Jak uniknąć urwania rękawa.pdf

Jak uniknąć urwania rękawa

Do czytania pod prysznicem

W związku z odbywającym się z pompą w maju festiwalem filmowym w

Cannes uświadomiłem sobie, że już od dawna „Polityka” nie poświęca mu

wiele miejsca, zaś Czytelnicy nie zgłaszają pretensji. Jest to sygnał: rola

podobnych imprez się zmieniła.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Ostatnio tylko nasz Zdzisław Pietrasik wybiera się do Berlina, może dlatego, że to

niedaleko. Dzieje się tak nie bez powodu: festiwale uległy dewaluacji. Stały się

prowincjonalnymi profesjonalnymi spotkaniami, potrzebnymi głównie tym, którzy je

organizują i którzy na nie jeszcze przybywają, przy spadku szerokiego

zainteresowania. Z jednym wyjątkiem: festiwal w Cannes ciągle traktowany jest

jako światowa sensacja. Wygląda na to, że życie festiwalowe skurczyło się do

ciasno klubowego i przytłoczył je jeden zastępczy, rozdęty, kolosalny moloch:

Cannes. Który również się przekształcił: coraz mniejsze znaczenie ma na nim

promocja sztuki filmowej, natomiast stał się on największym corocznym

handlowiskiem przemysłu filmowego. Święto nie kina, lecz gotówki.

W tym roku niektórzy bywalcy udający się do Cannes tylko na tydzień czy krócej

musieli zrezygnować, ponieważ hotele żądały pełnego pobytu przez cały czas

trwania, w dodatku za cenę podwyższoną na czas imprezy, zaś wynajęcie stoiska

targowego kosztuje już tyle, że mniejsze firmy, nawet amerykańskie, rezygnują.

Dlaczego tak się stało, że ferment festiwalowy zanikł, przytłoczony przez jedyne

Cannes, w dodatku bardziej bankowe niż filmowe?

Otóż festiwale runęły wraz z murem berlińskim. Może to wyglądać zaskakująco, ale

taka jest prawda. Mianowicie, festiwale były miejscem kontaktowym dla kultury

dwóch wówczas rozdzielonych światów. Dla nas stanowiły one okazję informacyjną

o Zachodzie. Zaś dla tamtejszych przynosiły sygnały z drugiego obozu, co nas,

bywało, zaskakiwało, bo nie wydawało się nam to aż tak ważne, lecz było

przeciwnie: owa inna, nasza strona świata była dla nich ciekawa, zastanawiająca,

egzotyczna i na festiwale zjeżdżali zainteresowani nią: to dzięki nim filmy

radzieckie, czeskie, węgierskie, polskie uzyskiwały czołowe nagrody i wchodziły na

rynki światowe. Ostatnio nie słychać o podobnych naszych sukcesach ani nawet

o obecności naszej produkcji; zniknęli też jej ówcześni amatorzy z Zachodu, zaś

i dla nas te wyprawy przestały być pasjonujące, jako że zdarza się – tak jest! – że

film zapowiadany do uczestnictwa w San Sebastian, Mannheimie czy Wenecji był

już właśnie w naszym repertuarze i nawet miał niewielu widzów.

Ja sam, pracujący na ówczesne potrzeby „Polityki”, mam malownicze wspomnienia

z tamtych czasów. Odbywało się to w warunkach paradoksalnych. Otrzymywaliśmy

jedną tak zwaną „dietę”, co wynosiło parę dolarów, zaś organizatorzy festiwalu

zapewniali pokój na czas pobytu. W rezultacie znajdowaliśmy się w przedziwnym

rozdarciu. Mieszkało się w luksusowym hotelu z opłaconym śniadaniem (z reguły

nie bywało więcej), które przynosił do łóżka kelner we fraku, ale jednocześnie

taszczyliśmy ze sobą kilogramy suchej kiełbasy i unikaliśmy zachodzenia do

toalety, gdzie można było od jednego, że tak powiem, zamachu (nie wiem czy

słowo to pasuje do owej czynności) stracić wszystko, co miało się w walucie; raczej

więc biegło się na dworzec, bo tam na pewno było za darmo.

Mieliśmy opracowane sposoby zachowania się oszczędnościowego, np. koszulę

prało się samemu nad zlewem i wieszało do wyschnięcia w szafie, podłożywszy

warstwę gazet przeciwko kapaniu, tak żeby obsługa nie zauważyła. Profesor J. P.

miał walizeczkę z kompletem wtyczek w celu gotowania herbaty, każda

dostosowana do kontaktu miejscowego, i chętnie pokazywał, nie bez niejakiej dumy

ze swojej zapobiegliwości: ta z podwójnym drutem do San Sebastian, ta

z metalowym klinem na Szwajcarię itd.

Co więcej, dziennikarze, zarówno swoi jak przyjezdni, byli traktowani

z nonszalancją i stanowili grupę najbardziej proletariacką w hierarchii gości

festiwalowych, co tym bardziej powiększało rozziew między naszą sytuacją

a wystawnością imprez. Szczególnie dawało się to odczuć w Cannes, gdzie

przybywa blisko trzy tysiące dziennikarzy (co prawda znaczna część z nich to ekipy

obsługi TV). Jest to drugi z kolei największy zjazd prasowy na świecie: więcej

sprawozdawców bywa już tylko na olimpiadzie. W rezultacie jest się tam

w bezustannym tłoku, bieganinie i nerwowości: bywa, że trzeba przybyć pół

godziny wcześniej, by się dostać i można utracić rękaw – urwany – a nawet ową

jedną dietę, jak zdarzyło się redaktorowi Wieluńskiemu z ówczesnego „Ekranu”

oraz reżyserowi Kieślowskiemu, mimo że jego akurat wożono samochodem, co go

jednak nie uchroniło – jako że na festiwal zjeżdżają ekipy kieszonkowców

z Marsylii, i zapewne goście wkrótce nie mieliby ani franka, gdyby nie to, że owe

gangi rywalizują i donoszą wzajemnie na siebie, co policja podaje

w oświadczeniach celem uspokojenia przyjezdnych.

Ta dziennikarska wegetacja jest w kontraście z oficjalnym blichtrem: gwiazdy

zajeżdżają białymi Mercedesami, poprzedzone plutonem policji motocyklowej.

Agenci Giny Lollobrygidy rozrzucili w zbiegowisku pięć tuzinów jej bucików, jakoby

zgubionych w tłoku. Nieżyjący już prof. kinematografii Aleksander Jackiewicz

wszedł w posiadanie jednej sztuki na lewą nogę. Sławy amerykańskie przyjeżdżają

z obstawą wyspecjalizowaną w tłuczeniu szyb, jakoby przypadkiem, mają w tym

celu wkładki z blachy ukryte w rękawie, tak by prasa mogła pisać o entuzjazmie

motłochu, który spowodował zniszczenia. Co prawda, wszyscy o tym wiedzą, ale to

nie przeszkadza w uprawianiu owych manipulacji: jest to istny jarmark próżności,

traktowany jako jarmark próżności.

Na co to wszystko? – zastanawialiśmy się, przybyli z naszej prowincjonalności.

Wyjaśnił nam to reżyser, rodak Roman Polański, który zaprosił nas do siebie na

Avenue Montaigne w Paryżu, przez który wracaliśmy do Warszawy. Na parterze

goryl w admiralskim mundurze, siedzący za instalacją telewizorów połączonych

z piętrami pod stałą obserwacją, sprawdzał każdego wchodzącego. „Nie jest

potrzebny, ale idzie o wrażenie”, wyjaśnił Polański. Główna sala w jego

apartamencie wyglądała jak hala sprzedaży samochodów. Pośrodku znajdowała się

rzeźba z kombinacji rur szklanych, napełnionych bulgoczącymi kolorowymi płynami.

W czterech rogach pod sufitem zwisały głośniki już nie stereofonii, lecz kwadrofonii.

„Co puścić? Rocka czy Mozarta?” – zapytał Polański. W sypialni stało okrągłe

łóżko, mogące pomieścić dwa tuziny osób oddających się orgii, sufit pokryty był

lustrem, poduszki z plastyku były napełnione wodą, którą można podgrzać

włączywszy kontakt, wyjaśnił właściciel.

Telefony stały dosłownie wszędzie, każdy w innym kolorze, również w ubikacji,

gdzie było ich aż dwa, jeden przy sedesie, drugi przy umywalce, ten właśnie

zadzwonił, gdy zwiedzaliśmy ów lokalik, i Polański odbył rozmowę

w broadwayowskiej angielszczyźnie. Jeden z kolegów, szczególnie złośliwy,

utrzymywał potem, że Polański umyślnie zaaranżował tę rozmowę na naszą wizytę.

„Jak tu można żyć?” zareagowaliśmy chórem; nie ma sposobu, by się czuć swojsko

w podobnej dekoracji. Polański rozłożył ręce: „Gdybym nie miał tej scenerii, nie

liczyłbym się w branży”, miał przy tym minę, jakby chciał powiedzieć, że po

prawdzie chodzi co wieczór po kryjomu na strych spać na sienniku ze słomą.

Wizyta, która tłumaczy mentalność festiwalową. A przecież, na koniec, dla nas

najważniejszy był sam film, tymczasem wyglądało, że nie kino było główną troską

w Cannes. Celem festiwalu staje się sam festiwal i ostatnio, gdy różnice między

blokami zniknęły, gdy świat zmierza do upodobnienia się do wspólnego wzoru,

festiwal staje się albo luksusowym cyrkiem jak Cannes, albo maniackim spotkaniem

amatorów o ciasnych zainteresowaniach, jak dzieje się z innymi tego typu

imprezami.

A przecież, parędziesiąt lat temu, gdy festiwale powstały, ich zadaniem

rzeczywiście była dbałość o sztukę filmową. W swoich początkowych latach kino

było zalane tandetą fabrykowaną taśmowo – dosłownie, bo na taśmie! – i stanowiło

najbardziej wzgardzoną branżę kultury. Jeszcze w latach 30., jak sam pamiętam,

nawet powieść kryminalna, uważana za najniższy gatunek beletrystyki, była jednak

poważniej traktowana niż kino i mój wuj, który mnie wychowywał, zachęcał mnie,

bym raczej czytał Conan Doyle’a, jeżeli muszę tarzać się w czymś „rozrywkowym”,

lepiej już to, niż ogłupiać się w kinie.

W tych warunkach zadaniem festiwali było wskazać pozycje reprezentujące

wartość. Tę rolę festiwale spełniały jeszcze w latach 50., ale w tym czasie

rozwinęła się informacja o działalności filmowej, wyłoniła się prasa profesjonalna,

powstała krytyka: festiwale nie były już niezbędne, by zwrócić uwagę publiczności

na osiągnięcia kina, dane te znajdowało się bez trudu z dnia na dzień.

Toteż w tym czasie rola festiwali zmieniła się: służyły teraz do lansowania cykli

tematycznych, ale przede wszystkim ich motorem stał się kontakt dwóch światów,

zachodniego i komunistycznego: pamiętam wymianę korespondencji przed każdym

kolejnym spotkaniem, w której koledzy z Europy wypytywali nas o filmy z tutejszego

bloku, podczas gdy my zbieraliśmy podobne informacje z tamtej strony, po czym na

spotkaniu w San Sebastian, Wenecji, San Remo, Pesaro, Clermont-Ferrand,

Moskwie, Karlovych Varach następowała naoczna weryfikacja i dalsza wymiana.

Dzisiaj to już nie jest potrzebne, zaś zjazdy poświęcone filmom fińskim,

etnograficznym, ekologicznym, graficznym i komputerowym mogą zająć tylko

Finów, etnografów, ekologów, grafików i komputerowców, my zaś dowiemy się

o nich na drugi dzień z TV. Chyba że ktoś się uprze, będzie zbierał gotówkę przez

cały rok i wybierze się do Cannes, ale wtedy wskazane jest postarać się

o marynarkę skórzaną, by uniknąć urwania rękawa .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: