Wanda Mi�aszewska Zatrzymany zegar I Stara i pomarszczona kobieta wprowadzi�a mnie do wn�trza. By� to ten sam wielki, nieco ponury pok�j z surowym obiciem w ciemne kwiaty. Tak, pozna�am go od razu. Na po�upanym kominku, w miejscu gdzie sta�y zawsze wazoniki chi�skie, osiad�a gruba warstwa py�u. Sprz�ty powynoszono, lecz te, kt�re zosta�y - nieliczne - zdawa�y si� przychylnie spogl�da� w m� stron�, wspominaj�c dawn� za�y�o��. Zw�aszcza kanapa. Ta �mieszna kanapa z wielkim oparciem, stoj�ca na pokracznie wykrzywionych nogach... Ile� razy gramoli�am si� na ni�, wczepiaj�c dziecinne pi�stki w grubo kr�con� fr�dzl�, kt�r� by�a oszyta! Kawa�ek tej fr�dzli, dawniej szczeroz�otego koloru, dzi� barwy nieokre�lonej, zwiesza� si� jeszcze z jednego boku. Naddarte i przetarte w wielu miejscach obicie ukazywa�o strz�pki waty czy paku�, kt�rymi wypchany by� szanowny mebel... Przy ca�ym zniszczeniu, przy ca�ej wyblak�o�ci swojej, jak�e niewiele zmieni�a si� kanapa ciotki Eufemii Klimontowskiej! Znaczne wg��bienie �rodkowej cz�ci zdawa�o si� zachowywa� jeszcze szeroki odcisk kszta�t�w korpulentnej damy. Tu w�a�nie, odk�d siebie i t� kanap� pami�tam, w tym miejscu siadywa�a niezmiennie ciotka Eufemia Klimontowska, �artobliwie przez Janusza "ciotk� rodu" zwana. Jak�e odleg�ych czas�w si�gaj� te wspomnienia! By�am jeszcze zupe�nie malutka, gdy po raz pierwszy przest�pi�am pr�g tego pokoju. Wysoki, d�bowy pr�g wydawa� si� mym czteroletnim stopom trudn� do przebycia zapor�, zw�aszcza �e za nic w �wiecie nie odwa�y�abym si� wychyli� g�owy z fa�d�w matczynej sp�dnicy. By�o to o zmierzchu, o wczesnym zimowym zmierzchu i w pokoju na okr�g�ym stole pali�a si� lampa z przymocowanym do aba�uru kawa�kiem w kilkoro z�o�onej gazety. Gdy�my tak brn�y przez t� ogromn� bawialni�, zastawion� sprz�tami, siedz�ca na kanapie oty�a dama spojrza�a, nie podnosz�c g�owy, znad okular�w. Dotychczas pami�tam kr�tki b�ysk oczu czarnych i �ywych, stanowi�cych niezwyk�y kontrast z opuch�� i pomarszczon� opraw� niemal bezrz�snych powiek. Pani Eufemia Klimontowska robi�a na drutach czerwony w��czkowy szal, kt�rego wyko�czona po�owa sp�ywa�a po t�ustych kolanach a� do ziemi. Nie odk�adaj�c drut�w, powstrzymanych tylko w ich migotliwym b�yskaniu, stara dama patrzy�a czas jaki� uwa�nie, bez s�owa. Patrzy�a raczej na matk� ni� na mnie, a jej fa�dziste oblicze nie wyra�a�o �adnych specjalnych uczu�, z�ych czy dobrych: widnia�o ze� tylko oczekiwanie. - Przyjecha�y�my... - rzek�a moja matka cichym g�osem i nagle z determinacj� odgarniaj�c fa�dy sukni dorzuci�a po�piesznie: - To jest w�a�nie Krysia. W cisz�, jaka nast�pi�a po tym o�wiadczeniu, wpad� nareszcie d�wi�k g�osu. G�osu tego r�wnie� nigdy nie zapomn�. Zdawa� si� wydobywa� spod ziemi, z g��boka, a jednocze�nie mia� w sobie jaki� ostry, zgrzytliwy ton, taki jaki wydaje stare �elastwo uderzone m�otkiem. - No - powiedzia�a "ciotka rodu", odk�adaj�c na bok druty. - Mamy teraz, chwali� Boga, grudzie�, a tak - wyci�gn�a palec w moj� stron� - mo�na chodzi� w �rodku lata, je�eli w og�le dziewczynie wypada pokazywa� go�e nogi. Nie zrozumia�am dobrze tre�ci s��w, ale na sam d�wi�k g�osu �zy nap�yn�y mi do oczu. By�abym z pewno�ci� wybuchn�a p�aczem, pogr��aj�c w rozpaczy biedn� mam�, gdyby nie nowy, niespodziewany incydent: oto t�usty mops, kt�rego nie zauwa�y�am dotychczas, uni�s� potworny sw�j �eb z poduszki i prostuj�c si� na kab��kowatych nogach, ukaza� w szerokim ziewni�ciu otch�a� czerwonej paszczy. To wydarzenie tak ca�kowicie poch�on�o moj� uwag�, �e nawet nie dos�ysza�am l�kliwych obja�nie� matki. Dopiero gderliwy g�os starej damy przywo�a� mnie do rzeczywisto�ci. - Je�eli ju� w takiej pozycji jeste�cie, �e dziewczyna nie ma nawet ca�ych porz�dnych po�czoch, to ja jej zrobi� na drutach i b�dzie je odt�d nosi�a. Cicho, Acan! - wypowiedzia�a jednym tchem ciotka, spogl�daj�c bardzo przyja�nie na psa, kt�ry sko�czywszy ziewa�, zawarcza� g�ucho, jak gdyby teraz dopiero zauwa�y� obcych przybysz�w. - Doprawdy... cioteczko... tyle dobroci... - zaszele�ci� zn�w cichy g�os mej matki. - Jestem ciotka. Tak mnie nazywaj. Ciotka Eufemia. Nie cierpi� tych wszystkich waszych spieszcze�! - mrukn�a dama, po czym poca�owa�a mam� w czo�o, a mnie w okolic� ciemienia. Jednocze�nie g�owa moja przygwo�d�ona r�k� "ciotki rodu" zgin�a ca�kowicie w fa�dach szerokiego kaftana, wype�nionego zaiste imponuj�c� obfito�ci� cia�a. Od tej pory zapach pi�ma, lawendy i trociczek, kt�rym przepojona by�a, nie wiem ju� teraz, suknia czy sk�ra oty�ej damy, stanowi dla mnie nieod��czn� ca�o�� z jej wspomnieniem, tak samo jak mops Acan i ruda kotka, imieniem Wa�pani, faworytka ca�ego domu. W przeciwie�stwie do mopsa, kt�rego opr�cz fizycznej brzydoty cechowa� nader przykry charakter, Wa�pani odznacza�a si� pe�n� wdzi�ku pieszczotliwo�ci�. Nawet wtedy gdy wypad�o jej skarci� kt�rego� z m�odocianych figlarzy, zbyt natarczywie nastaj�cego na jej spokojne poobiednie far_niente, czyni�a to z gracj�. Wczepia�a w dzieci�ce ramiona ostre pazurki, ani na chwil� nie rozwieraj�c p�przymkni�tych powiek, kryj�cych szmaragdowy blask oczu. Pe�en zadowolenia pomruk, dobywaj�cy si� z jej gard�a, nie ustawa� przy tym ani na chwil�, zupe�nie jakby Wa�pani prawi�a s�odkim tonem kazanie: "A widzisz, kochanku, nie zaczepiaj mnie, gdy tu sobie wypoczywam w ciszy, bo to nie�adnie by� natr�tnym i naprzykrza� si� bli�niemu, cho�by nawet tym bli�nim by�... zwyk�y kot domowy..." Sko�czywszy, z tym samym �agodnym mruczeniem chowa�a pazurki pomi�dzy mi�kkie poduszeczki �ap i zamyka�a zupe�nie oczy dla zaznaczenia, �e spraw� uwa�a za za�atwion�. Ciotka Eufemia wola�a mopsa. Wychowa�a go od szczeni�cia, ucz�c pi� mleko "po palcu", gdy� pokraczne stworzenie wskutek jakiego� nieszcz�liwego wypadku ju� w niemowl�ctwie zosta�o pozbawione swej naturalnej opiekunki i �ywicielki. Kiedy przyby�am do Klimontowic, mops liczy� blisko pi�tna�cie lat �ycia i srodze cierpia� na astm�. Ten w�a�nie szczeg�, by� mo�e, przyczynia� si� w znacznej mierze do ba�wochwalczego przywi�zania, jakim darzy�a ciotka swego ulubie�ca. Kaszl�c i sapi�c oboje patrzyli na siebie pe�nym wsp�czuj�cego zrozumienia wzrokiem. W rzadkich chwilach rozserdecznienia lubi�a ciotka opowiada� o m�odych latach mopsa. Opowie�ci takie by�y specjalnym faworem, tote� ka�dy z domownik�w s�ucha� po stokro� tych samych historii, usi�uj�c nada� swej twarzy wyraz jak najg��bszego skupienia. - Gdyby�cie widzieli, jaki on by� �liczny i milutki! Od chwili gdy nauczy� si� biega�, nie opu�ci� mnie nigdy nawet na kilka godzin. Sypia� w nogach ��ka i jad� tylko z mojego talerza... Sier�� mia� ciemniejsz�, mi�ksz� ni� teraz i pachnia� tak przyjemnie... Tu ciotka zwykle wzdycha�a i dodawa�a po pauzie: - Zapach m�odych szczeni�t to dla mnie perfuma... Chrapliwy, ostry jej g�os nabiera� cieplejszych ton�w, ilekro� zwraca�a si� bezpo�rednio do Acana. Pod szcz�liw� gwiazd� urodzi� si� ten pies, jedyne w ca�ym domu stworzenie, kt�re nie odczuwa�o zmiennych humor�w ciotki Eufemii, zale�nych od p�r roku, dni miesi�ca, a nawet specyficznych godzin dnia. Ii M�j Bo�e! Wi�c prawie ca�� godzin� sp�dzi�am w tym starym pokoju na wspomnieniach, nie zdaj�c sobie sprawy, �e czas mija! Dopiero na d�wi�k obcego g�osu ockn�am si� z zadumy. Baba sta�a w obramowaniu t�giej, d�bowej futryny, podobna raczej do malowid�a starej szko�y niemieckiej ni� do �ywego cz�owieka - i patrzy�a na mnie przenikliwie. - My�la�am sobie - rzek�a wreszcie - co to si� sta�o, �e pani z powrotem nie wida�? Powiada wreszcie m�j stary: zmierzch ciut-ciut, trzeba zajrze�, co si� tam �wi�ci! Zacz�am przetrz�sa� woreczek i wr�czy�am kobiecie troch� pieni�dzy, m�wi�c z zak�opotaniem: - Dzi�kuj� wam, moi kochani. Dzi�kuj� i przepraszam. A je�li tu jeszcze powr�c�, otworzycie mi, prawda? Widzicie, ja ten dom znam od dziecka. Pami�tam... Dziwna jest ta potrzeba wywn�trzania si� przed bli�nim. Ot, co babie do tego, przysz�am, to przysz�am. Nikt mnie tu przecie� podejrzewa� nie b�dzie, �e przysz�am na przyk�ad kra�� paj�czyn� zasnuwaj�c� puste k�ty... Zachcia�o mi si� posiedzie� tutaj godzink�, wi�c posiedzia�am. I nagle mamrocz�c co�, j�kam si� jak pensjonarka przy tablicy - i to przed kim? Przed obc� kobiet�, kt�ra tu jest od niedawna i kt�rej niewiele zale�y na wiadomo�ci, jak dawno znam ten stary dw�r... Widocznie moja baba rozumowa�a podobnie, gdy� nie przyjmuj�c datku odezwa�a si� znowu: - A dobrze, dobrze. Niech paniu�cia przychodzi, ile jej si� spodoba! Zawsze kto� otworzy. Nie ja, to stary. A te papierki, to niech se pani schowa. Jak si� nasz ma�y na ksi��ce nauczy, jeszcze my pani pi�knie dzi�kowa� b�dziem. Ma�y? Aha, to ten z du�� g�ow� wnuczek. Jak to mu? Teo�. Prawda, Teo�. Siedzi pod oknem na trzeciej �awce i stru�e blat sto�u, ilekro� my�li, �e tego nie widz�. Dobrze, moja kobieto. Zapami�tam sobie Teosia. Wyucz� go przez zim�. Na "majowe" b�dzie ju� czyta� z ksi��ki wobec calutkiej wsi. Dobrze. Wr�ci�am potem do domu nie przez wie�, ale ��kami. Droga o po�ow� kr�tsza i dwa razy pi�kniejsza. Jak doskonale po dzi� dzie� pami�ta�am ka�dy zakr�t male�kiej rzeczki! Najpierw idzie si� traw� jasnozielon�, sp�owia�� od s�o�ca. Troch� ni�ej, ju� w dole, ro�nie jaki� nadwodny gatunek, o li�ciach d�ugich, wa�kich i chropawych. Szele�ci to pod nogami, �amie si� w sztywne zygzaki. Ro�nie w k�pach, mi�dzy kt�rymi prze�wituje woda. Trzeba st�pa� umiej�tnie, zagarniaj�c za ka�dym krokiem pokos tej trawy, niby �ywy, zielony pomost, by nie przemoczy� trzewik�w. A jeszcze dalej, w trawie, kt�ra si� znowu staje kr�tka, tylko mocniejsza w kolorze i g�stsza, widniej�, stosownie do pory roku: ��te kacze�ce lub modre oczka niezabudek, czasem te nie�mia�e kwiatuszki na r�owych �odygach, ca�e jak gdyby z mg�y i z rosy u...
pokuj106