Ja i Harry Potter.pdf

Ja i Harry Potter

Do czytania pod prysznicem

wywołał protest przedstawicieli duchowieństwa jako

propaganda zabobonu. Komentator Radia Maryja określił go jako powrót do

pogaństwa. Ale również w Stanach Zjednoczonych oceniono film, i także

książkę, jako zagrożenie pedagogiczne: nastąpił tu jakoby podział na

godnych pogardy mugoli, czyli zwykłych obywateli, oraz wtajemniczonych

uczniów szkoły Hogwartu – czarowników, a więc coś w rodzaju młodocianego

rasizmu.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Zapewne zastrzeżenia te biorą się z wymagań ciasno zasadniczych wobec pozycji,

której zamiarem jest zabawa. Nie uwzględniają one taryfy specjalnej, jaką

posłużyła się autorka i którą uprawiają mali odbiorcy: jesteśmy w sferze fantazji,

która zezwala na swobodę, i nawet na anarchię, co nie przeszkadza, by potem

wrócić do codzienności. Bywa, że dzieci wykazują tu zrozumienie, na jakie nie stać

dorosłych przesadnie zaniepokojonych!

Niemniej owe reakcje zwracają uwagę na materiał książki. Skąd wziął się sukces

Pottera? Tłumaczono go dostarczeniem przeżycia, którego brakuje dzisiejszej

młodzieży. Korzysta ona z techniki: telewizor, komputer, Internet towarzyszy jej od

małego; otóż powieść o czarach, magii oraz odwiecznych, barwnych przesądach

stanowi uzupełnienie dla wyobraźni, gdy otacza nas racjonalna elektronika.

W moim pokoleniu było odwrotnie: sądziliśmy, że trwamy w zacofaniu i marzyliśmy

o nowoczesności z jej maszynami: nasze lektury to były wizje przyszłości Juliusza

Verne’a i H.G. Wellsa, i zachwycaliśmy się samochodem, który dla dzisiejszego

uczniaka jest opatrzonym środkiem lokomocji. Jest więc możliwe, że dla niego

atrakcją będzie Wiedźmin oraz różdżka magiczna.

Film o

Harrym Potterze

Tym więcej, że powieść o Potterze wprowadza ów świat baśni w bieżącą

codzienność. Wielkim pomysłem autorki było połączenie dzisiejszego potocznego

życia młodzieży z czarami. Czy jednak pani Rowling wykorzystała szansę, jaką

dawało jej owo oryginalne założenie?

Repertuar czarów, jakich uczą w Hogwarcie, wygląda bowiem ubogo. Należy do

nich latanie na miotle, unoszenie pióra ptasiego w powietrzu oraz manewrowanie

różdżką w celu przesuwania przedmiotów. Jest tu jeszcze profesor od eliksirów

oraz od zaklęć, ale nie wiadomo, na czym ta wiedza szczegółowo polega. Nie jest

to dużo; nawet ja, po nabyciu pudełka „Sztuki magiczne dla każdego” („Der grosse

Zauberkaste”) produkcji wiedeńskiej firmy Piatnik, dostępnego w sklepach

z zabawkami, mógłbym wykonać niektóre z zabiegów z Hogwartu.

Sowy komputerowe

Najbardziej efektownie wygląda latanie na miotle; autorka miała tu zapewne

intencję żartobliwą, ale solennie uroczyste wykorzystanie tego rekwizytu prowadzi

do parodii. W tradycji baśniowej miotłą posługują się czarownice, by udać się na

Łysą Górę, ale to dlatego, że nie rozporządzają innym środkiem. Koń, jak wiadomo

z bajek, na widok czarownicy dziko rży, miota się i popada w szał, więc nie może

jej służyć do podróży, zresztą jest poza jej zasięgiem, bo jej zakres sprowadza się

do gospodarstwa domowego; stąd wziął się cykl żartów na jej temat (zięć do

teściowej z miotłą w ręku: „Mamusia sprząta czy odlatuje?”).

Czarownica jest więc skazana na miotłę, ale Hogwart

mógłby postarać się dla swoich uczniów o przyrząd

bardziej przekonujący. Tym więcej, że jest on użyty do

mozolnych ćwiczeń: spada się z miotły, zanim

nauczymy się na niej jeździć, następnie zaś rozgrywa

się mecz na miotłach, ze szczegółowym opisem

kolejnych etapów gry... zważywszy, że mamy

helikoptery, szybowce, latawce na loty doraźne

z napędem elektrycznym, miotły Hogwartu wyglądają

coraz bardziej niedorzecznie i coraz mniej czarownie.

Występują tu jeszcze sowy jako atrybuty

czarowników. Producenci filmu oświadczyli, że było

ich 16 i że były tresowane, w co absolutnie nie wierzę.

Sowy, która jest drapieżnikiem nocnym, nie można

skłonić do poruszania się w świetle i jest ona nieprawdopodobnie trudna do

oswojenia. Znam co prawda jeden taki przypadek, ale był on wyjątkowy. Za moich

młodych lat w mojej okolicy grasował bandzior Hryczko, który wytresował sowę;

ukrywał on się w lesie i gdy ktoś się zbliżał, sowa umieszczona na drzewie sfruwała

i siadała mu na piersiach; nie sposób było go podejść. Został aresztowany, gdy

podczas mroźnej zimy schronił się w opuszczonej stodole i sowa nie mogła mu

pomóc, niemniej był podziwiany nie tyle ze względu na rozbój, co właśnie z racji, że

udało mu się oswoić sowę. Sowy w filmie są wyrobem komputerowym: roznoszą

listy, przynoszą rekwizyty magiczne oraz figurują na drążku obok młodocianych

czarowników; są skrzyżowaniem gołębia pocztowego z papugą, ale to i wszystko.

Tak więc w sumie techniki czarowania w Hogwarcie są zaskakująco ograniczone.

Uczy się tu nie czarów, lecz sztuczek: rodzaj nowego sportu.

Czy jednak autorka mogła tu dodać więcej? Nowoczesna psychologia nie

zaprzecza istnieniu zjawisk, uważanych niegdyś za czarnoksięskie; należą one do

działań hipnotycznych i mediumicznych. Nawet wywoływanie demonów, którymi

posługiwali się magowie, znalazło uzasadnienie w ostatnio przeprowadzonych

doświadczeniach: tłumaczy się je operowaniem tak zwanych luźnych sił

psychicznych. Niemniej pani Rowling nie zdecydowała się obdarzyć 11-letniego

Harry’ego tą ryzykowną wiedzą. W rezultacie – choć to na paradoks wygląda! – jej

rewelacyjna powieść o czarach wreszcie czarów unika i przerzuca się na zgoła

opatrzoną narrację przygodową: a więc Harry i jego przyjaciele walczą z groźnym

kolosem-trollem, z psiskiem o trzech głowach, szukają ukrytego klejnotu, i nawet

popadamy w wątek kryminału z jego typowym rozwiązaniem, gdy przestępcą

okazuje się inna osoba niż podejrzany: złowrogi Voldemort ukrywał się nie

w ponurym nauczycielu od eliksirów, jak przypuszczaliśmy, lecz w pociesznym,

jąkającym się innym profesorku, jakoby nieszkodliwym.

Szkoła ważniejsza niż czary

Co więcej, powieść staje się tradycyjną, od lat uprawianą jako gatunek

młodzieżowy, beletrystyką o życiu w szkole, typu „Ania z Zielonego Wzgórza”,

„Stalky i Spółka” Kiplinga czy u nas rzeczy Makuszyńskiego („Bezgrzeszne lata”),

Perzyńskiego („Uczniaki”), Gomulickiego („Wspomnienia niebieskiego mundurka”).

Hogwart jest typowym internatem anglo-amerykańskim, z rywalizacją zespołów

ścierających się o pierwszeństwo w zakończeniu semestru, z wyjątkową rolą – bez

porównania ważniejszą niż u nas – ekip sportowych, ze wspólnymi posiłkami

uczniów i nauczycieli itp. Oryginalność cyklu o Potterze nie jest więc daleko

posunięta: ogranicza się do dolepienia akcji czarowniczej do znanego pisarstwa

pedagogicznego.

Pozostaje pytanie, jaka jest wartość literacka powieści. Składa się ona z tematów

wypróbowanych w beletrystyce dla młodzieży: dziecko niedocenione, które

zdobywa uznanie; szkoła, w której doznaje się koleżeństwa i wygrywa w rywalizacji;

przygody z fantastycznymi przeciwnikami; poszukiwanie skarbu; zagadka

kryminalna z ukrytym złoczyńcą; tryumf nad wrogiem winnym zbrodni popełnionej

na naszej rodzinie. Czary są tu nie więcej jak dodatkową siłą pomocniczą i nawet

nie wpływają na charaktery, które pozostają niezmiennie dziecinne. W rezultacie

powieść zbliża się do gry komputerowej, w której wyłaniają się kolejne trudności do

przewalczenia, co nabrało wyrazistości w filmie. Stał się on serią, imponujących

skądinąd, osiągnięć sztuki widowiskowej, jak superdynamiczna rozgrywka ekip na

miotłach czy gra w szachy z udziałem figur nadnaturalnej wielkości, które rozpadają

się w kawałki, gdy muszą ustąpić miejsca wygrywającej. Co jednak sprawia, że nie

nawiązuje się kontaktu emocjonalnego z filmem tak zmiennym, zaś co więcej – a to

jest szczytem paradoksu w kinie czarów – ekranowy „Potter” wyzbyty jest

tajemniczości, stłumionej przez spektakl.

Niemniej rozgłos „Pottera” sugeruje, że będzie on pierwszą fantazją młodzieżową

XXI w., stającą obok klasyków gatunku. Czy tak się stanie? Jednak porównany

z tym spadkiem „Potter” okazuje się pozbawiony posłania, które decydowało

o wartości dawnych pozycji. „Alicja w krainie czarów” Lewisa Carrolla jest wizją

snu, w którym przeplatają się, znikają, powtarzają się aluzje do rzeczywistości i do

zachowania się dorosłych, tak jak widzi ich Alicja – gdy Kapelusznik z Marcowym

Zającem twierdzą, że nie ma miejsca przy ich stole, mimo że jest go aż za dużo, i

proponują jej wino, gdy w zestawie jest tylko herbata. Kawał satyry na starszych.

Mały Książę Saint-Exupéry’ego spotyka króla, pijaka, geografa, ale nie ufa im, i

przekonuje go dopiero lis, który mówi mu, że jest zwierzęciem jak inne, podobnie

jak Książę jest chłopcem jak wielu, ale gdy się zaprzyjaźnią, staną się dla siebie

jedynymi na świecie: oto na czym polega bliskość. Kubuś Puchatek Milne’a nie był

rozgarnięty, ale miał zaletę: sprawiał, że najtrudniejsze kłopoty stawały się

poczciwe. Poezja tych książeczek decydowała, że ci, którzy je czytali za młodu, nie

zapomnieli o nich jako dorośli. Wątpliwe, czy „Potter” będzie miał podobną

trwałość; jest natomiast zabawą dla odbiorców w wieku Harry’ego. Zaletą powieści

jest jej ścichapęk żartobliwość, co zatarło się w filmie popadającym w

dekoracyjność, mimo że się nie żałuje, iż się tę wystawność oglądało. Co zaś z

zarzutami, od których zaczęliśmy? Są one tak nieprzystawalne, że nie sposób

odpowiadać na nie racjonalnie, nie narażając się na śmieszność .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: