Beata Sękulska
Wyjaśnij mechanizm fizjologiczny stresu, jego pozytywne i negatywne skutki.
Stres to niesłychanie ważny mechanizm zachodzący w ludzkim organizmie. Przebiega nie tylko w sferze fizjologicznej, ale także psychologicznej. Świadczy zatem o łączności ciała i duszy. Oddziałowuje na wiele układów naszego ciała – przede wszystkim na układ nerwowy, hormonalny i odpornościowy – a reakcje wywołane stresem mogą prowadzić do rozwoju schorzeń.
Skoro mamy mówić o stresie, dobrze by było zastanowić się nad jego definicją. Otóż najogólniej mówiąc stres to wymaganie wobec organizmu, aby dostosował się do określonej sytuacji. Pewien poziom stresu jest niezbędny, aby utrzymać organizm w stanie czujności i aktywności, jego nadmiar może przekroczyć nasze możliwości przystosowawcze i przyczynić się do zapadania na choroby fizyczne.
Dlatego też Hans Selye wprowadził pojęcie eustresu i dystresu jako rozróżnienie między stresem o znaczeniu pozytywnym i negatywnym. Fizjologiczne reakcje w obu przypadkach są takie same, jednak eustres jest znacznie mniej szkodliwy dla zdrowia.
Nasze życie przynosi wiele ujemnych bodźców stresogennych, które to wywołują zespół reakcji obronnych, wśród których wyróżnia się:
· Stadium reakcji alarmowych,
· Stadium odporności,
· Stadium wyczerpania.
Walter Cannon nazwał pierwsze stadium reakcją walki/ucieczki. Na reakcję alarmową składa się szereg zmian zachodzących w różnych układach organizmu. Zmiany te zapoczątkowane są przez mózg i dalej regulowane przez układ hormonalny i współczulną część autonomicznego układu nerwowego.
Stres powoduje reakcję łańcuchową w układzie wydzielania wewnętrznego. Podwzgórze wydziela CRH, neurohormon (kortykoliberynę), który powoduje, że przysadka mózgowa uwalnia hormon kortykotropowy (ACTH). Z kolei ACTH powoduje, że kora nadnerczy wydziela kortyzol i inne kortykosteroidy. Te zaś pomagają chronić organizm, zwalczając reakcje alergiczne i wywołując zapalenia.
Dwa inne hormony odgrywające zasadniczą rolę w reakcji alarmowej są wydzielane przez rdzeń nadnerczy. Współczulna część autonomicznego układu nerwowego aktywizuje rdzeń nadnerczy, który wyzwala adrenalinę i noradrenalinę. Ta mieszanka powoduje wzrost pobudzenia organizmu, przyspieszając akcję serca i powodując uwalnianie glukozy z wątroby. Dostarcza to energii do reakcji walki/ucieczki.
Jeżeli organizm się zmobilizuje, a stresor nie zanika, ogólny zespół przystosowania wkracza w fazę oporu. Poziom aktywności układu hormonalnego i współczulnego jest niższy niż w fazie alarmowej, ale wyższy niż normalnie. W tej fazie organizm próbuje odbudować utracone zasoby energii i naprawić doznane szkody. Jeżeli stresor działa nadal ogólny zespół przystosowania wkracza w fazę trzecią – fazę wyczerpania. Mięśnie ulegają zmęczeniu, energia organizmu wyczerpaniu. Wraz z wyczerpaniem może pojawić się dominacja przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego.
Przedłużający się stres może prowadzić do tego, co Selye nazywa „chorobami przystosowania” (alergia, pokrzywka, wrzody, wieńcowa choroba serca).
Jest to czysto fizjologiczne spojrzenie na zjawisko stresu. Natomiast Lazarus opracował przekonujący model psychologicznych procesów związanych ze stresem. W ujęciu tym stres rozpoznawany jest w kategoriach jednostkowej, poznawczej oceny potencjalnie stresujących bodźców. Ważna jest ocena poznawcza bodźca. Poziom doświadczanego stresu będzie zależał od tego jak dalece subiektywna ocena zagrożenia (czy jestem w niebezpieczeństwie?) przerasta subiektywną ocenę środków zaradczych (co mogę w tej sytuacji zrobić?). Ocena jest pierwszym etapem w drodze do radzenia sobie ze stresem. Reakcje fizjologiczne są oczywiście centralnym aspektem reakcji stresowej, ale podejście Lazarusa wskazuje na czynniki psychologiczne i socjologiczne, które determinują typ reakcji, zarówno psychologicznej jak i fizjologicznej, która występuje w danej sytuacji.
Stres stanowi nieodłączną cechę współczesnego życia, a procesy reakcji stresowej są przykładem więzi łączącej ciało i umysł człowieka. Selye utrzymuje, że GAS (general adaptation syndrom) jest procesem niespecyficznym, co oznacza, że organizm reaguje w taki sam sposób na różne zagrożenia. Obecnie dysponujemy dowodami na to, że różne stresory mogą wywoływać różne reakcje fizjologiczne. Więź między stresem a chorobami może być bezpośrednia lub pośrednia (zmiana zachowań zdrowotnych człowieka). Stres jest także czynnikiem motywującym do działania, co jest pozytywnym aspektem jego działania.
BIBLIOGRAFIA:
1. Bishop G. D.: Psychologia zdrowia, Rozdział VI, Stres i choroby, Wydawnictwo Astrum, Warszawa 2000.
2. Rathaus S. A. : Psychologia współczesna, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Warszawa 2004, s. 563-601.
3. Woyarowska B. (red.): Zdrowie i szkoła. PZWL 2000, s. 401-409.
olgakam87