1324_Nocek_duzy.pdf

Nocek du˝y

Myotis myotis

(Borkhausen, 1797)

Sygna∏y echolokacyjne nocka du˝ego wydawane sà na

cz´stotliwoÊci 35 kHz, w detektorze s∏yszane jako relatyw-

nie mocne i d∏ugie klikni´cia (trzaski).

1324

Nocek du˝y

Mo˝liwoÊç pomy∏ki przy

identyfikacji gatunku

ssaki, nietoperze,

mroczkowate

Nietoperze sà grupà ssaków, w której oznaczenie przynale˝-

noÊci gatunkowej jest bardzo trudne. Gdy trzymamy nocka

du˝ego w r´ku (pami´tajmy, ˝e jak ka˝dy ssak mo˝e prze-

nosiç choroby, zatem nigdy nie nale˝y trzymaç nietoperzy

go∏à r´kà, ale zawsze w skórzanych r´kawiczkach), jest on

w miar´ ∏atwo wyró˝nialny od innych gatunków. SpoÊród in-

nych du˝ych nietoperzy (borowiec wielki, mroczek póêny,

nocek ∏ydkow∏osy) wyró˝niajà go najwi´ksze rozmiary, sto-

sunkowo du˝e uszy, d∏ugi, no˝owaty kozio∏ek i bia∏y brzuch.

Przebywajàc w kryjówkach (latem najcz´Êciej sà to strychy

budynków, zimà – jaskinie i du˝e sztuczne podziemia), noc-

ki du˝e zwykle nie sà ukryte w szczelinach, jak wi´kszoÊç in-

nych gatunków, ale wiszà na Êcianach kryjówki.

Opis gatunku – cechy

diagnostyczne

Nocek du˝y jest najwi´kszym gatunkiem nietoperza, na-

le˝àcym do sta∏ych elementów naszej fauny. D∏ugoÊç

cia∏a osobników wyroÊni´tych (lotnych) wynosi

67–80 mm, ogona 40–60 mm, ucha 23–29 mm, roz-

pi´toÊç skrzyde∏ oko∏o 45 cm. D∏ugoÊç przedramienia

wynosi 55,2–65,2 mm. Ci´˝ar cia∏a wyroÊni´tych osob-

ników 26–40 g.

Futro na grzbiecie jest szarobràzowe z jaÊniejszymi koƒ-

cówkami, na brzuchu bia∏awe. B∏ony lotne sà ciemne,

ucho i pyszczek jaÊniejsze. Skrzyd∏a szerokie. Kozio∏ek no-

˝owaty, równomiernie zw´˝ajàcy si´ ku górze, si´gajàcy

po∏owy d∏ugoÊci ucha.

Czaszka jest du˝a, masywna, silnie wyprofilowana. D∏u-

goÊç kondylobazalna czaszki wynosi 21,5–24 mm, d∏u-

goÊç ˝uchwy – 17,3–19,1 mm. Szcz´ka górna zawiera

2 siekacze, 1 kie∏, 3 przedtrzonowce i 3 trzonowce; ˝uchwa

(szcz´ka dolna) – 3 siekacze, 1 kie∏, 3 przedtrzonowce

i 3 trzonowce.

Rozpoznanie p∏ci jest bardzo ∏atwe u osobników trzyma-

nych w r´ku – u samca wyraênie widoczne pràcie.

Cechy biologiczne

Rozmna˝anie

Latem samice nocka du˝ego grupujà si´ w tzw. koloniach

rozrodczych, zlokalizowanych na strychach, a sporadycz-

nie w jaskiniach lub du˝ych podziemiach. WielkoÊç kolo-

nii jest ró˝na, najcz´Êciej znajduje si´ w nich od kilkudzie-

si´ciu do 200 samic. Znane sà bardzo rzadkie przypadki

funkcjonowania bardzo ma∏ych i trwa∏ych kolonii (5–8 sa-

mic). Liczba samic w najwi´kszych polskich koloniach

osiàga 2000. Samica rodzi raz do roku (najcz´Êciej

w czerwcu) jedno m∏ode, ca∏kowicie nagie i Êlepe. Rozwój

m∏odych w Polsce nie by∏ badany, jednak na podstawie

danych z sàsiednich paƒstw wiemy, ˝e rozwijajà si´ powo-

li. Przez pierwsze dni pozostajà pod sta∏à opiekà matki,

która nie wylatuje ˝erowaç. Póêniej pozostawia m∏ode na

krótki okres ˝erowania, najcz´Êciej o zmroku i o Êwicie.

M∏ode nocki du˝e uzyskujà samodzielnoÊç po dwóch–

trzech miesiàcach.

Póênym latem, po uzyskaniu przez m∏ode nietoperze sa-

modzielnoÊci, ma miejsce okres godowy. Zachowania noc-

ków du˝ych w tym okresie badane by∏y w Niemczech.

Samce zajmujà wówczas okreÊlonà kryjówk´, najcz´Êciej

fragment strychu, i starajà si´ przywabiç do siebie jak naj-

wi´cej samic. Na du˝ym strychu mo˝e byç nawet kilkana-

Êcie samców rozmieszczonych w ró˝nych miejscach. Wtedy

nast´puje kopulacja, natomiast zap∏odnienie jest przesu-

ni´te na wiosn´ kolejnego roku.

Miejscami zimowania sà du˝e podziemia (forty, jaskinie,

sztolnie). Pojedyncze osobniki, najcz´Êciej samce, przeby-

wajà w nich wiosnà i latem, ale nietoperze rozpoczynajà-

ce hibernacj´ pojawiajà si´ dopiero w paêdzierniku. Póê-

nym latem i jesienià w otworach niektórych jaskiƒ lub sztol-

ni obserwowaç mo˝na wzmo˝onà aktywnoÊç osobników

363

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki

1324

nocka du˝ego latajàcych w otworach tych obiektów. Jej po-

wód nie jest dok∏adnie rozpoznany, mo˝na przypuszczaç,

˝e jest zwiàzana z godami. Zimowanie trwa do koƒca mar-

ca lub poczàtku kwietnia. W miejscach zimowania nocki

du˝e przebywajà pojedynczo lub gromadnie.

Maksymalny wiek stwierdzony u nocka du˝ego w Polsce to

12 lat i 8 miesi´cy.

Kryjówkami zimowymi sà najcz´Êciej du˝e obiekty (jaskinie, sztol-

nie, dawne forty, du˝e piwnice), sporadycznie obiekty ma∏e, jak

studnie czy ma∏e piwnice. Preferuje miejsca ciep∏e (+ 3–6°C).

Nietoperze nie majà naturalnych wrogów mogàcych po-

wa˝nie zagroziç ich populacjom. Najcz´Êciej sà to

drapie˝niki o aktywnoÊci nocnej: sowy, kuny, byç mo˝e tak-

˝e koty, jednak udzia∏ nietoperzy w ich pokarmie stanowi

bardzo nik∏y procent. Nocek du˝y jest jednym z najcz´Êciej

chwytanych przez sowy gatunków w Polsce – stanowi on

oko∏o 25% nietoperzy chwytanych przez puszczyka i oko∏o

20% chwytanych przez p∏omykówk´. W pokarmie kuny do-

mowej, polujàcej na terenie Mi´dzyrzeckiego Rejonu Umoc-

nionego (najwi´kszego polskiego zimowiska nietoperzy) no-

cek du˝y by∏ jednym z cz´Êciej chwytanych nietoperzy.

Wra˝liwoÊç

Jak wszystkie nietoperze w okresie hibernacji jest wra˝liwy

na niepokojenie. Zbyt cz´ste budzenie powoduje wyczer-

pywanie si´ zapasów pokarmu zgromadzonych w postaci

t∏uszczu, co mo˝e doprowadziç do Êmierci zwierz´cia.

AktywnoÊç

Prowadzi nocny tryb ˝ycia, wylatujàc na ˝er ze swych dzien-

nych schronieƒ doÊç póêno po zachodzie s∏oƒca.

Zim´ (podobnie jak wszystkie nietoperze) nocek du˝y prze-

sypia w podziemiach.

Letnie kolonie samic nale˝à do najwi´kszych w naszym kraju.

Dane z po∏owy XX w. wskazujà na to, ˝e wyst´powa∏y wówczas

kolonie liczàce nawet kilka tysi´cy osobników. Obecnie naj-

wi´ksze kolonie osiàgajà liczebnoÊç 2 tysi´cy samic. Równie˝

zimà osobniki tego gatunku skupiajà si´ w du˝ych grupach –

np. w Mi´dzyrzeckim Rejonie Umocnionym mo˝na spotkaç

zwarte grupy nietoperzy liczàce ponad 200 osobników.

Jest gatunkiem wykonujàcym Êredniodystansowe w´drów-

ki mi´dzy miejscami letniego i zimowego pobytu. Najd∏u˝-

szy przelot osobnika obràczkowanego latem w Polsce to

253 km. Istotne zimowiska mogà byç miejscem przyciàga-

jàcym nocki du˝e z du˝ej odleg∏oÊci – np. do Mi´dzyrzec-

kiego Rejonu Umocnionego cz´sto przylatujà na zim´

osobniki z miejsc oddalonych o100–150 km.

Siedliska z Za∏àcznika I Dyrektywy

Siedliskowej mogàce wchodziç w zakres

zainteresowania

Przypuszczalne ˝erowiska:

9110 – kwaÊne buczyny ( Luzulo-Fagenion )

9130 – ˝yzne buczyny ( Dentario glandulosae-Fagenion,

Galio odorati-Fagenion )

9150 – ciep∏olubne buczyny storczykowe ( Cephalanthe-

ro-Fagenion )

9160 – gràd subatlantycki ( Stellario-Carpinetum )

9170 – gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny

( Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum )

9190 – pomorski kwaÊny las brzozowo-d´bowy ( Betulo-

Quercetum )

91F0 – ∏´gowe lasy d´bowo-wiàzowo-jesionowe ( Fica-

rio-Ulmetum )

91I0-1 – Êwietlista dàbrowa Potentillo albae-Quercetum

91P0 – wy˝ynny jod∏owy bór mieszany ( Abietetum polonicum )

9410 – górskie bory Êwierkowe ( Piceion abietis cz´Êç –

zbiorowiska górskie)

Sposób od˝ywiania

Nocek du˝y od˝ywia si´ drobnymi bezkr´gowcami, a pod-

stawà jego po˝ywienia sà du˝e chrzàszcze z rodziny biega-

czowatych Carabidae , których wiele gatunków jest nielot-

nych. Wskazuje to na nieco odmienny sposób polowania –

nocki du˝e chwytajà wi´kszoÊç ofiar na ziemi, nie zaÊ w lo-

cie. Innymi zidentyfikowanymi ofiarami by∏y: chrabàszcze

Melolonthinae , komarnice Tipulidae oraz niezidentyfiko-

wane motyle, pluskwiaki, b∏onkówki i pajàki. Polujà g∏ów-

nie w lasach, rzadziej na terenach otwartych.

Zimowiska i schronienia przejÊciowe:

8310 – jaskinie nieudost´pnione do zwiedzania (siedli-

sko priorytetowe dla gatunku)

Rozmieszczenie geograficzne

Ca∏kowity zasi´g gatunku

Nocek du˝y wyst´puje we wschodniej Eurazji oraz w pó∏noc-

nej Afryce, chocia˝ ostatnie badania wskazujà na to, ˝e kon-

tynent afrykaƒski zamieszkuje oddzielny gatunek nocka.

W Europie wyst´puje na ca∏ym jej obszarze, z wyjàtkiem pó∏-

nocy (Islandia, Wyspy Brytyjskie, Skandynawia, Paƒstwa Ba∏-

tyckie) i wschodu (paƒstwa by∏ego Zwiàzku Radzieckiego).

Charakterystyka ekologiczna

W naszym kraju nie prowadzono badaƒ nad wybiórczo-

Êcià miejsc ˝erowania nocka du˝ego. Najprawdopodob-

niej ˝eruje g∏ównie w lasach.

Schronieniami kolonii rozrodczych sà najcz´Êciej du˝e stry-

chy, sporadycznie jaskinie lub inne du˝e podziemia. Sam-

ce mogà przebywaç w bardzo ró˝norodnych miejscach

(np. w szczelinach pod mostami, ró˝nych podziemiach,

sporadycznie w budkach l´gowych).

Zasi´g wyst´powania w Polsce

W Polsce pó∏nocna granica zwartego zasi´gu przebiega

ukoÊnie wzd∏u˝ linii PrzemyÊl – Koszalin. Poza tà linià zna-

ne sà nieliczne stanowiska, najcz´Êciej pojedynczych osob-

ników, wyjàtkowo kolonii rozrodczych (Gdaƒsk i okolice).

364

Nocek du˝y

Na mapie zaznaczono zimowiska nocka du˝ego, w któ-

rych przynajmniej raz stwierdzono ponad 100 osobników:

Mi´dzyrzecki Rejon Umocniony (ponad 9700 os.), jaskinia

Szachownica (ponad 400 os.), Strzaliny (ponad 300 os.),

sztuczna jaskinia w Bochotnicy (ponad 200 os.), jaskinia

Studnisko, Fort I w Poznaniu, Cytadela w Grudziàdzu, ja-

skinia Szczelina Wojcieszowska (wszystkie 100–200 os.).

Przemiany i stan populacji w skali

kraju, potencjalne zagro˝enia

1324

Przemiany i stan populacji

Z XVII i XVIII wieku brak jest dok∏adnych danych dotyczà-

cych wyst´powania nocka du˝ego w Polsce. Obserwacje

nietoperzy prowadzono g∏ównie w po∏udniowej cz´Êci kra-

ju (Jura Krakowsko-Cz´stochowska, Tatry), zaÊ danych ilo-

Êciowych z tego okresu praktycznie nie ma. Jedynie Tacza-

nowski (1854) podaje opisowo „iloÊç” nietoperzy zasiedla-

jàcà Jaskini´ Nietoperzowà: „hr. Wodzicki odwiedzajàc t´

miejscowoÊç, znalaz∏ niezliczone massy niedoperzów przy-

czepione do sklepieƒ. Dla przekonania si´, jak dalece

trudne sà do sp´dzenia, trzy razy w jednym kierunku strze-

la∏: wszak˝e tyle tylko miejsca opró˝nionego zostawa∏o, ile

nabój zajà∏, w innych zwierz´ta nieporuszone siedzia∏y. Po

tej próbie dwa koszyki nape∏niono zabitymi niedoperza-

mi”. Mo˝na przypuszczaç, ˝e letnia kolonia nocka du˝ego

liczy∏a wówczas tysiàce osobników. Niestety, ju˝ w po∏owie

XX w. kolonia ta nie istnia∏a.

Dok∏adniejsze badania rozpocz´to po II Wojnie Âwiatowej,

prowadzàc liczenia nietoperzy w jaskiniach Jury Krakow-

sko-Cz´stochowskiej. Obserwacje te sà kontynuowane do

dnia dzisiejszego. Stan „wyjÊciowy” (poczàtek lat pi´çdzie-

siàtych ubieg∏ego stulecia) by∏ wielokrotnie ni˝szy ni˝ opi-

sywany przez Taczanowskiego. Jednak póêniejsze obser-

wacje pokaza∏y, ˝e liczebnoÊç nocka du˝ego nie ulega∏a

dalszemu spadkowi, a w ostatnich 15–20 latach mo˝na

nawet zaobserwowaç wzrost liczby osobników. Potwierdza-

jà to tak˝e dane z innych regionów Polski (brak zmian li-

czebnoÊci, np. forty w Poznaniu, jaskinia Szachownica; lub

wzrost, np. grupa warowna w Strzalinach).

0 0 100 km

obszar wyst´powania

miejsce obserwacji poza

granicà zasi´gu

znane zimowisko > 100 osobników

Wspó∏czesne wyst´powanie nocka du˝ego w Polsce

Wyst´powanie gatunku na obszarach

chronionych

Na terenie zwartego zasi´gu wyst´puje w wi´kszoÊci parków

narodowych i krajobrazowych. Jego zimowiska chronione sà

w postaci rezerwatów przyrody, pomników przyrody i u˝ytków

ekologicznych, powo∏anych specjalnie w celu ochrony nieto-

perzy (rez. Nietoperek I i Nietoperek II; pomniki przyrody –

np. Fosa w Warszawie, u˝ytki – np. forty w Poznaniu), jak

i w celu ochrony jaskiƒ (np. rez. Szachownica czy W´˝e; po-

mniki przyrody – np. jaskinia Chelosiowa Jama czy Raj).

Dwie kryjówki kolonii rozrodczych znajdujàce si´ w podzie-

miach chronione sà w postaci rezerwatów przyrody.

Potencjalne zagro˝enia

Obserwowany w ostatnich latach, zw∏aszcza na zimowi-

skach, wzrost liczebnoÊci nocka du˝ego móg∏by wskazy-

waç, ˝e gatunek ten nie jest zagro˝ony w naszym kraju.

Trzeba jednak pami´taç, ˝e obecnie poziom liczebnoÊci te-

go gatunku jest doÊç niski (zw∏aszcza w porównaniu z da-

nymi z XVII–XVIII w.), a w wi´kszoÊci paƒstw Europy Za-

chodniej nadal obserwowany jest spadek jego liczebnoÊci.

Zagro˝enia dla tego gatunku zwiàzane sà g∏ównie z dzia-

∏alnoÊcià cz∏owieka.

a) Schronienia letnie

Nocek du˝y jest bardzo przywiàzany do swoich kryjówek, ja-

kimi sà najcz´Êciej du˝e i spokojne strychy budynków. Nieste-

ty, wi´ksze lub mniejsze remonty cz´sto powodujà, ˝e nietope-

rze opuszczajà swoje schronienia. Najcz´stszymi tego przyczy-

nami sà: prowadzenie remontów w okresie maj–sierpieƒ, wy-

korzystywanie toksycznych Êrodków konserwacji drewna, li-

kwidowanie otworów wlotowych. Trzeba jednak pami´taç, ˝e

wi´kszoÊç prac remontowych czy modernizacyjnych mo˝na

przeprowadziç w sposób bezpieczny dla nietoperzy.

Du˝e letnie kolonie nocka du˝ego mogà byç êle widziane

przez w∏aÊcicieli budynków, w których si´ ukrywajà. Produ-

Status gatunku

Prawo mi´dzynarodowe

Konwencja Berneƒska – Za∏àcznik II

Konwencja Boƒska – Za∏àcznik II

Dyrektywa Siedliskowa – Za∏àcznik II i IV

EUROBATS

– Za∏àcznik I

Prawo krajowe

ochrona gatunkowa w Polsce – ochrona Êcis∏a (2)

ochrona strefowa – zimowiska, w których

w ciàgu 3 kolejnych lat choç raz stwierdzono ponad 200 nie-

toperzy (niezale˝nie od gatunku): strefa ochrony ca∏orocznej

– pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze

Kategorie IUCN

Lista dla Karpat – VU (w PL – VU)

Czerwona lista IUCN (1996) – LR/nt

365

Gatunki zwierzàt (z wyjàtkiem ptaków) – Ssaki

1324

kujà one du˝e iloÊci odchodów, które zalegajàc na stropie

(zw∏aszcza drewnianym), mogà przyczyniaç si´ do jego

gnicia, a przez to os∏abienia. Nie bez znaczenia jest te˝

nacisk, jaki powodujà masy odchodów na strop. Z tego

powodu kolonie mogà byç usuwane przez w∏aÊcicieli bu-

dynków, mogà tak˝e wyst´powaç próby zabijania zwierzàt.

Letnie kryjówki znajdujàce si´ w podziemiach podlegajà

podobnym zagro˝eniom, jak zimowiska.

b) Schronienia zimowe

Bardzo du˝ym zagro˝eniem dla nocka du˝ego mo˝e byç

niszczenie zimowisk, zw∏aszcza du˝ych, gromadzàcych zi-

mà ponad 100 osobników, oraz penetrowanie ich przez

cz∏owieka. Cz´ste budzenie si´ osobników zimà mo˝e

doprowadziç do zbyt wczesnego wyczerpania si´ zapasów

t∏uszczu zgromadzonych na zim´ i Êmierci zwierz´cia. Po-

wodowaç je mo˝e intensywny ruch turystyczny w jaski-

niach (ostatnio tak˝e w obiektach powojskowych) oraz

u˝ywanie lamp karbidowych lub pochodni.

Niszczenie (lub przekszta∏canie zimowisk) dotyczy zw∏asz-

cza obiektów innych ni˝ jaskinie, jak du˝e piwnice czy

obiekty powojskowe. Cz´sto ich zagospodarowanie zwià-

zane jest ze zmianami mikroklimatu (np. zwiàzanymi z cz´-

stà obecnoÊcià ludzi czy przebudowà obiektu).

c) Inne

Inne czynniki wydajà si´ byç mniej istotne lub sà s∏abiej po-

znane. Z pewnoÊcià wp∏yw na liczebnoÊç nocka du˝ego

ma zatrucie Êrodowiska, wrogie nastawienie ludzi do nie-

toperzy, wprowadzanie monokultur drzew, w których ró˝-

norodnoÊç owadów (b´dàcych pokarmem nocka du˝ego)

jest bardzo niska.

tualnych u˝ytkowników obiektów zagospodarowanych, ro-

dzaju zamkni´cia obiektu, terminu ograniczenia penetracji

ludzkiej, koniecznoÊci zwi´kszenia wilgotnoÊci powietrza

w zimowisku, zakazu u˝ywania otwartego ognia.

Obiekty, w których zimowania nietoperzy nie stwierdzono,

ale które w opinii specjalistów mogà byç przydatne dla

tych zwierzàt po dokonaniu prac modernizacyjnych, nale-

˝y równie˝ doprowadziç do stanu odpowiadajàcego wy-

maganiom nietoperzy. Dotyczy to przede wszystkim sztolni,

du˝ych nieu˝ytkowanych piwnic, obiektów powojskowych.

Dla najwi´kszych kolonii rozrodczych (liczàcych ponad

200 samic) nale˝y opracowaç plany ochrony ka˝dego sta-

nowiska, obejmujàce zminimalizowanie wp∏ywu kolonii na

obiekt (dotyczy zw∏aszcza budynków drewnianych), zmini-

malizowanie oddzia∏ywania u˝ytkowników na koloni´, za-

sady korzystania przez u˝ytkowników obiektów zagospo-

darowanych. Powinny w nich byç zawarte nast´pujàce su-

gestie: w okresie maj–paêdziernik nie wykonywaç ˝adnych

prac remontowych na strychu; pozostawiç wloty na strych,

z których korzystajà nietoperze.

W miejscach, gdzie obecnoÊç nietoperzy powoduje sytu-

acj´ konfliktowà (np. niszczenie stropu), powinny byç sto-

sowane rozwiàzania likwidujàce konflikty, np. remonty

drewnianych stropów, zabezpieczanie ich przed groma-

dzeniem si´ na nich odchodów, sprzàtanie odchodów. Po-

nadto podczas remontów strychów nale˝y stosowaç nietok-

syczne Êrodki ochrony drewna.

Du˝e kolonie rozrodcze (liczàce ponad 200 samic) znajdu-

jàce si´ w podziemiach powinny byç chronione podobnie

jak zimowiska, jednak zakaz wst´pu powinien byç przesu-

ni´ty na okres maj–paêdziernik.

Konieczna jest szeroka akcja informacyjna skierowana do

gmin, proboszczów oraz innych w∏aÊcicieli obiektów,

w których kryjà si´ kolonie rozrodcze nocka du˝ego, aby

dzia∏ania ochronne zosta∏y w∏aÊciwie zrozumiane i po-

wszechnie zaakceptowane. Jej celem jest podkreÊlenie

znaczenia rzadkich i zagro˝onych gatunków nietoperzy dla

dziedzictwa przyrodniczego oraz sprawienie, by lokalne

spo∏ecznoÊci poczu∏y si´ odpowiedzialne za „swoje” nieto-

perze i wypracowa∏y sposoby zarzàdzania w celu ochrony

danej kolonii.

Propozycje dzia∏aƒ ochronnych

Propozycje dotyczàce siedliska gatunku

W lasach powinno zostaç ograniczone do minimum lub

nawet zaniechane chemiczne zwalczanie owadów.

W okresie hibernacji najwa˝niejszymi siedliskami dla noc-

ka du˝ego sà jaskinie (zw∏aszcza nieudost´pnione do zwie-

dzania) oraz wszelkie du˝e sztuczne podziemia (sztuczne

jaskinie, forty, du˝e piwnice, sztolnie). Najwa˝niejsze miej-

sca zimowania powinny byç obj´te ochronà prawnà oraz

zabezpieczone (kraty, ogrodzenia itp.). Penetracja ludzka

powinna byç w nich uniemo˝liwiona od paêdziernika do

kwietnia. Utworzone dla nich plany ochrony powinny okre-

Êlaç rodzaj zamkni´cia, termin ograniczenia penetracji

ludzkiej, koniecznoÊç zwi´kszenia wilgotnoÊci powietrza

w zimowisku.

Przyk∏ady dzia∏aƒ ochronnych

Nieliczne zimowiska tego gatunku obj´te sà ochronà: rez.

Nietoperek I oraz Nietoperek II jako rezerwaty nietoperzy,

a wybrane jaskinie jako rezerwaty przyrody nieo˝ywionej

lub pomniki przyrody. Cz´Êç jaskiƒ znajduje si´ w parkach

narodowych (np. Ojcowskim PN).

KilkanaÊcie zimowisk tego gatunku zosta∏o zamkni´tych

kratami zabezpieczajàcymi przed wchodzeniem tam ludzi.

Sà to np.: g∏ówny ciàg korytarzy Mi´dzyrzeckiego Rejonu

Umocnionego (rez. Nietoperek I i Nietoperek II), wybrane

forty w Poznaniu, sztolnie na Dolnym Âlàsku.

Kilka kryjówek kolonii rozrodczych zabezpieczono przez

zbudowanie nad pod∏ogà strychu podestu, na którym gro-

Propozycje dotyczàce gatunku

W okresie hibernacji obiekty, w których stwierdzono ponad

100 osobników nocka du˝ego, powinny byç obj´te ochro-

nà (rezerwaty przyrody, u˝ytki ekologiczne lub pomniki

przyrody). Dla ka˝dego nale˝y opracowaç plan ochrony,

zawierajàcy zalecenia dotyczàce zminimalizowania oddzia-

∏ywania ludzi na zimowisko, zasad korzystania przez ewen-

366

Nocek du˝y

madzà si´ odchody nietoperzy. Dzi´ki temu w∏aÊciwa pod-

∏oga nie jest nara˝ona na szkodliwe oddzia∏ywanie kolonii,

a w∏aÊciciele na szkody spowodowane pobytem nietoperzy

na strychu. W Polsce takie prace prowadzono na Dolnym

Âlàsku: koÊcio∏y w miejscowoÊciach Paszowice ko∏o Jawo-

ra i Wleƒ. W szkole podstawowej w Kopankach (Wielko-

polska) wzmocniono i uzupe∏niono pod∏og´.

BERNARD R. 1995. Zimowy spis nietoperzy na Pomorzu Zachod-

nim w 1994 roku. Przegl. Przyr., 6 (2): 87–90.

KOWALSKI K., RUPRECHT A. L. 1984. Rzàd: Nietoperze – Chi-

roptera. W: Pucek Z. (red.) Klucz do oznaczania ssaków Pol-

ski. PWN, Warszawa: 85–138.

KOWALSKI M. 2000. Przeglàd krajowych gatunków. W: Kowalski

M., Lesiƒski G. (red.) Poznajemy nietoperze. ABC wiedzy o nie-

toperzach, ich badaniu i ochronie. OTON, Warszawa: 54–69.

KOWALSKI M., LESI¡SKI G. 2000. Poznajemy nietoperze. ABC

wiedzy o nietoperzach, ich badaniu i ochronie. OTON, War-

szawa: 140 s.

KOWALSKI M., LESI¡SKI G., FUSZARA E., RADZICKI G, HEJDUK J.

2002. Longevity and winter roost fidelity in bats of central Po-

land. Nyctalus (N. F.), 8: 257–261.

KOWALSKI M., LESI¡SKI G., GÓRSKI A., GRU˚EWSKI M. 1995.

Stanowiska nocka du˝ego Myotis myotis w pó∏nocno-

-wschodniej Polsce. Przegl. Przyr., 6 (2): 71–74.

KUPRYJANOWICZ J. 1994. The Large Mouse-eared Bat, Myotis

myotis (Borkhausen, 1797), in north-eastern Poland. Nycta-

lus (N. F.), 5: 185–187.

LESI¡SKI G. 1986. Ecology of bats hibernating underground in

central Poland. Acta theriol., 31: 507–521.

NOWAK J., KOZAKIEWICZ K. 2000. Zimowe spisy nietoperzy na

Wy˝ynie Krakowskiej w latach 1993–1999. Studia Chiropte-

rologica, 1: 43–56.

Ř EHÁK Z. 1999. Central European bat sounds. Nietoperze, 1:

29–37.

RUPRECHT A. L. 1979. Bats ( Chiroptera ) as constituents of the food

of the Barn owls Tyto alba in Poland. Ibis, 121: 489–494.

RUPRECHT A. L. 1987. Klucz do oznaczania ˝uchw nietoperzy

fauny Polski. Prz. Zool., 31: 89–105.

STUTZ H.–P. B. 1999. Myotis myotis (Borkhausen 1797). W:

Mitchell-Jones A. J. et al. (red.) Atlas of European mammals,

T&AD Poyser Natural History, London: 114–115.

TACZANOWSKI W. 1854. WiadomoÊç o ptakach i niedoperzach

znajdujàcych si´ w Dolinie Ojcowskiej. Pam. Fizyogr. 3:

145–152.

TRYJANOWSKI P. 1997. Food of the Stone marten ( Martes foina ) in

Nietoperek Bat Reserve. Z. Säugetierkunde, 62: 318–320.

WO¸OSZYN B. W. 1995. Nietoperze ( Chiroptera ) zimujàce w ja-

skiniach i sztolniach Gór Âwi´tokrzyskich. W: Wo∏oszyn B. W.

(red.) Zimowe Spisy Nietoperzy w Polsce 1988–1992. Wyniki

i ocena skutecznoÊci. CIC ISEZ PAN, Kraków: 158–174.

ZAHN A., DIPPEL B. 1997. Male roosting habits and mating be-

haviour of Myotis myotis . J. Zool., 243: 659–674.

1324

Wp∏yw dzia∏aƒ ochronnych na inne

gatunki

Ochrona najwi´kszych zimowisk nocka du˝ego mo˝e s∏u-

˝yç wielu innym gatunkom nietoperzy, w tym wymienio-

nych w Dyrektywie Siedliskowej EWG podkowcowi ma∏e-

mu oraz nockom: Bechsteina, ∏ydkow∏osemu i orz´sione-

mu. Zabezpieczanie kryjówek kolonii rozrodczych zapew-

ni tak˝e odpowiednie warunki dla innych gatunków korzy-

stajàcych z podobnych schronieƒ (np. podkowiec ma∏y,

mroczek póêny, gacki).

Kierunki i zakres badaƒ

naukowych

Niezb´dne kierunki badaƒ to przede wszystkim monitoring

oraz poznanie zespo∏u zwyczajów pokarmowych nocka

du˝ego. Nale˝y zatem przeprowadziç:

– dok∏adnà inwentaryzacj´ kryjówek kolonii rozrodczych;

– badania dotyczàce u˝ytkowania Êrodowisk przez koloni´

rozrodczà (obszar, na jakim kolonia poluje; g∏ówne Êro-

dowiska, w jakich ˝eruje; pokarm).

Monitoring

Nale˝y wdro˝yç ogólnopolski monitoring liczebnoÊci samic

w koloniach rozrodczych (bardzo ∏atwe do przeprowadze-

nia, gdy˝ osobniki tego gatunku najcz´Êciej nie kryjà si´

w szczelinach, ale wiszà swobodnie na Êcianach dachu).

Kontynuowaç prowadzenie monitoringu liczebnoÊci nocka

du˝ego na zimowiskach (liczenia w ca∏ej Polsce, prowa-

dzone w pierwszej po∏owie lutego lub w terminie jak naj-

bardziej zbli˝onym).

Bibliografia

BECK A. 1995. Fecal analysis of European bat species. Myotis,

32-33: 109–119.

BERNARD R. 1992. Stanowisko nocka du˝ego Myotis myotis

w Ko∏obrzegu. WszechÊwiat, 93: 53.

Marek Kowalski, B∏a˝ej Wojtowicz

367

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: