Janina Badziąg – Grabowska

Wczesna stymulacja rozwoju mowy dziecka

Przyjście na świat noworodka wiąże się z ogromną zmianą dotychczasowych warunków życia i koniecznością sprostania nowym wymaganiom. Najczęściej rozwój noworodka bywa zgodny z normami rozwojowymi. Jednak około 4% dzieci rodzi się ze spowodowanymi różnymi przyczynami uszkodzeniami mózgu, chorobami genetycznymi, poważnymi wadami zmysłów itd. Ich rozwój od początku jest zaburzony, albo istnieje zagrożenie, że jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania stymulujące, będzie on opóźniony lub nieharmonijny.

Do oceny neurofizjologicznej noworodka służą różne skale na przykład skala Apgar, test Prechtla. Jeśli jednak u dziecka występują mniej nasilone dysfunkcje, dane uzyskane tymi metodami są bezużyteczne. O wiele bardziej sprawdzi się Skala Ocen Zachowań Noworodka T. B. Brazeltona (Piszczek M.,2006). Pozwala ona wykryć patologiczne odpowiedzi dziecka na negatywną stymulację w systemie odruchowych reakcji ze śródmózgowia. Skala ta opiera się na założeniu, że noworodek posiada zdolność do zorganizowanych zachowań związanych z przyjemnymi dla niego bodźcami oraz posiada umiejętność „wyłączania” nieprzyjemnych bodźców. W tym badaniu odruchów noworodka obserwuje się, w jaki sposób dziecko osiąga kontrolę nad swoimi reakcjami wywołanymi przez różne bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.
A „uchwycenie tego mechanizmu jest dla nas najważniejszym wskaźnikiem potencjalnych możliwości przyszłej organizacji jego zachowania”[1].

Bardzo często opóźnienia rozwoju mowy, trudności z artykulacją, brak systemów związanych z twarzą (oczy – uszy, oczy – język) są wynikiem nieprawidłowego rozwoju odruchów. To z kolei blokuje prawidłową pracę mięśni twarzy. Z badań M. Masgutowej (2005) wynika, że integracja odruchów twarzy powinna mieć miejsce między czwartym
a dwunastym miesiącem życia.

Przy ocenie diagnostycznej odruchów z obszaru ustno – twarzowego małego dziecka najczęściej bierze się pod uwagę strefy według I. Flehmiga[2]. Przedstawia je tabela 1 (str.2).

Integrację odruchów twarzy można prowadzić różnymi metodami.
M. Masgutowa(2005) proponuje masaż rozluźniający, masaż stymulujący, opukiwanie (punktów neuro i sensomotorycznych, stref ścieżek nerwowych, szwów kości czaszki, połączeń pomiędzy kośćmi), rozciąganie.

Celem tych technik jest:

-          rozluźnienie i aktywacja mięśni

-          stymulacja naturalnego rytmu czaszkowego

-          utworzenie bardziej produktywnych schematów ruchu dla integracji odruchów twarzy

-          aktywizacja różnych układów nerwowych.

Tabela 1. Badanie odruchów ze strefy ustno – twarzowej według I. Flehmiga

Bardzo często stosowaną jest też stymulacyjna terapia ustno – twarzowa według koncepcji Rodolfo Castillo Moralesa (za: Regner A.,2003). Ten ustno – twarzowy kompleks obejmuje mięśnie mimiczne twarzy, mięśnie żwacze, mięśnie nadgnykowe i podgnykowe, mięśnie języka, mięśnie podniebienia miękkiego, mięśnie gardła, mięśnie szyi, mięśnie obręczy barkowej oraz ich funkcje i unerwienie. Koncepcja lecznicza obejmuje trzy części:

–        Neuromotoryczna terapia rozwojowa stosowana w leczeniu dzieci z opóźnieniem statomotorycznym, przepukliną oponowo – rdzeniową i obwodowym niedowładem.

–        Ustno – twarzowa terapia regulacyjna dla pacjentów z zaburzeniami sensomotorycznymi w obszarze twarzy, jamy ustnej, gardła. W szczególności służy do leczenia dzieci
z zaburzonym ssaniem, żuciem, połykanie i mową.

–        Uzupełnieniem jest leczenie ortodontyczne z zastosowaniem z płytek podniebiennych
i przedsionkowych w połączeniu z ustno – twarzową terapią regulacyjną.

Już w drugim tygodniu życia noworodka można z powodzeniem stosować masaż hinduski (shantala) i masaż szwedzki, których elementem jest także masaż twarzy
(za: Kaczara J. 2006). W ramach rehabilitacji wyróżnia się tu dwa rodzaje postępowania: relaksacyjne (obniża napięcie mięśni) i stymulujące (podnosi napięcie mięśni).

Oprócz stymulacji poprzez masaż i integrację odruchów bardzo istotna sprawą dla rozwoju mowy dziecka jest zadbanie o jego prawidłowe oddychanie, żucie i połykanie.

Do dysfunkcji w zakresie narządu żucia w okresie niemowlęcym dochodzi z powodu nieprawidłowego układu ciała niemowlęcia podczas snu oraz niewłaściwego sposobu karmienia. Te dysfunkcje z kolei prowadzą do parfunkcji, czyli czynności stereotypowych, szkodliwych nawyków, które się często powtarzają, są niecelowe oraz wykonywa...