Elżbieta Czapracka
Socjoterapia dzieci nieśmiałych
Zapobieganie nieśmiałości wymaga odpowiedniego kształtowania osobowości wychowanków, a przede wszystkim dbałości o to, aby wpajane im ideały osobowe były możliwe do doścignięcia, a wynikające z proponowanych ideałów i standardów czynności oraz zadania możliwe do wykonania. Aktywność zaś powinna dawać im poczucie sukcesu i akceptację ze strony innych, zwłaszcza osób znaczących. W postępowaniu z uczniem nieśmiałym nauczyciel-terapeuta winien wykazać takt, zrozumienie specyfiki trudności, powinien stwarzać poczucie bezpieczeństwa i udzielać pomocy w przezwyciężaniu poczucia społecznego zagrożenia i przywracaniu uczniowi wiary we własne siły, możliwości i zdolności.
Podjęcie próby przezwyciężenia nieśmiałości u dzieci polega na takim pokierowaniu nimi, by stwarzać im z jednej strony okazje do częstego występowania wobec innych ludzi i w ten sposób przyzwyczajać je do tego typu sytuacji, z drugiej natomiast – tak tworzyć sytuacje, by dawać dzieciom możliwość realnego przeżycia sukcesu, wypierając w ten sposób ich negatywną opinię o własnym funkcjonowaniu – przeświadczenie o niemożności sprostania standardom społecznym. Przeciwdziałać nieśmiałości u dzieci powinni nie tylko dorośli (rodzice, wychowawcy), ale również same dzieci; bez ich współpracy i chęci wydobycia się z obciążającej je właściwości nie można myśleć o pozytywnych rezultatach. Zahamowanie zwykłych reakcji dziecka w sytuacjach, kiedy staje się ono centralnym punktem zainteresowania ze strony innych ludzi (rówieśników, nauczyciela), jest najbardziej charakterystyczną formą przejawiania się nieśmiałości. Nieśmiałość utrudnia dziecku kontakty społeczne, powoduje często unikanie ludzi, działa hamująco na „wykorzystanie”
posiadanych zasobów intelektualnych i w efekcie prowadzi do powstania negatywnego obrazu własnej osoby.
Zajęcia socjoterapeutyczne polegają na tworzeniu sytuacji uczących, które jednocześnie pełnią funkcję korygującą w stosunku do zachowań dziecka nieśmiałego. Chodzi więc w nich o taką organizację doświadczeń dziecka, aby pozwoliły one na zaspokojenie potrzeb emocjonalnych i aby wprowadzały nowe formy zachowania się oraz nowe czynności poznawcze.
W książce K. Sawickiej pt. „Socjoterapia”, M. Cieślicka przedstawiła scenariusz zajęć z dzieckiem nieśmiałym podczas 10 spotkań 90- oraz 120-minutowych, na który składały się ustrukturalizowane sytuacje, przybierające postać gier, zabaw, inscenizacji. Zajęcia odbywały się raz w tygodniu i uczestniczyły w nich dzieci z klas I – III, wytypowane przez wychowawców w porozumieniu z pedagogiem szkolnym.. Ze wszystkimi dziećmi przeprowadzono rozmowę zachęcającą do udziału w zajęciach, a ich rodziców poinformowano o celach i treściach zajęć socjometrycznych.
Przykładowe scenariusze zajęć socjometrycznych.
Poznajemy się.
Cele:
- ukazywanie pozytywnych cech osobowości,
- stworzenie dzieciom doświadczeń korygujących zaburzenia związane z funkcjonowaniem społecznym,
- dostarczanie dzieciom poczucia bezpieczeństwa, otwartości i szczerości,
- przyjazne współdziałanie w grupie.
Przebieg zajęć
1. Rozpoczęcie zajęć :
- śpiew piosenki grupowej,
- witanie się przez podanie ręki.
2. Zabawa „Dotyk”. Siedząc w kręgu dzieci ustawiają się jedno za drugim i przekazują sobie wzajemny dotyk na plecach zgodnie z podanym hasłem. :Idą konie, potem słonie, potem panie na wysokich szpileczkach z gryzącymi pieskami, płynie rzeka, pada deszczyk, potem dreszczyk”. Po zabawie rozmowa, który dotyk był przyjemny, miły, a który niemiły.
3. Zabawa „Siad grupowy”. Uczestnicy stoją w kole, jeden za drugim, dość blisko siebie, prawie dotykając się obejmują partnera w talii, kolana i stopy powinny być razem. Na dany znak wszyscy powoli siadają opierając się o kolana osoby z tyłu. Wszyscy wstają i siadają w tym samym czasie. Powtarzamy naukę siadu grupowego ze zmianą kierunku koła.
4. Zabawa „Grupki”. Uczestnicy zabawy rozchodzą się po sali. Kiedy na dany znak prowadzący mówi „dwa”, „trzy” itd., dzieci tworzą grupy składające się z wymienionej przez prowadzącego liczby. Dzieci, którym nie udało się dołączyć do żadnej z grup, nie odpadają z gry, bawią się dalej.
5. Zabawa „Punkty dotyku”. Dzieci dobierają się parami. Prowadzący wymienia punkty dotyku (głowa, dłonie, łokcie, kolana, stopy). Na polecenie prowadzącego pary dotykają się dłońmi, łokciami, kolanami. Każda para wybiera dotyk najbardziej przyjemny dla siebie i powtarza go.
6. Zabawa „Magiczny bęben”. Prowadzący mówi: Oto magiczny bęben. Możecie poruszać się tylko wtedy, kiedy on bije. Kiedy zamilknie, wszyscy zastygają w swoich pozach. Teraz magiczny bęben ma jeszcze większą moc. Wszyscy muszą wykonywać jego rozkazy. Nauczyciel uderza w bęben w zróżnicowanym rytmie i podaje polecenia:
- bądź miłym kotkiem,
- złym psem,
- wypłoszonym zającem,
- zmęczonym słoniem,
- wesołą małpką,
- sennym misiem.
7. Wykonanie kompozycji plastycznej – „Mój świat”. Na środku kartki uczestnicy naklejają swoje zdjęcie. Następnie z kolorowych czasopism wycinają ulubione przedmioty, kolory, potrawy, zajęcia, zwierzęta, a także fotografie pokazujące czynności i to wszystko przyklejają do kartonu tworząc kompozycję plastyczną.
RUNDKA. Każdy przedstawia swoją pracę i mówi, co mu się w niej najbardziej podoba.
8. Ćwiczenia relaksacyjne. Instrukcja. Nauczyciel mówi: ponieważ jesteśmy sennymi misiami, kładziemy się wygodnie na podłodze, na wznak, zamykamy oczy, rozluźniamy wszystkie mięśnie. Oddychamy równo, lekko, swobodnie. Rozluźniamy mięśnie prawej ręki, lewej ręki. Oddychamy równo, lekko, spokojnie. Czujemy się spokojni, odprężeni. Otwieramy oczy, poruszamy rękoma, unosimy nogi, siadamy.
9. Zakończenie zajęć.
- Co wam się na zajęciach najbardziej podobało?
- Zabawa „Zzum”.
Moje sukcesy.
Cele :
- uczenie się dostrzegania i akceptowania swoich sukcesów,
- odreagowanie aktualnych napięć,
- budowanie pozytywnego obrazu siebie w oparciu o zebrane informacje od członków grupy,
- tworzenie sytuacji sprzyjających wyrażaniu własnych uczuć, przezwyciężanie nieśmiałości.
1. Rozpoczęcie zajęć zgodnie z przyjętym rytuałem. Śpiew piosenki grupowej.
RUNDKA. Co mi się udało w tym tygodniu?
2. Zabawa „Dodaj swój ruch”. Grupa siedzi w kręgu. Osoba zaczynająca wstaje i wykonuje prosty ruch. Następna osoba z kręgu wstaje, powtarza ruch i dodaje swój. Gra odbywa się bez słów.
3. Rysunek – „moja ręka”. Uczniowie obrysowują swoją dłoń. Na Każdym palcu piszą, co potrafią robić najlepiej (w jakiej dziedzinie odnoszą sukcesy). Uczniowie następnie proszą wybrane osoby, aby na „obrysowanej dłoni” napisały, co lubią w ich zachowaniu. Omówienie rysunków i zapisów na dłoni „Najlepiej umiem...”, „Odnoszę sukces w...”, „Innym w moim zachowaniu podoba się...”.
4.Wspólna praca plastyczna – „Ręka sukcesu”. Naklejanie na karton wszystkich wyciętych z papieru dłoni uczniów i umieszczenie wspólnej pracy w gazetce szkolnej.
5. Zabawa w teatr. Wybrane dziecko losuje kartkę z nazwami lub czynnościami i przedstawia daną czynność za pomocą ruchu, gestów i mimiki. Pozostałe dzieci – widzowie oglądają scenkę i na zakończenie nagradzają aktora oklaskami. Odgadują, kim był lub co robił aktor (przykłady kartek: czytam gazetę, kładę się spać, malarz, piosenkarz).
6. Zabawa „Niezwykłe ludziki Nauczyciel albo dziecko jest reżyserem, dzieci – aktorami. Reżyser podaje role do zagrania, np.:
- jesteś małą piłeczką,
- drzewem na silnym wietrze,
- żabą,
- robotem.
Po zabawie nauczyciel zadaje pytania: Która rola była najprzyjemniejsza do zagrania? Która była nieprzyjemna?
7. Zakończenie zajęć. Co mi się podobało na zajęciach. W jakim nastroju kończę zajęcia?
Zabawa „Zzum”.
Podstawowym celem pracy z grupą jest poprawa społecznego i emocjonalnego funkcjonowania dzieci nieśmiałych, zmniejszenie napięć i niepokojów związanych z kształtowaniem się obrazu własnej osoby oraz rozwijanie umiejętności komunikowania się.
Nauczenie dziecka pozytywnego patrzenia na siebie, na swoje życie i otoczenie, wzbudzenie chęci poszukiwań nowych, coraz bardziej satysfakcjonujących kierunków własnego rozwoju, czyli otwarcia dziecka na własny świat, na siebie i innych ludzi to cel, który jest realizowany podczas takich zajęć socjoterapeutycznych.
Podczas realizowania programu spotkań zostały wprowadzone różne metody, dostosowane do tematu, umiejętności i aktywności dzieci.
Większość zabaw przebiegała w kręgu, co dawało szansę wszystkim uczestnikom do kontaktu wzrokowego, emocjonalnego i obserwacji innych dzieci. Krąg umożliwiał słuchanie i wypowiadanie się po kolei, a także wstrzymanie się od mówienia, kiedy przypadła kolej na inne dziecko, bez komentowania tego. Spotkania w kręgu umożliwiły wytworzenie się wspólnoty grupowej, a także dały dzieciom możliwość bycia zauważonym przez prowadzącego i innych uczestników.
Muzyka i sztuka w różnych jej formach wzbogaca osobowość każdego człowieka, kształtuje wyobrażenia oraz pozwala na indywidualną jej interpretację poprzez słowo, rysunek i śpiew. Poprzez muzykę i piosenki dzieci wyrażają swoje myśli i uczucia. Piosenka grupowa rozpoczynająca każde zajęcia, stanowi element zwiększający integrację grupy. Najwięcej radości sprawiają dzieciom zabawy ze śpiewem – połączenie ruchu i słowa wyzwala u dzieci otwartość, przezwycięża nieśmiałość i rozwija umiejętność komunikowania się.
Uzupełnianie zdań – kolejna metoda wykorzystana w pracy z grupą pozwala dostrzec podobieństwa i różnice w wypowiedziach dzieci, ich aktualny stan emocjonalny oraz więź z grupą.
Zabawa jest skutecznym środkiem terapeutycznym. Dzieci bardzo lubią poznawać nowe zabawy, a także powtarzać te, które im najbardziej się podobały.
Bawiąc się, rysując, przedstawiając pantomimę, śpiewając uczniowie „wyrzucają” z siebie dręczące konflikty, niepokoje, lęki i nieśmiałość. Przez obserwację na zajęciach siebie, innych dzieci i nauczyciela uczniowie próbują znaleźć „sposób” na zrozumienie samego siebie.
Podnoszenie poczucia własnej wartości powoduje wzrost samodzielności i wytrwałości dziecka w działaniu na rzecz grupy i klasy szkolnej. Podstawowa wiedza o uczuciach pozwala dzieciom lepiej zrozumieć zachowanie swoje i innych oraz ułatwia lepsze komunikowanie się.
.
basiagowska