Podział ekonomii na pozytywną i normatywną
Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy.
Jeśli ekonomia zajmuje się tylko wyjaśnianiem zjawisk, zachowań i procesów gospodarczych, to określa się ją jako pozytywną. Jeżeli zaś wydaje sądy i formułuje zdania o powinnościach, to ma charakter normatywny.
Rynek - zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami.
Podaż (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.
Czynniki kształtujące wielkość podaży (Determinanty podaży)
· cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra
· ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli poziom kosztów produkcji
· technologia, czyli postęp techniczny
· ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających)
· liczba producentów na danym rynku
· cele przedsiębiorstwa
Elastyczność podaży jest miarą względnej zmiany podaży wywołanej względną zmianą określonego czynnika wpływającego na podaż. Informuje o wrażliwości podaży na zmiany czynników ją kształtujących.
Popyt - funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Wykresem tej funkcji jest tzw. krzywa popytu.
Przesunięcie Popytu - Zmianę ilości nabywanej dobra pod wpływem zmiany jego ceny ilustruje przesunięcie wzdłuż krzywej popytu. Czynniki niecenowe powodują przesunięcie całej krzywej popytu.
Przesunięcie Podaży - Zmiana ceny danego dobra powoduje przesunięcie wzdłuż jego krzywej podaży, a zmiany czynników niecenowych powodują przesunięcie całej krzywej podaży.
Równowaga ekonomiczna - sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość pomiędzy podażą wszystkich usług i dóbr, a popytem na nie, oraz również pomiędzy podażą pieniądza krajowego i zagranicznego, a popytem na te pieniądze, zaś wymiana gospodarcza za granicą nie wywołuje trudności płatniczych.
Naruszenie równowagi według Mendelsona
Kryzys (AB)- nadprodukcja, spadek cen, stopy zysku, ograniczenie produkcji do zlikwidowania zapasów towaru. Poziom produkcji nie dostosowuje się do poziomu popytu, a naturalną granicą spadku produkcji jest minimalny poziom konsumpcji. Zmniejszająca się rentowność doprowadza słabsze firmy do bankructwa, likwidacji lub wykupienia przez firmy bogatsze. Ograniczone inwestycje są spowodowane trudnościami w zdobywaniu kapitału i brakiem perspektyw. Największy spadek produkcji odbywa się w dziale środków produkcji.
Zawodność rynku - na polu ekonomii zawodność rynku jest sytuacją, w której mechanizm rynkowy nie prowadzi do efektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobów. Nieefektywność ta jest wykorzystywana jako argument na rzecz interwencji państwa na rynku. Efekty zewnętrzne są jedną z przyczyn zawodności rynku.
Do najważniejszych źródeł zawodności rynku zalicza się:
· Zawodność konkurencji
· Istnienie dóbr publicznych
· Istnienie efektów zewnętrznych
· Brak lub niekompletność rynków
· Niepełna informacja rynkowa
· Bezrobocie
Elastyczność Cenowa podaży – stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.
Odnosi się do sposobu, w jaki wielkość podaży reaguje na zmiany cen:
· jeżeli mała zmiana ceny wywoła względnie dużą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest elastyczna,
· jeżeli duża zmiana ceny wywoła względnie małą zmianę podaży, to mówimy że podaż jest nieelastyczna.
Cenowa elastyczność podaży – stosunek procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny.
Koszty produkcji - Nakłady na produkcję wyrażone w pieniądzu to koszty produkcji. Kapitał, który producent przeznacza na proces produkcji przechodzi przez fazy:
· Zakup czynników produkcji (kapitał-pieniądze)
· Produkcja dóbr (kapitał-rzecz)
· Sprzedaż (kapitał-pieniądze)
Koszty produkcji stanowią istotny składnik decyzji podejmowanych przez producenta:
· Koszty stałe-w krótkim czasie koszty są niezależne od rozmiarów produkcji np. płace pracowników, administracji, zużywanie się maszyn
· Koszty zmienne-inne koszty zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji (płace pracowników produkcyjnych)
· Koszty krótkookresowe-
1. Koszty całkowite
2. Koszty przeciętne (KP)
Wraz ze wzrostem produkcji koszty kształtują się:
Produkt całkowity-wielkość produktu wytworzona w jednostce czasu
Rodzaje kosztów produkcji
n koszty prywatne i społeczne
Producent wytwarzający cement ponosi koszty związane z zakupem surowca, maszyn, energii, siły roboczej, itp. Są to prywatne (indywidualne) koszty producenta
jeżeli podczas produkcji cementu producent wpływa na zdrowie mieszkańców (muszą iść do lekarza, potrzeba więcej zieleni) - to są to koszty społeczne
n koszty alternatywne
Obok faktycznych kosztów wytwarzania dóbr producent ponosi także koszty alternatywne, związane z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej.
n koszty rachunkowe i ekonomiczne
Wielkość kosztów wynika z pomnożenia ilości kupowanych przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Tak rozumiane koszty produkcji są zapisywane w rachunkowości przedsiębiorstwa - są to koszty rachunkowe.
KOSZT STAŁY Ks Nakład niezależny od wielkości produkcji w danym czasie, np. amortyzacja urządzeń.
KOSZT ZMIENNY Kz Nakład zmieniający się wraz z wielkością produkcji, np. nakłady na surowce, płace.
zasady wolnej konkurencji - swoboda wejścia i wyjścia z rynku, brak interwencjonizmu i autorytarnej biurokracji, woluntarystyczna wymiana oparta o indywidualne umowy.
Monopol jest wyłącznością, jaka nigdy nie powstanie na wolnym nieskrępowanym rynku, ponieważ nie ma żadnych prawnych ograniczeń, które do takiej sytuacji mogą doprowadzić.
monopol pełny - rynek, na którym występuje jedyny producent (sprzedawca) dobra lub usługi; jest tylko jeden produkt dla którego brak substytutu
Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające.
METODY LICZENIA - PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.
PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.
Konsumpcja w mikroekonomii to zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb, które wpływa na poziom odnoszonej przez konsumenta użyteczności.
W makroekonomii konsumpcja to wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr.
Funkcje konsumpcji - role które konsumpcja pełni w życiu gospodarczym i społecznym, wyróżniamy 2 gr: Funkcja o ch-rze gospodarczym – ekonomicznym produkcyjnym, to wpływ jaki konsumpcja wywiera na aktywności czyli zachowanie gospod człowieka, efektem końcowym powinien być wzrost zamożności w skali mikro lub, wzrost gosp w skali makro
1.Funkcje ekonomiczne – przejawiają się w inicjowaniu każde kolejnego procesu produkcji, unicestwianiu poprzednio wyprodukowanych produktów, uruchamianiu nowej produkcji dla zaspokojenia przyszłych potrzeb spożycia, stwarzania materialnych przesłanek dla nowej powiększonej produkcji Efekt reprodukcyjny- konsumpcja posiada właściwości reprodukcyjne Efekt motywacyjny – motywacja do coraz większej aktywności społeczno biologicznej
Dzięki konsumpcji odnawiamy ciągle utracaną energię-ciągłe odtwarzanie reprodukcja:
Reprodukcja biologiczna- odtwarzanie sił na wcześniejszym poziomie
Reprodukcja rozszerzona- podnoszenie kwalifikacji, rozwój osobowości, kształcenie, korzystanie z dóbr kultury,
W miarę podnoszenia poziomu życia jesteśmy mobilizowani do coraz większej aktywności społecznej i biologicznej. Efekt motywacyjny nie ujawnia się we wszystkich warunkach , pojawia się tam gdzie występują fundusze swobodnej decyzji wraz z wzrostem dochodów, w pewnym momencie gaśnie – nie ma charakteru nieograniczonego.
2. Funkcja o ch-rze społeczno-kulturalnym – wyrażają się świadomym celowym rozmieszczaniu sfery spożycia z jednej strony przez rozwój, a z drugiej przed zwiększeniem możliwości ich zaspokajania warunkuje to wzrost rozwoju społeczeństwa: podtrzymanie człowieka w zdrowiu, powiększenie poziomu i rodzaju wiedzy, zwiększenie przestrzennej zawodowej ruchliwości człowieka,
Stadia rozwojowe spożycia – zwiększenie spożywanych dóbr i usług, w miarę wzrostu funduszy spożycia, zastępowanie dotychczas spożywanych dóbr innymi w lepszym stopniu zaspokajającymi dotychczasowe potrzeby, przechodzenie od słabszych do mocniejszych zwiększenie ilości pragnień, przechodzenie od mniejszych do większych form, sposobów konsumpcji, przechodzenie od biernej konsumpcji do aktywnego spożycia dóbr
DETERMINANTY KONSUMPCJI - można podzielić w skali mikro (odnoszą się do poszczególnych jednostek gospodarczych) gospodarczych makro (odnoszą się do całego społeczeństwa)
Wśród skali mikro rozróżniamy 4 grupy czynników:
-Biologiczne i ekologiczne –wpływ na poziom potrzeb ma środowisko, teren, klimat, wiekwzrost)
-Ekonomiczne – zasoby dóbr konsumpcji w gospodarstwach domowych (zasoby majątkowe) dostępność dóbr publicznych; dochody gosp dom; poziom cen i relacje artykułów konsumpcji; podaż dóbr konsum i sposoby ich dystrybucji
-Społeczne
-Kulturowe
Dochód rozporządzalny – obejmuje bieżące pieniężne dochody gosp dom, pomniejszone o podatki od dochodu i o składki i powiększone o uzyskane transfery socjalne (renty,emerytury stypendia)
Dochód dyspozycyjny – to dochód rozporządzalny pomniejszony o pozostałe wydatki (podatek od spadku)
Źródła dochodów rozporządzalnych – dochody z prac najemnych (wynagrodzenie) d-dy z indywid gosp dom, d-dy prac na własną rękę, d-dy z własności i wynajmu nie związane z działalnością gospodarczą, wszystkie inne np. darowizny, odszkodowania wygrane.
Oszczędności - nie skonsumowana cześć dochodu przeznaczona na zakup dóbr i usług.
Oszczędności zależą od: wielkości wydatków konsumpcyjnych, atrakcyjności oszczędzania, czyli wydajności stopy procentowej, bezpieczeństwa systemu bankowego, mentalności społecznej, dostępności do banków.
Cykl koniunkturalny – zjawisko występowania w gospodarce wahań różnych mierników ekonomicznych charakteryzujących poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie. Najczęściej tymi zmiennymi są: PKB, zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego, nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.
Faza ożywienia
· rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
· maleje: bezrobocie
Faza szczytu
· koniec wzrostu, ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie
Faza kryzysu
· rośnie: bezrobocie
· maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
Dno
· koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie
W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy: ożywienie (Expansion) i recesję (Contraction).
Polityka fiskalna to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.).
polityka fiskalna działa poprzez proces kształtowania polityki pieniężnej i wydatków publicznych w celu:
· łagodzenia wahań cykli koniunkturalnych
· utrzymania tendencji wzrostowej gospodarki przy wysokim zatrudnieniu, a niskiej i niezmiennej inflacji (stabilizacja cen).
Instrumenty polityki fiskalnej
makroekonomiczne
· dochody budżetu państwa
· wydatki budżetu państwa
· deficyt i nadwyżki budżetowe
· dług publiczny
mikroekonomiczne
· podatek
· opłata
· cło
· dotacja
· subwencja
· bon skarbowy
· obligacja skarbowa
· poręczenia i gwarancje rządowe
Pieniądz – materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.
· pieniądz zdawkowy (gotówkowy)
· pieniądz kruszcowy
· pieniądz metalowy (monety)
· pieniądz papierowy (banknoty)
· pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)
· czeki
· weksle
· obligacje
· bony
· karty płatnicze i kredytowe
· pieniądz bankowy
· pieniądz elektroniczny
· pieniądz międzynarodowy
Funkcje pieniądza
· obrachunkowa (miernik wartości towarów)
· cyrkulacyjna (transakcyjna)
· płatnicza
· wymienialność
· tezauryzacyjna
Bank – przedsiębiorstwo wykonujące działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czynności, określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku.
Podstawowe rodzaje banków w systemie bankowym to:
· bank centralny,
· banki operacyjne (komercyjne, świadczące usługi ...
przemekn5