1szlak_chasydzki_ustrzyki_PL.pdf

Ustrzyki Dolne

SZLAK CHASYDZKI

02 |

Ustrzyki Dolne | wstęp | 03

Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego założona została w marcu �� roku przez

Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP (ZGWŻ) oraz Światową Organizację Żydowską

ds. Restytucji (WJRO).

Naszym celem jest ochrona reliktów kulturowego dziedzictwa Żydów w Polsce. Priorytetem

Fundacji jest ochrona cmentarzy: we współpracy z innymi organizacjami i osobami prywatnymi

doprowadziliśmy do upamiętnienia, ogrodzenia i uratowania przed zniszczeniem kilkudziesięciu

cmentarzy żydowskich (m.in. w Zakopanem, Kozienicach, Mszczonowie, Kłodzku, Iwaniskach,

Strzegowie, Dubience, Kolnie, Iłży czy Wysokiem Mazowieckiem). Działania Fundacji obejmują

także rewitalizację szczególnie ważnych i wartościowych zabytków dziedzictwa żydowskiego.

Do takich obiektów należą m.in. synagogi w Zamościu, Kraśniku i Rymanowie.

Nasza działalność na rzecz ochrony dziedzictwa nie ogranicza się jednak wyłącznie do opieki

nad poszczególnymi obiektami; równie ważna jest dla nas dbałość o poszerzanie wiedzy na temat

historii Żydów, którzy przez wieki współtworzyli dziedzictwo kulturowe Polski.

Do najistotniejszych działań edukacyjnych Fundacji należy skierowany do młodzieży program

„Przywróćmy Pamięć” ��.���.��.��, w którym uczestniczy ponad �� szkół z całej Polski,

a także multimedialny portal internetowy POLIN – Dziedzictwo Polskich Żydów ��.��.��.��,

który prezentować będzie historię społeczności żydowskich z �� miejscowości z całej Polski.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć Fundacji jest projekt Szlak Chasydzki.

Szanowni Państwo,

Publikacja ta poświęcona jest historii społeczności żydowskiej Ustrzyk Dolnych

i jest jedną z serii broszur opowiadających o losach Żydów w miejscowościach należących do Szlaku

Chasydzkiego – projektu, który od �� r. realizowany jest przez Fundację Ochrony Dziedzictwa

Żydowskiego.

Szlak Chasydzki to trasa wiodąca śladami Żydów z południowo-wschodniej Polski, a wkrótce

także zachodniej Ukrainy. Partnerami Fundacji w realizacji projektu jest już �� gmin z terenów

Podkarpacia i Lubelszczyzny, w których zachowały się bezcenne ślady wielowiekowej obecności

polskich Żydów: Baligród, Biłgoraj, Chełm, Cieszanów, Dębica, Dynów, Jarosław, Kraśnik, Lesko,

Leżajsk, Lublin, Przemyśl, Ropczyce, Rymanów, Sanok, Tarnobrzeg, Ustrzyki Dolne, Wielkie Oczy,

Włodawa i Zamość.

Szlak Chasydzki przebiega przez atrakcyjne tereny południowo-wschodniej Polski, m.in. Roztocze

i Bieszczady, i łączy miejscowości, w których znajdują się zarówno imponujące synagogi, jaki

zapomniane dziś często cmentarze żydowskie, na których nierzadko znaleźć można nagrobki

pochodzące z XVIII, XVII, a nawet XVI w. Wiele z tych cmentarzy jest wciąż odwiedzanych przez

chasydów przybywających z całego świata.

W ramach projektu Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wspiera jednostki samorządu

terytorialnego i organizacje pozarządowe w ochronie i promocji wielokulturowego dziedzictwa

ich miejscowości, a także stymuluje tworzenie trwałych partnerstw międzysektorowych na rzecz

rozwoju turystyki proilowanej.

Szlak Chasydzki daje wielu miejscowościom szansę na zaistnienie na mapie turystycznych atrakcji

Polski – oprócz powszechne znanego Zamościa, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa

Kultury UNESCO, na Szlaku leżą także ośrodki często omijane przez turystów, nieświadomych

atrakcji, jakie kryją.

Serdecznie zapraszamy na wyprawę Szlakiem Chasydzkim!

więcej informacji o działaniach Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego:

��.��.��

��.���.��.��

��.��.��.��

Monika Krawczyk | Dyrektor Generalny

Ustrzyki Dolne | Szlak Chasydzki | 05

Dlaczego „Szlak Chasydzki”?

Polska przez stulecia była domem wielu pokoleń Żydów; na jej terenie miał miejsce bezprecedensowy

rozkwit kultury żydowskiej, a także myśli religijnej i piśmiennictwa. To właśnie tutaj w XVIII w. naro-

dził się chasydyzm, jeden z najważniejszych nurtów, jakie kiedykolwiek powstały w ramach judaizmu.

Szczególnie wielu zwolenników zyskał on na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, m. in. na terenach,

przez które przebiega dziś Szlak Chasydzki.

Tradycyjnie przyjmuje się, że twórcą chasydyzmu ( chassid po hebrajsku znaczy „pobożny”) był Izrael

ben Eliezer z Międzyboża na Podolu, znany jako Baal Szem Tow. Chasydzi wyznawali pogląd, że

religijność nie może się ograniczać jedynie do ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów judaizmu,

a nawet – że ich zbyt restrykcyjne przestrzeganie oddala człowieka od Boga. Stąd silny akcent kła-

dziono na duchowy wymiar religii i na emocjonalne przeżywanie wiary.

Chasydzi gromadzili się wokół cadyków ( cadik to po hebrajsku „sprawiedliwy”), charyzmatycznych

przywódców duchowych, z których każdy proponował szczególny sposób przybliżenia się do Boga

– określoną metodę studiowania Tory i innych pism religijnych, a także odprawiania poszczególnych

praktyk. W XIX w. godność cadyka stała się dziedziczna – powstawały całe ich dynastie, których

nazwy pochodziły od miejscowości, gdzie mieścił się dwór cadyka.

W rocznicę śmierci cadyka – jorcajt – chasydzi gromadzą się przy jego grobie, wierząc, że w ten dzień

dusza cadyka nawiedza miejsce spoczynku, modlą się i zostawiają przy grobie niewielkie karteczki

z wypisanymi prośbami, zwane kwitłech . Tradycja ta jest wciąż żywa – do grobów cadyków do dziś

regularnie przybywają chasydzi z całego świata.

Wiele miejscowości należących do Szlaku Chasydzkiego było ważnymi ośrodkami chasydyzmu. Dwory

cadyków znajdowały się w Cieszanowie, Dębicy, Dynowie, Lesku, Leżajsku, Lublinie, Przemyślu, Rop-

czycach, Rymanowie i Tarnobrzegu (a dokładniej – w pobliskim Dzikowie). Najważniejszym niegdyś

ośrodkiem chasydyzmu na ziemiach polskich był Leżajsk, gdzie działał słynny cadyk Elimelech. W po-

zostałych miejscowościach Szlaku mieszkali chasydzi związani z cadykami z innych miast i wsi – co nie

umniejsza jednak atrakcyjności położonych tam zabytków dziedzictwa żydowskiego.

← Cmentarz

Ustrzyki Dolne | Szlak Chasydzki | 07

BIAŁORUŚ

Włodawa

Szlak Chasydzki – najciekawsze obiekty

WOJ. MAZOWIECKIE

WOJ. LUBELSKIE

B�� – cmentarz, założony na początku XVIII w.

B���� – cmentarz, założony w XIX w.

C��� – tzw. nowa synagoga z początku XX w.; cmentarz, założony w XV w., jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

C���� – synagoga z końca XIX w., cmentarz założony w XIX w.

D�� – synagoga wzniesiona w końcu XVIII w., cmentarz założony na przełomie XVII i XVIII w.

D�� – cmentarz założony prawdopodobnie w XVIII w., miejsce spoczynku cadyka Cwi Elimelecha

Szapiro z Dynowa (��-��).

J��� – dwie XIX-wieczne synagogi oraz cmentarz, założony na początku XVIII w.

K��� – zespół synagogalny, na który składają się dwie bożnice: XVII- i XIX-wieczna; tzw. nowy

cmentarz, założony w połowie XIX w.

L�� – synagoga wzniesiona w XVII w. oraz założony w XVI w. cmentarz, jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

L���� – cmentarz, założony w XVII w., miejsce spoczynku cadyka Elimelecha z Leżajska (��-��),

miejsce pielgrzymek chasydów z całego świata.

L�� – Jesziwat Chachmej Lublin – Uczelnia Mędrców Lublina, wzniesiona w �� jako największa

religijna uczelnia żydowska na świecie; tzw. stary cmentarz, założony XVI w., miejsce spoczynku

cadyka Jakuba Icchaka Horowitza, zwanego „Widzącym z Lublina” (��-��); tzw. nowy cmentarz,

założony na początku XIX w.

P�� – tzw. nowa synagoga, wzniesiona na początku XX w.; tzw. nowy cmentarz, założony na

początku XIX w., największy cmentarz żydowski w województwie podkarpackim.

R�� – cmentarz, założony w XVIII w.

R���� – barokowa synagoga z XVII w. oraz cmentarz, na którym spoczywa cadyk Menachem

Mendel z Rymanowa (��-��).

S�� – synagoga stowarzyszenia Jad Charuzim , wzniesiona w XIX w.; synagoga sadogórska, wznie-

siona w dwudziestoleciu międzywojennym; tzw. nowy cmentarz, założony w XIX w.

T�� – cmentarz założony na początku XX w., miejsce spoczynku cadyka Eliezera Horowitza

z Dzikowa (zm. ��).

U�� D�� – cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W�� O�� – synagoga z początku XX w.; cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W��� – barokowy zespół synagogalny z drugiej połowy XVIII w.

Z�� – słynna renesansowa synagoga, wzniesiona na początku XVII w.; tzw. nowy cmentarz,

założony w �� r.

UKRAINA

Lublin

Chełm

Kraśnik

WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE

Zamość

Tarnobrzeg

Biłgoraj

WOJ. PODKARPACKIE

Leżajsk

Cieszanów

Rzeszów

Dębica

Ropczyce

Wielkie Oczy

Jarosław

Przemyśl

UKRAINA

Dynów

WOJ. MAŁOPOLSKIE

Sanok

Rymanów

Szlak Chasydzki

Lesko

Ustrzyki Dln.

Baligród

SŁOWACJA

08 |

Ustrzyki Dolne | historia | 09

Synagoga

Synagoga, fragment oryginalnej dekoracji elewacji

Ustrzyki Dolne to miasto w województwie podkarpackim, położone u stóp Bieszczadów, nad rzeką

Strwiąż (dopływem Dniestru), liczące blisko �� tysięcy mieszkańców. Jest to jedyne miasto w Polsce

leżące na terenie zlewiska Morza Czarnego.

w II połowie XVIII w. W �� r. mieszkało tu �� Żydów, a do �� r. ich liczba wzrosła do ��.

Pod zaborami

Po pierwszym rozbiorze Polski w �� r. Ustrzyki znalazły się na terytorium Cesarstwa Austriackie-

go. Zabory nie zahamowały rozwoju osady – wiek XIX był okresem poprawy sytuacji gospodarczej

miasta, która nastąpiła po odkryciu na Podkarpaciu złóż ropy na�owej. Dynamiczny rozwój miej-

scowości nastąpił po �� r., kiedy otwarto biegnącą przez Ustrzyki Dolne linię kolejową, łączącą

Koszyce (dziś na Słowacji) i Przemyśl. W latach ��. XIX w. rozpoczęto w okolicy miasta eksploata-

cję ropy na�owej. W �� r. Ustrzyki uzyskały połączenie kolejowe z Sanokiem, Krosnem i Jasłem,

a w �� r. powstała tam raineria.

Wiek XIX przyniósł także gwałtowny rozwój społeczności żydowskiej: w �� r. w mieście mieszkało

�� Żydów, a w �� r. – już ��. W tym samym roku ustrzycka gmina żydowska dysponowała syna-

gogą (wzniesioną w I połowie XIX w.), cmentarzem oraz szkołą, do której uczęszczało �� uczniów;

gmina zatrudniała dwóch rabinów.

W latach osiemdziesiątych XIX w. ludność żydowska stanowiła już większość mieszkańców miasta

– wśród � �� osób było � �� Żydów. W �� r. Ustrzyki Dolne zamieszkiwały � �� osoby, z czego

Żydzi stanowili ��% (� �� osób). Zarząd gminy utrzymywał wówczas pięć szkół religijnych. Na

przełomie XIX i XX w. przez kilkanaście lat funkcję burmistrza Ustrzyk sprawował Żyd Mojżesz Fran-

kel. Jego wnuk, Zygmunt Frankel (��–��), który po wojnie opuścił Polskę, był znanym pisarzem,

autorem wierszy i opowiadań, publikowanych w Stanach Zjednoczonych i Izraelu.

Początki osady

Najwcześniejsza informacja o Ustrzykach Dolnych pochodzi z �� r. – król Jan Olbracht przekazał

wtedy okolice dzisiejszego miasta w dzierżawę Iwonii Janczonowiczowi. W �� r. Iwonia lokował

wieś Ustrzyki, która rozwijała się szybko dzięki dogodnemu położeniu przy traktach handlowych,

biegnących z Małopolski na Ruś i Węgry. W osadzie handlowano wtedy m.in. winem węgierskim

i bydłem. W �� r., na mocy postanowienia króla Augusta II Sasa, Ustrzyki otrzymały prawa miej-

skie.

Pierwsi Żydzi w Ustrzykach

Niestety, zachowało się bardzo niewiele informacji dotyczących historii obecności Żydów w Ustrzy-

kach. Nie wiadomo, kiedy w osadzie pojawili się pierwsi przedstawiciele społeczności żydowskiej,

nie jest też znana dokładna data utworzenia kahału (żydowskiej gminy religijnej). Pierwsze pisemne

wzmianki dotyczące ludności żydowskiej pojawiają się dopiero w wieku XVIII, jest jednak niemal

pewne, że Żydzi przybyli do Ustrzyk o wiele wcześniej.

Nadanie osadzie praw miejskich wiązało się z napływem do Ustrzyk dużej liczby ludności, wśród któ-

rej najliczniejszą grupę stanowili Żydzi. Pierwsi osadnicy żydowscy zajmowali się przede wszystkim

handlem, znacznie przyczyniając się do rozwoju miasta. Gmina żydowska powstała w Ustrzykach

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: