Stephen J. Spignesi Sto NAJWI�KSZYCH KATASTROF WSZECH CZAS�W Prze�o�y� Roman Zawadzki i BELLONA Warszawa Tytu� orygina�u THE 100 GREATEST DISASTERS OF ALL TIME T�umaczy� Roman Zawadzki Redakcja Dariusz Krawczyk Redaktor prowadz�cy Ryszard Radziejewski Redaktor techniczny Andrzej W�jcik Korekta Joanna Dzik Sk�ad i �amanie Fotosk�ad Domu Wydawniczego Bellona Copyright � 2002 by Stephen J. Spignesi. Ali rights reserved. Copyright for Polish edition by Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007 Dom Wydawniczy Bellona prowadzi sprzeda� wysy�kow� swoich ksi��ek za zaliczeniem pocztowym z rabatem do 20 procent od ceny detalicznej. Nasz adres: Dom Wydawniczy Bellona ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa Dzia� Wysy�ki: tel. 022 45 70 306, 022 652 27 01, fax 022 620 42 71 e-mail: biuro@bellona.pl Internet: http://www.bellona.pl www.ksiegarnia.bellona.pl ISBN 978-83-11-10640-6 �/ Po�wi�cam pami�ci Mej ukochanej ciotki Marie Frasno oraz Mego drogiego te�cia Tony'ego Fantarella Wiara uczy nas, �e nasza wieczna dusza b�dzie ty�a nawet po �mierci naszej ziemskiej pow�oki. Uczy si� nas, �e �mier� to wrota; w�r�d wierszy poety Johna Donn�'a znajdujemy strof�, kt�ra pi�knie to ujmuje. W swym sonecie �Death be not proud" (Nie pysznij si�, �mierci) Donn� karci �mier� i nakazuje jej, by si� nie puszy�a tym, �e odbiera �ycie. Donn�, ko�cz�c sonet, oznajmia: �Gdy mija kr�tki sen, budzimy si� w wieczno�ci. I nie ma ju� �mierci; �mierci � ty musisz umrze�". Nie ma wi�c czego si� obawia� Przedmowa Wyrafinowane okrucie�stwo natury Londy�ski �Telegraph" 13 luty 2002 Miliony motyli zabitych przez potworny sztorm Ronald Buchanan w Mexico City Wczoraj naukowcy poinformowali, �e podczas potwornego sztormu w g�rach Meksyku zgin�y miliony motyli kr�lewskich, kt�re zimowa�y tam po przew�drowaniu prawie pi�ciu tysi�cy kilometr�w. Badacze ameryka�scy i meksyka�scy szacuj�, i� po sztormie z ostatniego miesi�ca w sosnowych lasach na zach�d od miasta Meksyk ziemi� pokry�o przynajmniej 270 milion�w zamarzni�tych motyli. �Nigdy nie widzia�em czego� podobnego" � powiedzia� dr Lincoln Brower, ameryka�ski biolog, kt�ry przez ostatnie 25 lat bada� migracje motyli. Coroczne przeloty motyli kr�lewskich a� z p�nocy Kanady uwa�ane s� za jedne z najwi�kszych migracji w przyrodzie. W listopadzie opadaj� one na lasy w postaci ogromnej pomara�czowej chmury. Poniewa� ich przylot zbiega si� z obchodami meksyka�skiego Dnia Zmar�ych, wielu wie�niak�w wierzy, �e motyle s� duchami ich przodk�w. � Telegraph Group Limited, 2002. Wprowadzenie Pr�ne przechwa�ki �r�d�em ludzkich nieszcz�� jest jego nieznajomo�� przyrody. Paul Henry Thiry d'Holbach, System Przyrody, 1770 Gdy co� zaczyna si� dzia�, na nic si� zdadz� ludzkie pr�by, by nad tym zapanowa� � tak naprawd� wszystko jest w r�kach przyrody. Ed Skidmore, Zesp� Bada� Erozji Wietrznej Departamentu Rolnictwa USA (WERU)' �Cz�owiek najbardziej che�pi si� tym � pisa� w 1960 roku Hal Borland w �New York Times� � �e panuje nad swym �rodowiskiem naturalnym, nad Ziemi�, kt�r� zamieszkuje". Badanie katastrof, tak naturalnych, jak i zawinionych przez cz�owieka, obala ten pogl�d. Pierwszych trzydzie�ci pi�� katastrof opisanych w ksi��ce Sto najwi�kszych katastrof wszech czas�w spowodowa�a przyroda. Numer 36 to wybuch w elektrowni atomowej w Czarnobylu � pierwsza na naszej li�cie katastrofa spowodowana przez cz�owieka. Ponad po�owa z setki najpotworniejszych katastrof wszech czas�w by�a dzie�em naszej matki natury. Katastrofy spowodowane przez cz�owieka, a obecne na naszej li�cie � owe niepowodzenia ludzkich poczyna� zako�czone �mierci� i zniszczeniem � s� niczym w por�wnaniu ze zniszczeniami i �mierci� sprowadzonymi przez przyrod�. Pierwsze dwadzie�cia pozycji to katastrofy zawinione przez g��d i epidemie, wywo�ane przez powodzie i sztormy lub przez obie te rzeczy razem. Nie spos�b ich od siebie oddzieli�. W najwi�kszym wypadku kolejowym wszech czas�w (numer 57, Bihar, Indie, 1981) zgin�o o�miuset ludzi. Najwi�ksza epidemia wszech czas�w (numer 1, czarna �mier�) poch�on�a 75 milion�w ofiar. W najwi�kszej katastrofie morskiej (numer 48, wybuch na statku Mont Blanc) zgin�o 1635 pasa�er�w. Najwi�kszy g��d (numer 4, Chiny, 1876) zabi� 13 milion�w ludzi. Najwi�ksza katastrofa lotnicza (numer 62, zderzenie na pasie startowym na Teneryfie) to �mier� 583 os�b. Najwi�ksze trz�sienie ziemi wszech czas�w (numer 14, Chiny, 1556) poch�on�o 830 tysi�cy ofiar. Badaj�c katastrofy na przestrzeni dziej�w, bardzo szybko zaczynamy uzmys�awia� sobie pot�g� natury. Dysponujemy przeogromnym bogactwem materia��w, z kt�rych wybrali�my zestaw stu najwi�kszych katastrof. Jest to jednak lista bardzo subiektywna � ale czy� mog�o by� inaczej? Na ka�de jedno trz�sienie ziemi opisane w tej ksi��ce przypadaj� setki innych o r�wnej lub wi�kszej liczbie ofiar. Na ka�d� katastrof� lotnicz� przypadaj� dziesi�tki innych ni� te podane w ksi��ce. Ka�dej kl�sce g�odu odpowiada niezliczona ilo�� innych, wystarczaj�ca, by po�wi�ci� im osobn� ksi��k�. �adne ze zdarze� nie jest fikcj�, a ka�dego dnia przybywa ich wi�cej. C�, ksi��ka to nie jest stale uzupe�niana strona internetowa, a nasz� list� rankingow� trzeba by�o kiedy� zamkn��. Przytaczamy tu szczeg�y straszliwej katastrofy kolejowej w Egipcie, lecz w czasie, gdy trzymacie w r�kach t� ksi��k�, mog�o przecie� wydarzy� si� co� jeszcze bardziej przera�aj�cego � co�, o czym nale�a�oby tu opowiedzie�. I dlatego w�a�nie konieczne b�d� kolejne wydania tej ksi��ki. Jak na razie ta setka katastrof zwi�le obrazuje to, co z�ego przytrafia si� nam na naszej plancie. Zapewniamy, �e mog�c wybiera� z ogromnej liczby r�wnie dramatycznych zdarze�, starali�my si� zaj�� przypadkami najgorszymi w swoich kategoriach lub tymi, kt�re mia�y najwi�ksze znaczenie w aspekcie spo�ecznym, kulturowych czy naukowym. Mo�e dzi�ki ksi��ce takiej jak Sto najwi�kszych katastrof wszech czas�w naprawd� zaczniemy docenia� �ycie. Stephen Spingesi 15 kwietnia 2002 New Haven, Connecticut Cytat za: www.discovery.com, gdzie opisano katastrofaln� susz� z rozdzia�u 95. Podzi�kowania Jestem wdzi�czny za pomoc podczas pisania ksi��ki Sto najwi�kszych katastrof wszech czas�w i za wsparcie ze strony licznych organizacji, uniwersytet�w, muze�w, a tak�e naukowc�w, historyk�w i � oczywi�cie � rodziny i przyjaci�. Kieruj� s�owa podzi�kowania do was wszystkich, a zw�aszcza do mego dzielnego dokumentalisty, fotografa Michaela Pye'a, anielsko cierpliwych wydawc�w Ann LaFarge i Karen Haas oraz szlachetnego cz�owieka, kt�ry ze szczeg�ln� cierpliwo�ci� podchodzi� do mej pracy � agenta i przyjaciela Johna White'a. Wdzi�czno�� sw� kieruj� pod adresem Amberst Collee, Ann LaFarge, Associated Press, Boston Pyblic Library, Bruce'a Bendera, Cat Press, Center for Disease Control (CDC), Colleen Payne, Corbis/Bettmann, University Cornell, dr. George'a Pararasa-Carayanisa, dr. Geore'a Leunga, dr. Michaela Luchini, dr. Roberta McEacherna, Eastern Memoria� Society, Federal Emergency Management Administration (FEMA), Florence Art News, Giny Sigillito, Jamesa Cole'a, Jay J. Pulli, Jessici Fernino, Joan Carroll, Johna White'a, Karen Haas, Kensington Books, Lee Mandato, Library of Congress, Melissy Grosso, Michaela Pye'a, Michaeli Hamilton, Mik�'a Lewisa, Morgana Williamsa, NASA, National Geographic Data Centere (NGDC), National Hurricane Center, National Oceanographic and Atmospheric Administration (NOAA), National Weather Service, New York Public Library, Patricka Lyncha, profesor Cynthii Damon, San Francisco Museum, Southern Connecticut State University, South Florida Water Management District, Steve'a Zachanusa, Texas City, Texas Cham-ber of Commerce, �Augusta Chronicie", United States Geological Survey (USGS), University of New Haven, University of Kansas, University of Wisconsin Disaster Management Center oraz The Weather Channel. Uwagi dotycz�ce liczb Przy omawianiu konkretnej liczby os�b zabitych w danej katastrofie � czy to w naturalnej, czy spowodowanej przez cz�owieka � rzadko kiedy udaje si� znale�� �r�d�a wsp�czesne lub historyczne zawieraj�ce dok�adn� liczb� ofiar. W ksi��ce zdecydowali�my si� jednak przyjmowa� jak�� jedn� konkretn� liczb�, zwykle najwi�ksz� z podawanego przedzia�u. Dla przyk�adu, je�li w �r�d�ach historycznych na temat epidemii, g�odu czy powodzi powtarza si� liczba �od 20 do 40 milion�w", logiczny wydaje si� wniosek, i� musi istnie� jaki� dow�d na to, �e zgin�o do 40 milion�w os�b, poniewa� w przeciwnym razie takiej liczby by nie podawano. Decyzj� o podawaniu najwi�kszych liczb podj�li�my sami. Uczynili�my tak ze wzgl�du na to, by lepiej mo�na by�o u�o�y� list� porz�dkow� katastrof, a tak�e, by usun�� niejasno�ci dotycz�ce ich rozmiar�w. Od Autora Niekt�re rozdzia�y ksi��ki Sto najwi�kszych katastrof wszech czas�w rozpoczynaj� si� od inscenizacji � formy narracji inspirowanej rzeczywistymi wydarzeniami, tyle �e przetworzonymi na fikcj� literack� w celu przedstawienia skali katastrofy z perspektywy pojedynczego cz�owieka i wprowadzenia czytelnika w nastr�j chwili. Postacie, kt�re stworzono na u�ytek tych opowie�ci, wzorowano na osobach, kt�re mog�y bra� udzia� w katastrofach, co nie znaczy, �e maj� swoje odpowiedniki w�r�d postaci rzeczywistych. Szczeg�y miejsc, budynk�w czy przytoczonych dialog�w odwzorowuj� autentyczne realia, aczkolwiek s� jedynie odzwierciedleniem wyobra�e� autora o tym, jak to wszystko mog�o przebiega�. Opowie�ci te s� fikcj�, cho� w naszym przekonaniu odtwarzaj� realia przera�aj�cych przej�� ludzi, kt�rzy zgin�li w tych katastrofach. Wszelkie podobie�stwo do os�b prawdziwych, �yj�cych czy zmar�ych czy te� czyich� rzeczywistych zachowa� lub wypowiedzi jest niezamierzone. 1 Czarna �mier� Europa 1347-1351 75 OOO 000 ofiar Ilu� dzielnych m�czyzn, ile� zacnych niewiast rano �niada�o ze swymi rodzinami, po czym tej samej nocy wieczerza�o ze swymi przodkami na tamtym �wiecie! A� trudno uwierzy�, jak godnym po�a�owania by� ich stan. Za dnia wychwalani pr...
megazynek