PSYCHOLOGIA ZDROWIA I REHABILITACJI (WYKŁADY)
Wykład 1 - 16.10.2007
Lektura podstawowa:
- Heszen, Sęk „Psychologia zdrowia” W – wa, PWN
Lektura uzupełniająca:
- Dolińska – Zygmunt G. „Podstawy psychologii zdrowia”
- p. red. Juczyński, Ogińska „Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki”
- Pasikowski, Sęk „Psychologia zdrowia. Teoria, metodologia i empiria”
- Sheridan, Radmacher „Psychologia zdrowia. Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia”
Na egzamin pytania otwarte (krótka odpowiedź) 50% + 1 odp na zdanie. Bazą jest to co na wykładzie. Ostatni wykład t zerówka (środa). Nie będzie pytań z poprzedniego dnia. Jak się nie zda to można normalnie przystąpić.
1. Psychologia zdrowia – psych. Stosowana (w praktyce)
- nowa dziedzina
2. Przyczyny powstania
a. zmiany w obszarze dominujących chorób i przyczyn śmierci
b. stały i nieproporcjonalny do efektów wzrost wydatków na lecznictwo
c. zmiany zachodzące w świadomości ludzi
Ad. a)
Grypa i zapalenie płuc -> / dominowały choroby
Gruźlica -> / zakaźne
Zapalenie jelit, żołądka
Choroby serca
Choroby nerwowego układu
Nowotwory złośliwe
Choroby niemowlęce
Po 100 latach:
Choroby serca -> / 2/3 wszystkich
Nowotwory złośliwe -> / przyczyn choroby
Choroby naczyń mózgu -> / niezakaźne
Wypadki, samobójstwa
Jeżeli wystąpił czynnik ryzyka to jest większe ryzyko że ta osoba zachoruje.
Choroby układu krążenia
Choroby nowotworowe
Urazy i zatrucia
Ad. b)
Wydatki na lecznictwo wzrastają, ale brak do tego efektów.
Im człowiek zdrowszy, tym powinien dłużej żyć.
Oczekiwana długość życia – oczekiwana długość życia w momencie urodzenia.
Jak dochód kraju jest wysoki to można zwiększyć długość życia łatwiej niż przy niskim dochodzie.
W USA w ciągu 30 lat:
- średnia wieku życia wzrosła o 15 %
- wydatki na lecznictwo wzrosły o 314%
Anomalia Cochrana – wzrost wydatków na lecznictwo daje efekty, ale do pewnego stopnia.
Ad. c)
- udoskonalenia sanitarno – higieniczne (poprawa wyżywienia)
- odkrycia chemiczne i farmakologiczne (odkrycie penicyliny)
- postęp w zakresie techniki medycznej
- zmiany w stylu życia (zmiany w świadomości ludzi, uświadomienie sobie że nasze zdrowie zależy od nas)
Badanie Pentora
Zdrowie zależy:
- środowisko naturalne <- przede wszystkim
- pomoc medyczna <- potem
Zdrowie zależy przede wszystkim od odżywiania, dziedziczność, polityka państwa, wyroki opatrzności boskiej.
2/3 społeczeństwa mówi, że nie dba o zdrowie, ale także 2/3 mówi, że dba.
3. Historia
- powołano sekcje psychologii zdrowia
- przyspieszenie wkładu psychologii do rozumienia zdrowia i choroby poprzez prowadzenie badań podstawowych i klinicznych oraz integrowanie wiedzy biomedycznej dotyczącej zdrowia i choroby z aktualną wiedzą psychologiczną.
- zadania psychologii zdrowia:
· promowanie i zachowanie zdrowia
· zapobieganie i leczenie chorób
· wykrywanie etologicznych i diagnostycznych wyznaczników zdrowia, choroby
· wyjaśnianie mechanizmów psychospołecznych reguł zachowań związanych z utrzymaniem oraz przywracaniem zdrowia
- korzysta z dorobku różnych subdyscyplin:
· motywacje i emocje
· psych. Społeczna
· psych. Rozwojowa
· psych. Osobowości
· percepcja
- medycyna behawioralna (dziedzina interdyscyplinarna)
4. Praca zawodowa
- modyfikowanie stylu życia
- programy promocji zdrowia
- edukacja zdrowotna
- terapia chorych somatycznie
- rehabilitacja chorych somatycznie
- terapia w stanach kryzysowych
- badania naukowe
5. Cele zajęć
6. Program zajęć
7. Kryteria zdrowia:
- przeplatają się z przyczynami
- niektóre dotyczą zdrowia fizycznego
- są też elementy zdrowia psychicznego
8. Definicja zdrowia - zdrowie to nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz również dobry stan fizyczny, psychiczny i społeczny
CHOROBA = BRAK ZDROWIA
ZDROWIE > BRAK CHOROBY
To coś więcej niż brak choroby
CHOROBA
- ocena obiektywna – wyniki badań itp.
- ocena subiektywna – zdrowie to komfort psychiczny, człowiek zdrowy to taki, który się dobrze czuje
- ocena społeczno – kulturowa – człowiek chory zaczyna wchodzić w rolę chorego. Prawa chorego: zwolnienia lekarskie, dostęp do fachowej opieki. Obowiązki: powinien szukać tej fachowej opieki, przestrzegać zaleceń tej fachowej opieki.
a.
b.
9. Wymiary zdrowia
- fizyczny
- psychiczny
· umysłowy
· emocjonalny (nerwice <= punktem odniesienia są wartości, które są względne)
- społeczny (wymaga doświadczenia nabytego wraz z wiekiem)
- publiczny
- duchowy
W każdym momencie życia to zdrowie będzie inne. Każdy krok w rozwoju jest krokiem do śmierci. Sprawność fizyczna spada po 20 r. ż. Rozwój umysłowy wyprzedza emocjonalny. Osiągamy pełnię trochę później niż w fizycznym, a potem też spada. Podstawą rozwoju psychicznego jest rozwój fizyczny.
10. Zdrowie publiczne
- stan zdrowia ludności
- system wiedzy i działań służący utrzymaniu i pomnażaniu zdrowia w skali społecznej
- zdrowie publiczne – wiedza dyscyplinarna
- człowiek to coś więcej niż fizyczność i psychika
- Frankl – wymiar noetyczny człowieka
walec – kula – stożek
11. Pojęcie zdrowia
- stan – ocena statyczna
- wynik – dlaczego tak jest, czego wynikiem jest moje zdrowie
- właściwość (zasób, potencjał) – zdolność człowieka do osiągania pełni własnych możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych oraz reagowania na wyzwania środowiska.
- proces – wykorzystanie potencjałów biologicznych, psychicznych i społecznych do sprostania wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym oraz osiągania celów indywidualnych i społecznych bez chronicznego zaburzenia dynamicznej równowagi.
- wartość:
· instrumentalna – zdrowie jest narzędziem do osiągania innych celów, wartości (bieganie, słuchanie)
· autoteliczna – zdrowie to wartość sama w sobie (tak jak dobro, piękno), cenne dla niego samego
12. Definicja zdrowia – choroby
- odczuwany stan somatyczny (dobrze – źle)
- wskaźniki:
· obiektywne (temperatura, spuchnięte kolano)
· diagnostyczne (badania)
- sprawność funkcjonalna:
· ogólna (możesz robić co chcesz, pracować gdzie chcesz)
· zadaniowa (musisz mieć badania żeby np. pracować w jakimś zawodzie)
- odczuwany stan afektywny (dobry nastrój)
- przestrzeganie zasad profilaktycznych
MODEL BIOMEDYCZNY
Diagnoza choroby
1. etiologia
2. patogeneza – przyczyna, okres rozwoju choroby
3. obraz kliniczny - objawy
4. leczenie – jak się ją leczy
5. rokowania
- naturalne przyczyny chorób
- model redukcjonistyczny
- dualizm ciało – umysł
MODEL BIOPSYCHOSPOŁECZNY
- systemowe podejście do choroby
- choroba rozpatrywana na wszystkich poziomach
- nacisk na związki między ciałem a umysłem
- paradygmat salutogenetyczny (w centrum jest zdrowie)
§ tzn. geneza zdrowia – dlaczego ktoś jest zdrowy
Podejście systemowe
- każdy system stanowi oddzielną całość, np. głowa – system i podsystem człowieka → rodziny → społeczeństwa
- systemy są ukierunkowane na określone cele i dążą do uzyskania równowagi funkcjonalnej
- zmiany lub zakłócenia na jednym poziomie wpływają na inne
Poczucie koherencji zawiera
- poczucie zrozumiałości (stopień w jakim człowiek postrzega bodźce, jako sensowne poznawczo, ustruktualizowane i jasne)
- poczucie zaradności (stopień w jakim człowiek dostrzega dostępne zasoby jako wystarczające aby sprostać wymaganiom)
- poczucie sensowności (postrzeganie zdarzeń jako wyzwania, czegoś w co warto się angażować, czemu warto się poświęcić)
WYKŁAD 2
1. Psychoneuroimmunologia – R. Ader / N. Cohen
- umysł ma powiązanie z układem immunologicznym
2. Adler i Cohen - Badali złożone interakcje zachodzące między różnymi poziomami dzięki:
- neurologii – na poziomie układu nerwowego
- psychologii – na poziomie zachowań
- immunologii – na poziomie komórkowym
3. Dwie drogi wpływu mózgu na procesy i narządy obwodowe:
a. poprzez obwodowy układ nerwowy
- układ współczulny unerwia grasicę, słupik, śledziona, węzły chłonne. Zakończenia nerwów współczulnych uwalniają katecholaminy. Narządy i komórki układu immunologicznego zawierają receptory katecholaminy. Poza tym zakończenia nerwów współczulnych znajdujące się w tych organach mają połączenia z limfocytami, zaś połączenia te wykazują ultrastrukturalne cechy połączeń synaptycznych.
b. sposób komunikacji mózgu z narządami obwodowymi polega na uwalnianiu substancji, które sprawiają, że gruczoły dokrewne wydzielają hormony do układu krwionośnego. Komórki T i B mają receptory większości spośród tych hormonów.
4. Struktura anatomiczna umożliwia mózgowi kontrolowanie komórek i narządów ukł. Immunologicznego.
5. dowody na udział mózgu w regulacji ukł. Immunologicznego.
- uszkodzenie lub stymulacja zmienia odpowiedź immunologiczną
- zmiany odporności pod wpływem czynników psychicznych
- zmiana zachowań pod wpływem zmian w ukł. Immunologicznym
6. Ukł. Immunologiczny i mózg tworzą sieć wzajemnie powiązanych procesów oddziaływujących w dwóch kierunkach i oba nawzajem regulują swoje funkcje (np. emocje mają wpływ na układ immunologiczny). Procesy psychiczne mogą oddziaływać na tę sieć i jednocześnie same zmieniają się pod jej wpływem.
7. Obszary badań psychologii zdrowia:
- czynniki psychospołeczne wpływające na zdrowie i chorobę
- interakcje miedzy stresem, procesami poznawczymi a ukł. Odpornościowym
- rola wsparcia społecznego
- czynniki ryzyka , zachowania zagrażające zdrowiu
- promocja zdrowia w szkole, miejscu pracy
- poszukiwanie pomocy medycznej, samoleczenie
- badania dotyczące jakości życia
- rola zdarzeń życiowych
- kompetencje osobiste
- przekonania i oczekiwania
- uprzedzenia społeczne, np. AIDS
8. Problemy badawcze psychologii zdrowia:
- definicyjne (zachorowalność – w danym roku, chorobowość – ci co kiedyś + ci co teraz zachorowali, umieralność, śmiertelność)
- pomiarowe (sposoby pomiaru, sposób mierzenia, różne narzędzia winne spełniać poziom skali porządkowej), w psychologii – głównie skala interwałowa np. centymetry, pomiar mas ciała
- selekcyjne
- ewaluacyjne
9. Wskaźnik względnego ryzyka
...
olaholak