rzetelny_proces.pdf

PRAWO DO RZETELNEGO PROCESU SĄDOWEGO

Łukasz Lasek, Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Prawo do rzetelnego procesu jest fundamentalnym prawem każdej osoby w

demokratycznym państwie prawa. Pod tą zwięzłą formułą kryje się bogaty katalog zasad,

jakie winny być nie tylko deklarowane przez państwo, ale przede wszystkim,

urzeczywistniane w codziennej praktyce wymiaru sprawiedliwości. Rzetelność postępowania

sądowego jest bowiem gwarantem praworządności państwa i ochrony wszelkich praw i

wolności jednostki.

Państwo polskie, o czym stanowi art. 45 Konstytucji, gwarantuje „ każdej osobie

prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez

właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd .” Nadto prawo do rzetelnego procesu jest

również przedmiotem regulacji ustawowych oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności („Konwencja”) i jej art. 6, który stanowi:

1. Każdy ma prawo do rzetelnego i publicznego

rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie

przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony

ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i

obowiązkach o charakterze cywilnym albo o

zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej

przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie

przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność

mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy

sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na

porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe

w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga

tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie

życia prywatnego stron albo też w okolicznościach

szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za

bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby

przynieść szkodę interesom wymiaru

sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu

zagrożonego karą uważa się za niewinnego do

czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3 Każdy oskarżony o popełnienie czynu

zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej

informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i

przyczynie skierowanego przeciwko niemu

oskarżeniu;

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do

przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego

przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma

wystarczających środków na pokrycie kosztów

obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy

obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego

dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania

świadków oskarżenia oraz żądania obecności i

przesłuchania świadków obrony na takich samych

warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli

nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w

sądzie.

Prawo do rzetelnego procesu winno być bezwzględnie przestrzegane we wszystkich

rodzajach postępowań – tak w procesie karnym, bez względu na wagę zarzucanych czynów,

w procesie cywilnym, bez względu na wartość przedmiotu sporu, jak i w procesie

administracyjnym, gdzie po jednej stronie stoi jednostka a po drugiej państwo. Każdy bowiem

ma prawo do takie samego traktowania przez niezawisły i bezstronny sąd, niezależnie od

tego, czy sprawa jest rozpoznawana przez sąd pierwszej instancji czy Sąd Najwyższy.

Na prawo do rzetelnego procesu składają się następujące zasady:

Prawo jednostki do rozpatrzenia sporu prawnego przez sąd działający na podstawie

ustawy, w oparciu o zasady bezstronności i niezawisłości.

Każdy ma prawo do przedstawienia swojej sprawy bezstronnemu i niezawisłemu

sądowi. Niezawisłość oceniania jest w kontekście sposobu powoływania sędziów, istnienia

gwarancji przed naciskami zewnętrznymi natomiast bezstronność związana jest z aspektem

subiektywnym, takim jak brak osobistych uprzedzeń sędziów oraz aspektem obiektywnym,

takim jak istnienie i możliwość skutecznego skorzystania z gwarancji i mechanizmów

pozwalających stronniczość wykluczyć. Strona, w której przekonaniu sąd jest stronniczy, ma

prawo domagać się zmiany sędziego.

Prawo każdej osoby do rozpatrzenia jej sprawy w „rozsądnym terminie”.

Jakkolwiek klauzula generalna w postaci sformułowania „rozsądny termin” nie

zakreśla żadnych konkretnych terminów, jednakże długość tego terminu uwarunkowana jest

takimi czynnikami jak stopień skomplikowania sprawy, zachowanie organów prowadzących

sprawę, zachowanie skarżącego oraz znaczenie sprawy dla skarżącego. Stopień

skomplikowania sprawy może wynikać z kwestii prawnych lub faktycznych. Długość

postępowania nierzadko uwarunkowana jest potrzebą sporządzenia opinii biegłych, dużą

ilością świadków lub ilością postawionych zarzutów.

W przypadku spraw nieuzasadnienie przedłużających się istnieje możliwość złożenia

skargi do Strasburga przed jej zakończeniem. Tym sposobem uczyniono wyjątek od ogólnej

zasady, iż skargi do Strasburga, aby otrzymały status dopuszczalnych muszą spełnić

przesłankę wyczerpania krajowej drogi prawnej.

Warto przy tym wskazać instytucję skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania

sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki wprowadzoną ustawą z dnia 17

czerwca 2004 roku (Dz. U. 2004 nr 179 poz. 1843).

Zasada jawności postępowania

Co do zasady rozprawy są jawne. Wymóg publicznego rozpatrzenia sprawy przez sąd

dotyczy stosunku do mediów oraz osób trzecich. Sąd jednakże może przeprowadzić całą

rozprawę lub jej część z wyłączeniem jawności. Taką decyzję może podjąć sąd ze względu na

ochronę moralności, porządku publicznego, bezpieczeństwa państwowego, ważny interes

życia prywatnego lub interes wymiaru sprawiedliwości. Jednakowoż bez względu czy

rozprawa była jawna czy nie, ogłoszenie wyroku jest publiczne.

Zasada równości praw stron w procesie

Zasada równości praw stron w procesie najpełniej oddaje zasadę słuszności procesu.

Stanowi ona gwarancję, iż każdej ze stron przysługują wszelkie środki prawne, które może

wykorzystać w czasie toczącego się postępowania w celu obrony swoich interesów.

Zasada aktywnego udziały stron w postępowaniu

Proces karny w Polsce jest procesem kontradyktoryjnym, czyli spornym. Strony tego

postępowania – oskarżenie i obrona mają prawo być obecne na rozprawie oraz mają prawo

wnioskować o dopuszczenie dowodów, które mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia

sprawy. Należy przy tym jednak podkreślić, iż to sąd decyduje o dopuszczalności i o ocenie

danego środka dowodowego, a sam wniosek złożony przez stronę nie jest równoznaczny z

dopuszczeniem takiego dowodu.

Z gwarancji aktywnego udziału strony w postępowania wynika również, iż strony

mają możliwość przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków zarówno obrony

jak i oskarżenia, a nadto mają prawo do osobistego poznania i skomentowania spostrzeżeń i

dowodów strony przeciwnej.

Zasada domniemania niewinności

Każdy człowiek pozostaje niewinnym aż do prawomocnego skazania. Aż do tego

czasu, czyli także w czasie postępowania sądowego dana osoba winna być uznawana i

traktowana jak osoba niewinna. Z treści tej zasady wynikają dwie podstawowe kwestie.

Po pierwsze - ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu. Innymi słowy to oskarżyciel

musi udowodnić danemu podejrzanemu, iż dopuścił się popełnienia czynu zabronionego.

Podejrzany nie musi udowadniać swojej niewinności.

Po drugie - w razie pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości winny być one

rozstrzygane na korzyść oskarżonego.

Domniemanie niewinności ma za zadanie chronić oskarżonego przed wszelkimi

decyzjami procesowymi lub wypowiedziami organów państwa przesądzających lub jedynie

wskazujących na winę danej osoby. Tego typu praktyki są niedopuszczalne i sprzeczne z tą

zasadą.

Prawo do informacji prawnej, w tym prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy

tłumacza, jeżeli oskarżony nie włada językiem używanym w postępowaniu.

Każda osoba ma prawo do niezwłocznej i szczegółowej informacji, przekazanej jej w

zrozumiałym dla niej języku, odnośnie rodzaju i przyczyny oskarżenia. Należy uznać, iż ta

gwarancja jest niezmiernie ważna w kontekście wszystkich innych wymienionych w

niniejszym tekście, bowiem w istocie od jej realizacji zależy możliwość skutecznego

skorzystania z pozostałych, w tym w szczególności prawa do obrony.

W sytuacji, kiedy oskarżony nie włada językiem używanym w postępowaniu,

przysługuje mu bezpłatnie pomoc tłumacza. Pomoc ta winna być świadczona na każdym

etapie postępowania zarówno w kontaktach ustnych, jak i pisemnych. Co więcej, państwo jest

zobligowane do kontroli jakości świadczonej pomocy przez tłumacza.

Prawo odwołania się od wyroku do sądu wyższej instancji

Kontrola instancyjna jest w Polsce co do zasady dwuinstancyjna. Wyjątkowym

środkiem jest kasacja wyroku, której przesłanki uregulowane są w przepisach procedury

cywilnej, karnej i administracyjnej, a która służy do zaskarżenia prawomocnego orzeczenia

sądu z uwagi na obrazę przepisów prawa materialnego lub procesowego. Sąd kasacyjny

jednakże nie rozpoznaje sprawy pod kątem merytorycznym, a jedynie pod kątem względem

formalnej wydanego orzeczenia.

Zakaz powtórnego sądzenia i karania za ten sam czyn ( ne bis in idem )

Zakaz powtórnego sądzenia i karania za ten sam czyn jest to jedna z fundamentalnych

zasad procedury karnej. Nikt nie może zostać powtórnie osądzony lub ukarany za czyn, za

który już wcześniej został osądzony lub od którego został uniewinniony.

Przedstawione powyżej zasady nie są zupełnym i wyłącznym katalogiem zasad i

dyrektyw składających się na prawo do rzetelnego procesu. Należy przy tym pamiętać, że

katalog ten jak i poszczególne zasady cały czas ulegają poszerzaniu, głównie za sprawą

orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w związku z coraz wyższymi

standardami prawnymi państw demokratycznych.

W celu pełnego zapoznania się z kwestiami prawa do rzetelnego procesu polecamy

sięgnięcie po fachową literaturę w tym zakresie. W przypadku pytań i wątpliwości prosimy o

kontakt z Fundacją.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Warszawa, 00-018, ul. Zgoda 11

Tel. (48 22) 828 10 08

Fax: (48 22) 556 44 50

E-mail: hfhr@hfhrpol.waw.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: