1
art. 175 Konstytucji – wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: SN, sądy powszechne i szczególne
art. 2 § 1 KPC – do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz SN
art. 1 § 1 p.u.s.p. – sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne
sądami powszechnymi są:
- sądy rejonowe Sprawują one wymiar sprawiedliwości w zakresie nie
- sądy okręgowe należącym do sądów administracyjnych, sądów
- sądy apelacyjne wojskowych i SN.
Sąd rejonowy – tworzy się dla jednej, lub większej liczby gmin.
Wydziały:
1) cywilny
2) karny
3) rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)
a) zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego
b) dotyczące demoralizacji i czynów karalnych nieletnich
c) leczenia osób uzależnionych od alkoholu itp. ;)
d) należące do sądu opiekuńczego na podstawie ustaw odrębnych
4) pracy (sąd pracy)
5) ksiąg wieczystych
6) wydział gospodarczy (sąd gospodarczy) - istnieje, o ile sad rejonowy mieści się w mieście, w którym ma swoją siedzibę również sąd okręgowy
7) sąd grodzki – może być stworzony w siedzibie, lub poza siedzibą sądu rejonowego (jako wydział zamiejscowy), rozpoznają sprawy z zakresu:
· w postępowaniu uproszczonym
· dotyczące depozytów sądowych
· dotyczące przepadku rzeczy
Sąd okręgowy: (wydziały):
3) penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych
4) pracy
5) gospodarczy
- w Sądzie Okręgowym w Warszawie działają ponadto jako wydziały:
1) sąd ochrony konkurencji i konsumentów - odrębna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego
2) odrębna jednostka do spraw rejestrowych powierzonych temu sądowi na podstawie odrębnych przepisów
3) sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych
Sąd apelacyjny: (wydziały):
3) pracy i ubezpieczeń społecznych
– art. 183 ust. 1 i 2 Konstytucji RP – SN sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania oraz wykonuje inne czynności określone w Konstytucji RP i ustawach
Ustawa o sądzie najwyższym – wynika z niej, że sąd ten jest organem władzy sądowniczej, powołanym m. in. do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:
1) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych
2) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne
3) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach
- ponadto SN wykonuje także funkcje nienależące do wymiaru sprawiedliwości, a powierzone mu na podstawie Konstytucji RP i ustaw
- SN ma siedzibę w Warszawie, a w jego skład wchodzą:
a) Pierwszy Prezes SN
b) Prezesi SN
c) Sędziowie SN
- liczbę stanowisk sędziowskich, w tym liczbę Prezesów Sądu Najwyższego, ustala Prezydent RP na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN
- art. 183 § 3 Konstytucji RP mówi iż Pierwszy Prezes SN jest powoływany na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN przez Prezydenta RP
- wg art. 13 § 2 ustawy o SN, Prezesa SN powołuje i odwołuje Prezydent RP na wniosek Pierwszego Prezesa SN spośród sędziów tego sądu w stanie czynnym
SN dzieli się na cztery izby: (art. 3 § 1 ustawy o SN)
1) cywilną
2) karną
3) pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych
4) wojskową
- do właściwości Izby Cywilnej należą sprawy z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, rodzinnego i opiekuńczego, sprawy dotyczące rejestracji przedsiębiorców, w tym z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego, oraz sprawy od których złożono odwołanie od decyzji przewodniczącego KRRiTv.
- w sprawach cywilnych właściwe są zatem dwie izby: Cywilna oraz Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
SKŁAD ORGANÓW SĄDOWYCH W POSTĘPOWANIU CYWILNYM
Zgodnie z art. 47 § 1 – zasadą jest, że w I instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie [jednego sędziego], chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
· udział ławników w postępowaniu cywilnym ograniczono do spraw, w których potrzebna jest znajomość stosunków społecznych
W procesie w I instancji zgodnie z art. 47 § 2 sąd w składzie [jednego sędziego i dwóch ławników] rozpoznaje sprawy:
1) z zakresu prawa pracy o:
a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy,
b) o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy
c) o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy
d) naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane
e) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu
2) ze stosunków rodzinnych o:
a) rozwód
b) separacje
c) unieważnienie uznania dziecka
d) rozwiązanie przysposobienia
- wszelkie postanowienia poza rozprawą oraz zarządzenia wydaje jednoosobowo przewodniczący
- prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na:
· szczególną zawiłość
· precedensowy charakter sprawy
- postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednego sędziego
W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że we wszystkich rozprawach w I instancji orzeka jeden sędzia bez udziału ławników.
Sprawy, w których sąd w postępowaniu nieprocesowym orzeka w składzie sędziego i dwóch ławników to wyjątek, a są to sprawy:
· o przysposobienie
· pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej (art. 509)
Natomiast sprawy o ubezwłasnowolnienie sąd rozpoznaje w składzie trzech sędziów zawodowych (art. 544 § 1), a obecność prokuratora na takiej sprawie jest obowiązkowa.
Apelację rozpoznaje sąd w składzie trzech sędziów zawodowych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego na posiedzeniu niejawnym wydaje jednak sąd w składzie jednego sędziego (art. 367 § 3).
Apelacja jest rozpoznawana przez sąd w składzie jednego sędziego w postępowaniu uproszczonym (art. 505 z ind. 10 § 1).
SN w postępowaniu kasacyjnym rozpoznaje skargi kasacyjne w składzie trzech sędziów. W pozostałych przypadkach – odrzucając skargę kasacyjną albo rozstrzygając o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, orzeka w składzie jednego sędziego (art. 398 z ind. 10).
Na podstawie przepisów ustawy o SN, podejmuje on uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne w składzie 7 sędziów, w składzie całej izby, w składzie połączonych izb lub pełnym składzie Sądu Najwyższego.
W myśl art. 379 pkt 4 – skład sądu niezgodny z przepisami prawa stanowi przyczynę „nieważności postępowania”, która może stanowić zarzut apelacyjny, oraz którą sąd II instancji i SN w postępowaniu kasacyjnym w granicach zaskarżenia biorą z urzędu pod rozwagę (art. 378 § 1 i art. 398 z ind. 13 § 1).
WYŁĄCZENIE OSÓB WCHODZĄCYCH W SKŁAD ORGANÓW SĄDOWYCH
Wyłączenie sędziów:
- jednym z istotnych czynników prawidłowego wymiaru sprawiedliwości jest zapewnienie bezstronności sędziego
- prawo stara się więc stworzyć gwarancje bezstronności sędziego, które mogą być dwojakiego charakteru: ustrojowe i procesowe
gwarancje ustrojowe – wynikają z Konstytucji RP oraz prawa o ustroju sądów powszechnych, wiążą się one z całokształtem norm dotyczących powoływania sędziów, ich kwalifikacji, praw i obowiązków oraz odpowiedzialności
gwarancje procesowe – wynikają z ustaw procesowych, które zawierają przepisy zmierzające do zapewnienia bezstronności sędziów orzekających w konkretnych sprawach – w tym celu przewidziana jest instytucja „wyłączenia sędziego”
Przyczyny uzasadniające wyłączenie sędziego, można podzielić na dwie grupy:
- wyłączające sędziego z mocy ustawy (bezwzględne)
- wyłączające sędziego na wniosek sędziego lub strony (względne)
Iudex inhabilis – przyczyny wyłączenia sędziego z mocy ustawy:
- wyczerpujący katalog przyczyn wyłączających sędziego z mocy ustawy jest wymieniony w KPC w art. 48 § 1, stosownie do tego przepisu sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach:
1) w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki
2) swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych aż do czwartego stopnia, powinowatych bocznych do drugiego stopnia
3) osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli
4) w których był lub jest pełnomocnikiem, albo radcą prawnym jednej ze stron
5) w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z udziałem jego zawartego lub przez niego rozpoznanego, oraz w sprawach, w których występował jako prokurator
6) w których brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie – nie może orzekać co do tej skargi (art. 48 § 3 )
- powody wyłączające trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 48 § 2)
Iudex suspectus – przyczyny uzasadniające wyłączenie sędziego na wniosek:
- przyczyn uzasadniających wyłączenie sędziego na wniosek KPC nie wymienia szczegółowo i jest to zabieg celowy, ponieważ niemożliwe byłoby wymienienie wszystkich sytuacji, w których sędzia mógłby być podejrzany o stronniczość w sprawie – dlatego KPC określa „ogólnie” takie przyczyny pozostawiając stronom (i sędziemu) drogę do ich egzekwowania
- KPC stanowi ogólnie, że sąd wyłącza sędziego na wniosek strony, jeżeli pomiędzy sędzią a jedną ze stron, jej ustawowym przedstawicielem lub pełnomocnikiem zachodzi stosunek osobisty takiego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwość co do bezstronności sędziego (art. 49 KPC)
· KPC mówi o „stosunku osobistym”, który należy odróżnić od „stosunku prawnego” – należy przez to określenie rozumieć zarówno przychylne jak i nieprzychylne ustosunkowanie się sędziego do jednej ze stron – przyczyną wyłączenia sędziego będzie np. fakt pozostawania w stosunku koleżeńskim z jedną ze stron lub jej pełnomocnikiem
- wniosek o wyłączenie sędziego strona powinna zgłosić na piśmie lub ustnie wnieść do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodobniając przyczyny wyłączenia
- niezależnie od wniosku stron, sędzia który ma podstawę do wyłączenia, powinien zawiadomić o tym sąd i wstrzymać się od udziału w sprawie (art. 51)
- do chwili rozstrzygnięcia wniosku o wyłączenie, sędzia co do którego wpłyną wniosek o wyłączenie, może spełniać tylko czynności nie cierpiące zwłoki (art. 50 § 3)
- o wyłączeniu orzeka sąd w składzie trzech sędziów zawodowych
- instytucja wyłączenia sędziego, ma zapewnić stronie prawo do rozpoznania jej sprawy przez sędziego, który jest bezstronny – ponieważ instytucja ta byłą wykorzystywana do bezpodstawnego przedłużania postępowania, 2 lipca 2004r. został wprowadzony art. 51 z ind 1 KPC, zgodnie z którym, ponowny wniosek o wyłączenie sędziego oparty na tych samych okolicznościach lub wniosek oczywiście bezzasadny podlega odrzuceniu bez składania wyjaśnień przez sędziego, którego dotyczy
- przepisy o wyłączeniu sędziego mają pełne zastosowanie do ławników, prokuratora oraz innych organów sądowych
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW W SPRAWACH CYWILNYCH
Istnienie drogi sądowej w danej sprawie cywilnej tj. przynależności tej sprawy do kompetencji (jurysdykcji) sądów powszechnych, nie oznacza oczywiście, aby sprawa ta mogła być rozpoznawana przez którykolwiek z sądów powszechnych.
Przepisy prawa o.u.s.p. określają funkcje poszczególnych rodzajów sądów oraz ustanawiają terytorialny zasięg ich działalności.
Do rozpoznawania spraw cywilnych w I instancji powołane są zarówno sądy rejonowe, jak i okręgowe.
Rozgraniczenie kompetencji sądów – czyli ich właściwość.
- wymaga z jednej strony określenia jakie sprawy mają być rozpoznawane i jakie czynności dokonywane przez sądy różnego rzędu (rejonowe, okręgowe, apelacyjne i SN)
- z drugiej strony wymaga oznaczenia zasad podziału spraw i czynności pomiędzy sądami równorzędnymi
Unormowaniem tych zagadnień zajmuje się prawo procesowe.
...
moli211