tresciwe kryteria trafnosci zeznan.pdf

dr Katarzyna Waszyńska

dr Dariusz Skowroński

Zakład Promocji Zdrowia i Psychoterapii

Wydział Studiów Edukacyjnych

Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Treściowe kryteria trafności zeznania

– metoda M. Stellera i G. Koehnkena

W niniejszym artykule opisane jest podejście diagnostyczne autorstwa M. Stellera

i G. Koehnkena, mówiące, iż zeznania przedstawione na podstawie rzeczywistych doświadczeń

różnią się jakościowo od zeznań fałszywych lub zafałszowywanych.

Omawiona procedura diagnostyczna, reprezentowana przez M. Stellera i innych, zawiera

dziewiętnaście kryteriów zeznań podzielonych na grupy: ogólne, szczegółowe oraz motywacyj-

ne. Uznanie określonego kryterium jako obecnego w zeznaniu dziecka możliwe jest po szcze-

gółowej analizie jakościowej całości protokołu zeznania. Metoda ta określa zwięzłą, czytelną,

a jednocześnie przydatną procedurę postępowania w ocenie wiarygodności zeznań dziecka.

Wykrycie lub ujawnienie faktu zaist-

nienia wykorzystania seksualnego dziecka

w większości przypadków nastręcza wie-

le trudności związanych ze zdiagnozowa-

niem przestępstwa. Świadków najczę-

ściej nie ma, a sprawca i dziecko z reguły

przedstawiają niezgodny przebieg wypad-

ków. Charakter samego czynu i obawa

zarówno sprawcy, jak i ofiary przed jego

ujawnieniem niezmiernie utrudniają proces

diagnostyczny. Stąd osoba mająca kontakt

z dzieckiem musi mieć wszechstronne

przygotowanie i orientację na temat obja-

wów i oznak seksualnego wykorzystania.

Podejrzenie seksualnego wykorzystania

może pojawić się pod wpływem obserwa-

cji funkcjonowania dziecka, pewnych je-

go zachowań, wypowiedzi oraz fizycz-

nych symptomów i oznak. Glaser i Frosh

(Glaser, Frosh 1995) podają, iż objawy,

których dziecko jest świadome i które po-

wodują jego psychiczny dyskomfort, okre-

ślić można mianem symptomów, nato-

miast oznakami są przejawy wykorzystania

obserwowalne przez otoczenie. Na podsta-

wie badań i obserwacji wyróżnić można

trzy obszary symptomów i oznak:

– objawy fizyczne, emocjonalne i beha-

wioralne,

– objawy związane z relacjami wewnątrz-

rodzinnymi,

– objawy i oznaki przypadkowe.

Wartość diagnostyczna wskaźników

jest różna – od bardzo silnych i bezpośred-

nich dowodów wystąpienia wykorzystania

(ciąża, znalezienie nasienia w drogach

płciowych dziecka) do takich wskaźników,

które znaczenie diagnostyczne mogą mieć

jedynie w kontekście szerszym (np. ucieczki

dziecka z domu). I chociaż większość symp-

tomów i oznak ma charakter pośredni, to

Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania

jednak wystąpienie ich wyraźnie upraw-

dopodabnia zajście wykorzystania. Jeżeli

diagnosta będzie analizować funkcjono-

wanie dziecka i jego rodziny w szerokim

gotować psychicznie dziecko do badania

fizykalnego – ginekologicznego.

Badanie psychologiczne polega na prze-

prowadzeniu rozmowy z rodzicami lub

Im mniej czasu upłynęło od chwili domniemanego wykorzystania, tym

ważniejsze i bardziej pilne staje się badanie specjalistyczne, które daje

szansę na znalezienie objawów fizycznych, bezpośrednio wskazujących

na wystąpienie przemocy. Jeżeli natomiast istnieją przesłanki, iż wykorzy-

stanie miało miejsce dłuższy czas temu, to bardziej uzasadnione jest naj-

pierw badanie psychologiczne, a dopiero w drugiej kolejności lekarskie.

aspekcie, to pojedyncze objawy, które same

w sobie mogą charakteryzować się wielo-

przyczynową etiologią, zaczną składać

się w logiczną całość ułatwiającą wycią-

gnięcie ostatecznego wniosku, co do za-

istnienia lub niezaistnienia nadużycia

seksualnego. Oczywiście należy kierować

się zasadą, że im więcej pojedynczych ob-

jawów i oznak się odnotuje, tym bardziej

prawdopodobne staje się zajście wyko-

rzystania seksualnego.

Podejrzenie o wykorzystanie seksualne

powinno skłonić do przeprowadzenia

procedury diagnostycznej, obejmującej

badanie lekarskie i psychologiczne. Dia-

gnostyka lekarska dziecka opiera się

w głównej mierze na wyniku badania fi-

zykalnego, poszukującego fizycznych ob-

jawów wykorzystania seksualnego. Ważne

jest uwzględnienie perspektywy czasowej

– im mniej czasu upłynęło od chwili do-

mniemanego wykorzystania, tym waż-

niejsze i bardziej pilne staje się badanie

specjalistyczne, które daje szansę na zna-

lezienie objawów fizycznych, bezpośrednio

wskazujących na wystąpienie przemocy.

Jeżeli natomiast istnieją przesłanki, iż

wykorzystanie miało miejsce dłuższy czas

temu, to bardziej uzasadnione jest naj-

pierw badanie psychologiczne, a dopiero

w drugiej kolejności lekarskie. Dodatkową

przesłanką takiej kolejności badań jest

fakt, iż psycholog, oprócz przeprowadzenia

czynności diagnostycznych, może przy-

opiekunami dziecka, przeprowadzeniu roz-

mowy psychologicznej z dzieckiem oraz

zastosowaniu innych, w zależności od

potrzeby metod, takich jak:

– zabawa kierowana (p. użycie lalek anato-

micznych, domków itp.),

– techniki projekcyjne (rysunki, testy

projekcyjne),

– diagnoza poziomu intelektualnego,

– diagnoza osobowościowa itp.

Bardzo ważna jest pierwsza rozmowa

z dzieckiem, kiedy dochodzi do nawiązania

kontaktu i budowania atmosfery zaufania.

Celem jest zarówno zebranie informacji

od dziecka, jak również udzielenie mu

wsparcia. Uzyskanie wiarygodnych infor-

macji wymaga nie tylko uważnego rejestro-

wania występujących symptomów i oznak

wskazujących na molestowanie seksualne,

ale także przestrzegania w trakcie spo-

tkania pewnych reguł, których stosowanie

zmniejsza ryzyko oceny opartej tylko na

wewnętrznym przekonaniu psychologa.

W niniejszym artykule zostanie przed-

stawione podejście diagnostyczne autor-

stwa M. Stellera i G. Koehnkena, którzy

opierali się na założeniach U. Undeut-

scha (Undeutsch 1982). Założenia te mó-

wiły, iż zeznania przedstawione na pod-

stawie obserwacji rzeczywistych zachowań

różnią się jakościowo od zeznań, które

nie opierają się na takich doświadczeniach.

Kryteria wiarygodności służą wyodręb-

Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania

nieniu specyficznych cech, pozwalających

odróżnić zeznania prawdziwe od fałszy-

wych. W literaturze przedmiotu istnieją

różne podejścia pozwalające oceniać

wiarygodność zeznania. Stosowane w nich

kryteria częściowo się pokrywają. Różnice

dotyczą raczej akcentowania wybranych

aspektów narzędzia. Przykładem może tu

być system kryteriów opracowany przez

F. Arntzena (Arntzen 1989, 1993).

Procedura diagnostyczna reprezento-

wana przez M. Stellera i innych (Steller,

Koehnken 1989; Steller, Boychuk 1992)

zawiera dziewiętnaście kryteriów po-

dzielonych na grupy. Zaliczenie lub nie

określonego kryterium jako obecnego

w zeznaniu dziecka możliwe jest po

szczegółowej analizie jakościowej całości

protokołu zeznania. M. Steller podaje, iż

graniczny dolny wiek dziecka, kiedy moż-

liwe jest zastosowanie wyróżnionych

kryteriów, to cztery lata. Jednak nie nale-

ży sztywno traktować tej granicy, po-

nieważ w dużym stopniu zależy ona od

indywidualnego poziomu rozwoju po-

znawczego dziecka.

Treściowe Kryteria Trafności Zeznania

KRYTERIA OGÓLNE

SPECYFICZNE ELEMENTY

PRZESTĘPSTWA

Charakterystyki ogólne:

1. Struktura logiczna

2. Zeznanie nieustrukturalizowane

3. Liczba detali

19. Detale charakterystyczne

dla przestępstwa

Wiarygodność jest oceniana na podsta-

wie liczby kryteriów możliwych do zidenty-

fikowania w protokole zeznania oraz stop-

nia ich nasilenia, czyli jak często i z jaką

wyrazistością kryteria te występują. Należy

też wziąć pod uwagę, iż nie tylko sama

liczba zidentyfikowanych kategorii przesą-

dza o wiarygodności. Zasady wynikające

z prezentowanej metody nie mają sformali-

zowanego charakteru. Różne kryteria mają

różną wagę w szacowaniu, dlatego analiza

jakościowa, a nie wyłącznie ilościowa, ma

decydujące znaczenie w orzekaniu o praw-

dziwości tego, co powiedziało dziecko.

Występują jednak pewne podstawowe za-

łożenia, co do liczby kryteriów. Steller

i Koehnken (1989) uznają, że nie wszystkie

kryteria muszą wystąpić w zeznaniu, aby

uznać je za wiarygodne. Istnieje także

określone minimum kryteriów, które muszą

zostać stwierdzone, by orzekać o praw-

dziwości zeznań. Są to:

1) struktura logiczna,

2) odpowiednia liczba detali,

3) osadzenie kontekstualne,

4) opisy interakcji.

KRYTERIA SZCZEGÓŁOWE

Treści specyficzne :

4. Osadzenie kontekstualne

5. Opisy interakcji

6. Odtworzenie rozmów

7. Niespodziewane komplikacje

Osobliwości treści zeznania :

8. Detale niezwykłe

9. Detale zbyteczne

10. Detale nie rozumiane

11. Odniesienia do związków

z innymi osobami

12. Opisy własnych stanów

psychicznych

13. Opisy stanów psychicznych sprawcy

KRYTERIA MOTYWACYJNE

Treści związane z motywacją :

14. Korekty spontaniczne

15. Stwierdzenie braku pamięci

16. Wątpliwości wobec własnych

zeznań

17. Samoobwinianie

18. Przebaczenie sprawcy

Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania

Kolejne kryteria, jeżeli zostaną uznane

za występujące w zeznaniu, zwiększają

jego wiarygodność. Ich obecność nie jest

konieczna, jednak są wzmocnieniem

orzeczenia o wiarygodności zeznania.

Struktura treściowych kryteriów osadza

się na budowie hierarchicznej – od kryte-

riów ogólnych, koniecznych do uznania

wiarygodności, przez kryteria szczegółowe,

konkretyzujące, wypełniające i egzempli-

Po pierwsze, od momentu zgłoszenia

zdarzenia o molestowaniu seksualnym

pierwszą osobą przeprowadzającą roz-

mowę z dzieckiem powinien być diagno-

sta, przeszkolony pod kątem stosowania

treściowych kryteriów trafności. Unika

się w ten sposób błędów popełnianych

w trakcie wywiadów przeprowadzanych

np. przez policję, które niosą ze sobą ry-

zyko sugestii oraz działania jatrogennego.

Sukces na etapie nawiązywania kontaktu z dzieckiem zależy od poziomu

wiedzy diagnosty o prawidłowościach rozwoju dziecka, od jego umiejętno-

ści interpersonalnych w aspekcie komunikacyjnym oraz od umiejętności

odroczenia uzyskania ważnych informacji w perspektywie temporalnej.

fikujące kryteria ogólne, do kryteriów

motywacyjnych, pełniących rolę pomoc-

niczą i uzupełniającą w sytuacjach spor-

nych. Ostatnie kryterium dotyczące deta-

li charakterystycznych dla przestępstwa

ma w istocie charakter kryminalistyczny

i jest oceniane w pewnej autonomii w sto-

sunku do pozostałych.

Do uznania zeznań za prawdziwe bar-

dzo ważne jest również to, aby wystąpiło

kryterium drugie – nieustrukturalizowa-

nie zeznań, ponieważ jeżeli zeznanie jest

nieustrukturalizowane, czyli dziecko mó-

wi w sposób spontaniczny, bezładny, sko-

kowy, to, dokonując analizy jakościowej

i treściowej zeznania, możliwe staje się

wystąpienie innych kryteriów. Związane

to jest z tym, iż wiele z omawianych poni-

żej kryteriów występuje łącznie, a ich

uchwycenie zależne jest od kontekstu in-

formacji poprzedzających i następują-

cych. Wystąpienie zeznania nieustruktu-

ralizowanego łączy się ściśle z procedurą

diagnostyczną zastosowaną przez psy-

chologa podczas kontaktu z dzieckiem.

Steller podkreśla, iż ścisłe zastosowanie

się do instrukcji procedury diagnostycz-

nej pozwala maksymalizować szansę na

prawidłową analizę materiału. Do „żelaz-

nych” punktów takiej procedury należą

opisane niżej reguły postępowania.

Po drugie, z dzieckiem nawiązuje się

długi kontakt wstępny, prowadzący do

zdobycia zaufania w celu zwiększania szan-

sy pojawienia się zeznania nieustruktura-

lizowanego, co jest niezmiernie ważne

w zastosowaniu analizowanej metody.

Należy więc przeznaczyć odpowiednio

długi czas na nawiązanie kontaktu. Sukces

na tym etapie procedury zależy od poziomu

wiedzy diagnosty o prawidłowościach

rozwoju dziecka, od jego umiejętności in-

terpersonalnych w aspekcie komunika-

cyjnym oraz od umiejętności odroczenia

uzyskania ważnych informacji w perspek-

tywie temporalnej. Po trzecie wreszcie,

rozmowy z dzieckiem należy bezwzględ-

nie rejestrować kamerą video, a przynaj-

mniej na kasecie magnetofonowej. Waru-

nek ten jest konieczny z tego powodu, iż

właściwa analiza treściowa dokonywana

jest po spotkaniu z dzieckiem, a jej przepro-

wadzanie polega na szczegółowym bada-

niu zachowań werbalnych, parawerbal-

nych i niewerbalnych. Zapisywanie na

kartce wypowiedzi niesie ryzyko niein-

tencjonalnego ich uzupełniania wyrazami

nie użytymi przez dziecko, a analiza słowa

po słowie jest jednym z najistotniejszych

etapów procedury. Oczywiście rejestra-

cja zeznania wiąże się z koniecznością

uzyskania zgody od opiekunów dziecka.

Waszyńska, Skowroński / Treściowe kryteria trafności zeznania

Rozmawiając z dzieckiem, należy uży-

wać języka odpowiedniego do wieku dziec-

ka i dobrze jest ustalić z nim słownictwo

dotyczące osób, czynności, zachowań

seksualnych, genitaliów itp. Dziecko po-

winno być wprowadzone w istotę wywia-

du, oswojone z jego tematem i zachęcane

do swobodnej narracji. Sprzyja to budo-

waniu wzajemnego kontaktu, jednak na-

leży liczyć się z tym, iż niewiele dzieci od

do minimum, a pytania powinny być for-

mułowane w sposób otwarty, tj. taki, aby

nie mogła paść odpowiedź tak lub nie.

Błędem jest zadawanie pytań sugerujących,

w których zawarta jest oczekiwana odpo-

wiedź, lub takich, w których dziecko może

wychwycić ocenę diagnosty. Należy nato-

miast zachęcać dziecko do spontanicz-

nych opisów, które jedynie podtrzymujemy.

Gdy dziecko ma problemy z werbalizacją,

W trakcie prowadzenia wywiadu konieczne jest zachowanie równowagi

między koniecznością eksplorowania celu spotkania a dawaniem

wsparcia i budowaniem poczucia komfortu psychicznego dziecka.

razu potrafi sprostać sytuacji rozmowy

związanej z tematem seksualnym. Stąd

konieczne jest zachowanie równowagi

między koniecznością eksplorowania celu

spotkania a dawaniem wsparcia i budo-

waniem poczucia komfortu psychicznego

dziecka. Warto wprowadzać elementy za-

bawy, swobodnej ekspresji ruchowej –

wszystko to ma służyć ułatwieniu dziecku

przejścia do meritum wywiadu. Zanim

zaczniemy pytać o szczegóły, dobrze jest

zorientować się, jaki jest poziom wiedzy

dziecka dotyczącej seksualności, związ-

ków interpersonalnych i zjawisk społecz-

nych. Zadawanie pytań należy ograniczać

to można skorzystać z pomocy lalek,

zabawek, by stworzyć mu możliwość po-

kazania pewnych zachowań. Szczególną

uwagę należy przywiązać do emocji dzie-

cięcych. Dzieci wykorzystywane seksualnie

przeżywają bardzo zróżnicowane uczu-

cia. Mogą one być zdecydowanie nega-

tywne o charakterze urazowym, ale poja-

wić się mogą także elementy pozytywne.

Diagnosta powinien pozwolić na ekspre-

sję emocji, bez względu na ich znak i siłę.

Ważne jest przy tym to, aby psycholog nie

był osobą dominującą, lecz raczej wyci-

szoną i stwarzającą „przestrzeń” dla za-

chowań i emocji dziecka.

Opis treściowych kryteriów trafności zeznania

Analizując strukturę logiczną zeznania,

ocenia się protokół pod względem we-

wnętrznej zgodności logicznej. Należy

zwrócić szczególną uwagę na rozbieżności

w zeznaniu, które badamy całościowo.

Jeżeli nie wykryje się wewnętrznych roz-

bieżności w zeznaniu, a całość jest spój-

na, to kryterium pierwsze należy uznać

za spełnione.

Kryterium drugie, odnoszące się do

nieustrukturalizowania zeznań, oznacza

bezładny, skokowy i urywany opis zdarzeń.

Taka struktura zeznań ma miejsce w przy-

padku stosowania przez dziecko sponta-

nicznej narracji, podczas której istnieją

warunki do zaobserwowania zjawiska in-

kadencji, czyli nagłego przypływu wspo-

mnień. Należy liczyć się z faktem, iż wystą-

pienie drugiego kryterium zależy w pewnym

stopniu od dobrego kontaktu wstępnego

dziecka z psychologiem. Kryteria pierwsze

i drugie są wzajemnie powiązane i ostatecz-

na decyzja, co do ich zaliczenia w zeznaniu

zależy od jego całościowej analizy.

Detal to informacja szczegółowa doty-

cząca zachowania, przeżyć i atrybutów

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: