfery moralności, sam Machiavelli mówił, że polityka to nie kwestia moralności, jest amoralna, czyli ktoś, kto w polityce kieruje się moralnością to jest złe postępowanie. Ważna jest skuteczność działania. Wg Machiavellego władca ma być lwem i lisem. Odważny i silny, przebiegły. Władca musi być okrutny, powinien być okrutny w stosunku do przeciwników politycznych i do społeczeństwa. Aby władca miał posłuch. Strach jest jednym z lepszych elementów. Chodzi o to ab władca był okrutny za pośrednictwem swoich ludzi. Efekt – w państwie będzie spokój, ale społeczeństwo nie będzie kojarzyć tego z władcą tylko z ludźmi. Władca ma czyste ręce, a ludzie władcy będą winni. Jeśli już władca stosuje okrucieństwo należy stosować raz a dobrze i powinno to trwać jak najkrócej. Społeczeństwo następnie o tym zapomni. A gdyby trwało długo w czasie to by społeczeństwo odczuło to. Udzielanie łask i rozdzielanie ma być stopniowe. Po to by łaski i dobra były uważane za coś wyjątkowego na coś, na co się czeka. Armia wg Machiavellego: Nie może być armią najemną, zauważył, że kiedy spotykają się dwie najemne armie to efekt jest mizerny. Oni walczyli, lecz jeden był ranny i nie było zabitych – taki był efekt. Armia najemna nie wkłada serca do walki, bo nie walczą o swoje domy, rodziny i to nieefektywna walka jest. Walczą na niby. II problem to, że najemnicy na polu bitwy zmieniają strony, albowiem przychodzi, ktoś z drugiej strony, kto proponuje więcej pieniędzy. Więc musi być armia składająca się z obywateli pewnego państwa. Bo mają w tym interes. Machiavelli miał wrogów wśród członków kościoła katolickiego, bo mówił o stosunkach państwo – kościół, nie występował przeciwko religii. Dla niego najlepsza jest religia państwowa. Jeśli istnieje dla katolików ośrodek władzy w postaci papieża to oni katolicy będą rozdwojeni i papież będzie integrował w politykę. Wg Machiavellego należy się wyzbyć wpływu papieża na politykę. Na czele kościoła w danym państwie stanie władca. Hierarchowie kościoła katolickiego będą podporządkowani władcy. Machiavelli należał do klasy średniej, on miał złe zdanie na temat arystokracji i ludu. Arystokracja to darmozjady, lud – ludność pozbawiona jakichkolwiek ideałów. Najlepszą klasą jest klasa średnia. Średnio-zamożna szlachta dysponująca określonymi dobrami, dla których ochrony są w stanie się podporządkować. Najlepiej wg Machiavellego będzie przekształcić tyranię w republikę. Ale nadal jest Książe, którego funkcje ograniczone są przez ciało pochodzące z wyborów (monarchia połączona z demokracją). Machiavelli obnażył mechanizmy władzy i był przez to potępiony wg wielu filozofów to Machiavelli dał siłę dla utworzenia w XX wieku totalitaryzmów (lata 20, 30 XX wieku). Jego doktryna wg niektórych wpłynęła na narodziny totalitaryzmów. W latach 60 XX wieku, w USA dano do zrozumienia, że Książę to wspaniały podręcznik dla socjotechników.
Michelle Foucault (1926 – 1984)
Filozof XX w. Napisał: „Dyscyplinować i karać”. On nie był popularny we Francji, bo ówczesna władza nie dopuszczała do głosu anarchizujących filozofów. Wg Foucaulta władza to sieć. Każdy z nas w życiu jest uwikłany w stosunki władzy. Każdy ma nad kimś władzę i czyjejś władzy podlega. [Dentysta i mechanik; mechanik i dentysta] – jeden i drugi w innych przypadkach mają władzę. Jeśli, ktoś ma coś, czego my nie mamy to my oddajemy się pod jego władzę. Pajęczyna to stosunek władzy. Dzieci pozostają w stosunku władz z rodzicami. My oddajemy się władzy ekspedientki w sklepie. Foucault to dostrzegł i nazwał siecią władzy. Jest coś wyższego – władza państwowa.
± rządzenie – głównym zadaniem władzy jest władza pastoralna – władca występuje jako pasterz, czyli opieka. Dobry pasterz, władca dba o owce i społeczeństwo. Władza powinna robić tak, żeby ludziom żyło się dobrze. Chronić ludzi przed złem, złymi ludźmi, wojną. Jeśli pozwalamy żeby władza nam robiła dobrze to ok., lecz władza chce teraz mieć nad nami kontrolę. Stąd państwo posługuje się aparatem policyjnym w celu sprawowania tej kontroli.
± dominacja – system panoptyczny – od panoptika – dominacja. Kontrola władzy nad jednostkami. Dominacja odbywa się na zasadzie systemu panoptycznego.
o panoptika – wieża obserwacyjna, strażników, alegoria. Obserwują jak ci więźniowie w zakładach karnych się zachowują. Strażnicy obserwują każdy krok, więźniowie wiedzą, że są obserwowani z tej wieży. Pewnego dnia strażnik nie musi się pokazywać w tym oknie a więźniowie i tak mają świadomość, że ktoś ich obserwuje. Więźniowie, nie biją się, bo w każdej chwili może ukazać się strażnik. Chodzi tu o wyrobienie pewnego nawyku. Foucault przenosi system panoptikom na relacje w państwie. Abstrakcyjnie my społeczeństwo jesteśmy więźniami panoptikom jest w sensie mentalnym. Każdy wie, że jest władza, ale my jej nie widzimy i się podporządkowujemy. Strażnicy (władza) – kieruje procesem edukacji i wpaja od małego normy, sposoby zachowania, tak, że my się nie zastanawiamy niekiedy, lecz robimy pewne rzeczy automatycznie.
Jürgen Habermas (ur.1929)
Niemiecki socjolog, filozof i publicysta. Współczesny filozof niemiecki wywodził się ze szkoły frankfurckiej (III pokolenie tej szkoły). Był uczniem uczniów twórców tej szkoły. Szkoła frankfurcka n. Menem tam powstaje ośrodek myśli filozoficznej związany z neomarksizmem. W sposób obiektywny spoglądali na filozofię Marksa, oddzielono to od otoczki komunistycznej. Szkoła frankfurcka to badanie marksizmu w oddzieleniu od komunizmu. Zajmowała się teorią społeczeństwa.
Demokracja deliberatywna – od czasownika deliberować; dyskutować, roztrząsać jakiś problem.
Co musi być, aby demokracja deliberatywna mogła zaistnieć?
Dużo miejsca Habermas poświęca opinii publicznej (jest to związane ze sferą publiczną). Pojęcie sfery publicznej ulegało zmianie od średniowiecza do XVII / XVIII w. Sfera publiczna związana była z dworem. Następnie prze niosła się na dwory szlacheckie i salony mieszczańskie.
Sfera publiczna – przestrzeń gdzie odbywa się wymiana poglądów (nie na temat pogody, lecz poglądów politycznych).
Następuje upowszechnienie się tej sfery.
Opinia publiczna – poglądy na dany temat, kształtujące się w ramach dyskusji.
Kto ma wpływ na kształtowanie sfery publicznej?
Po II wojnie światowej doszło do przemieszania się sfery publicznej ze sferą prywatną. Dobra publiczne z interesami partykularnymi. On podaje przykład parlamentu – Bundestagu (Niższej izby). Decyzje są pod wpływem parlamentarnym. I tam wkracza element poszczególnych interesów jednostek. Wg niego w Bundestagu dobro wspólne zastępowane jest dobrem poszczególnych grup. Demokracja oparta na kompromisie po II wojnie światowej w Niemczech.
Kompromis – każdy z czegoś rezygnuje i jest dobrze
A B
...
tekno-inez