satyry2.docx

Antymonachomachia - opracowanie

Monachomachia? i ?Antymonachomachia?- Porównanie

I. Krasickiego, czyli mnich i ksiądz w oświeceniowej twórczości satyrycznej.

W dobie Oświecenia wykształcił się kierunek literacki odwołujący się do antyku i uznający jego dzieła za ideał piękna oraz prawdy. Był to klasycyzm. W ramach prądu klasycystycznego rozwinął się poemat heroikomiczny. Źródłem komizmu było tu zderzenie błahej treści z wyniosłą formą, czyli złamanie zasady decorum.

Prekursorem poematu heroikomicznego wśród poetów rodzimych był Ignacy Krasicki. Jest on twórcą wielu satyr, w tym ?Monachomachii? i ?Antymonachomachii?.

Pierwszy z owych utworów ukazał się w 1778 roku. Pomimo faktu iż utwór został wydany anonimowo, szybko zidentyfikowano jej autora. Krasickiego zdradził jego charakterystyczny styl pisania ? bogatość środków językowych tj.: porównania, epitety, anafory, pytania retoryczne, przerzutnie.

Dla ludzi współczesnych Krasickiemu wydanie tego dzieła było prawdziwym szokiem. Należy pamiętać, że w oświeceniu w Polsce powszechny był sarmatyzm i wiążące się z tym ideologie. Szlachcica ? Sarmatę charakteryzowała bowiem m.in. głęboka wiara we wszechmogącego Boga. Zatem stan duchowny, osoby pośredniczące między Bogiem a człowiekiem były ogromnym autorytetem, dlatego też krytyka kleru w ?Monachomachii? spotkała się z bardzo żywym negatywnym odzewem.

?Monachomachia? jest dziełem odzwierciedlającym polskie realia XVIII w. Można to zauważyć już w opisie miejscowości, w której rozgrywa się akcja. Ukazana jest dysproporcja pomiędzy ilością zakonów (było ich dziewięć) a innego rodzaju zabudowań. W utworze przedstawiony został spór pomiędzy dwoma spośród zakonów: karmelitów i dominikanów. W swoim dziele ponadto Krasicki natrząsa się z przywar mnichów jako zbiorowości, czasami jednak wyłuskuje jakąś postać, która silnie uwydatnia jakąś cechę.
Już w pierwszej pieśni zostają wytknięte takie cechy jak: lenistwo: ?Ksiądz przeor (?) pierwszy raz w życiu Jutrzenkę zobaczył?; pijaństwo: ?Raczył się napić raz, drugi, trzeci?; otyłość będąca wynikiem nieumiarkowania w jedzeniu: ?otarł z potu mięsiste jagody?, ?siadł, ławy pod nim dubeltowe jękły?; trwoga o rzeczy materialne- ojciec doktor martwił się tylko o to by nie brakło alkoholu                       i jedzenia; zapatrzenie w siebie- zakonnicy uważali siebie za ostoje wszelkich cnót.

Krasicki w kolejnych pieśniach przypisuje zakonnikom takie cechy jak: brak poszanowania innych (podczas przemowy o. Pankracego zgromadzeni bracia posnęli), przesądność (o. Rajmund gdy przewrócił się na progu odebrał to jako zły omen i zapowiedź dnia bogatego w nieszczęścia), nieuctwo (biblioteka klasztorna znajdowała się w opuszczonej części zgromadzenia), porywczość, zapalczywość, upór.
Do bezpośredniego starcia między zakonnikami dochodzi w pieśni piątej. Dwa bractwa spotykają się na dyspucie lecz w jej wyniku dochodzi do rękoczynów. Do walki używano wszystkiego, począwszy od własnych pięści a skończywszy na sztućcach i ?uczonych księgach?. Zwaśnione zakony pogodzić w stanie był jedynie alkohol o czym dowiadujemy się w pieśni szóstej.
Sentencję odnoszącą się zarówno do całości tekstu jak i utworu wydanego w roku 1779 odnaleźć można w pieśni piątej:
?Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych,

Śmiejmy się z głupich choć przewielebnych.?

W ?Monachomachii? można dostrzec różne rodzaje komizmu. Najbardziej zauważalne są zabawy słowem, dwuznaczności np.: Hermenegildus od siedmiu boleści. Inny dostrzegalny rodzaj komizmu to przemowy ojców świętych nieudolnie naśladujące styl retoryczny baroku. Wypowiedzi duchownych są groteską. Gdy są to pojedyncze zdania wyrwane z całości utworu brzmią dumnie                  i mądrze np.: ?Nie w piciu, w księgach jest prawdziwa nauka?, lecz gdy połączy się je z innymi zdaniami np.: ?Wdzięczna miłości kochanej szklanice?, wywołują one uśmiech na twarzy czytelnika. Zabiegi nadające tekstowi komiczny wydźwięk zostały powielone w kolejnym dziele tego samego autora.

?Antymonachomachia? ukazała się w 1779r. Tym razem Ignacy Krasicki podpisał się pod dziełem własnym nazwiskiem. Był to zabieg celowy, by uspokoić nastroje jakie wywołała ?Monachomachia?. Powszechnie było bowiem wiadomo, że przedrostek ?anty? oznacza zaprzeczenie. I tak by się mogło wydawać na pierwszy rzut oka. Nawet sama treść utworu bez głębszej analizy wydaje się być zaprzeczeniem treści ?Monachomachii?.

Krasicki w ?Antymonachomachii? podkreśla cnotliwość, niewinność, żarliwość, pokorę, przykładność i głęboką wiarę duchownych, jednak po zagłębieniu się w treść utworu można odnaleźć zdania, które tylko potwierdzają zarzuty z ?Monachomachii?, np.: ?klasztor (?) budował wszystkie miejsca okoliczne?, ?rozweseleni uprzejmym obchodem, napawali się i piwem i miodem?.

Otwierając ?Antymonachomachię? czy ?Monachomachię? bez głębszego wczytywania się w treść utworów łatwo można dostrzec ich budowę. Oba dzieła składają się z sześciu pieśni podzielonych na oktawy zapisane jedenastozgłoskowcem. Dzieląc oktawy na całostki czterowersowe można zauważyć zmienny rozkład rymów: raz jest to aabb innym razem abab.

W obu tych utworach można odnaleźć liczne nawiązania do innych dzieł, m.in. odniesienie do utworu z V w. p.n.e. pt. ?Batrachomymachia? (wojna żab z myszami), zarówno pod względem treści jak i samej nazwy utworów. Inne podobieństwa do starożytnych utworów odnajdujemy zagłębiając się w treść. Mamy tu do czynienia z porównaniami homeryckimi jakie występowały chociażby w ?Iliadzie?. Kolejny odnośnik do literatury antycznej jaki można odnaleźć to silne nawiązania do mitologii greckiej. Zarówno w ?Monachomachii? jak i w ?Antymonachomachii? występuje wyimaginowana postać jaką jest Jędza Niezgody, będącą swoistym odbiciem bogini Eris. Innym nawiązaniem do mitologii jest ingerowanie owej postaci w losy ludzkości tak jak to mieli                    w manierze bogowie olimpijscy

Dla ludzi współczesnych zadziwiającym jest fakt, że Ignacy Krasicki krytykował w doraźny sposób stan, z którego sam się wywodził. W czasie gdy wydawał ?Monachomachię? i ?Antymonachomachię? piastował urząd biskupa warmińskiego. Świadczyło to o jego wielkiej odwadze oraz umiejętności samokrytyki.

Na podstawie ?Monachomachii? i ?Antymonachmachii? można zauważyć, że duchowieństwo było krytykowane nie tylko w sposób jawny, ale i pośrednio poprzez liczne analogie i sprytne zabiegi literackie.

W pieśni piątej ?Monachomachii? odnaleźć można doskonałą definicję satyry jako gatunku:

?I śmiech niekiedy może być nauką

Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa;

I żart dowcipną przyprawiony sztuką

Zbawienny gdy szczypie a nie kąsa?

23

Satyry (Ignacy Krasicki)

I. Krasicki jest autorem 22 satyr. Piętnują one i demaskują pasożytniczy charakter życia szlachty, pokazują przejawy upadku moralnego klasy panującej. Istnieją dwa podstawowe typy satyr: portretowe (np. "Żona modna", "Świat zepsuty" i "Pijaństwo" i satyry - kazania  (np. "Do króla").

Cechy gatunkowe:

Satyra należała w czasach oświecenia do rozpowszechnionych utworów literackich. Atakując wady społeczeństwa, zdrożność obyczajów, niesprawiedliwość stosunków społecznych, włączała się ona w nurt literatury krytycznej nasyconej troską obywatelską               i poczuciem odpowiedzialności społecznej.

Tematyka:
Satyry Krasickiego krytykują:

- przejawy zepsucia wielkomiejskiego

- marnotrawstwo

- lenistwo

- karciarstwo

- lekkomyślne naśladowanie cudzoziemskich wzorów

- życie dworskie

- upodobania sarmackie

- pijaństwo i jego skutki

- konserwatyzm myślenia politycznego

- nieludzkie obchodzenie się panów ze sługami

"Satyry" piętnują więc wszystko, co stanowiło przedmiot troski patriotów i było tematem ich działalności publicystycznej:

"Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka.

Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka"

Ten fragment wzięty z satyry "Do króla" dobrze oddaje charakter satyr Krasickiego.

Krytyka społeczeństwa polskiego:

Krasicki pisał w "Satyrach" o wadach polskiego społeczeństwa. Pisał o głupocie szlachty, o jej przywarach. Widział, że bezmyślne działanie szlachty doprowadzi do ruiny kraju. Potępiał  szlachtę za to, że nie umie się połączyć i porozumieć w sprawach ważnych dla kraju i przez to  Polska powoli staje się słabsza i uzależnia od mocniejszych sąsiadów, którzy już ingerują w jej sprawy.

W jakim celu stosuje w swoich bajkach i satyrach dowcip Ignacy Krasicki?

Najbardziej znanymi utworami Ignacego Krasickiego są satyry i bajki.

Próba zdefiniowania wyżej wymienionych gatunków:

·         SATYRA głównym i nadrzędnym zadaniem satyry jest krytyka pewnych ludzkich wad i zachowań. Krytyka ta skonstruowana jest w taki sposób, że te wady i występki są po prostu ośmieszone. Stosuje się także w satyrze celowe wyolbrzymienie i przerysowanie tych wad. Ukazuje się je dlatego w taki sposób, by wywarły na odbiorcy większe wrażenie. Ogólnie rzecz ujmując satyrze przypiszemy zadanie i charakter dydaktyczny i moralizatorski.

Gatunek ten ma korzenie w Rzymie. Satyry Krasickiego nawiązują w pewnym stopniu do Horacego, który sam owe satyry tworzył. Forma i postać satyry to najczęściej długi monolog skierowany do konkretnej osoby - odbiorcy. Są też takie satyry , które napisane są             w formie dialogu.

W epoce Oświecenia gatunek ten był rozwijany i ulepszany. Wyróżniamy trzy następujące odmiany satyr:

·         satyra obyczajowa ( lekkie potraktowanie kwestii gatunku, większą wagę przywiązano do łagodnego humoru)

·         satyra filozoficzno- moralną ( tematem są problemy społeczne)

·         satyra polityczna lub inaczej zwana ostrą ( ostro piętnuje i potępia wszelkie wady społeczne, demaskując przy tym ich przyczynę)

Krótka historia satyry w Polsce:

Mniej więcej od wieku XIX satyrę kojarzono z takim utworem, który ukazywał pewne cechy szczególnie cechy ujemne                                  w przejaskrawionym świetle. W Polsce satyry tworzył Ignacy Krasicki. Oprócz miana jednego z najwybitniejszych satyryków Krasicki był osobą, która bardzo zaangażowana była w sprawy swojej ojczyzny.

Miał on bardzo wysoką kulturę osobistą. Był osobą niezwykle mądra i wykształconą. Potrafił oceniać z ogromną doskonałością                     i trafnością cechy ludzkie i dostrzegać problemy zagrażające państwu. Obserwacje swoje zebrał w cykl utworów- Satyr. "Satyry" te miały tak niezwykle doskonała formę przekazu, że bez najmniejszych problemów trafiały do serc i myśli czytelników. Wywierały na niego wpływ zmuszały do refleksji nad samym sobą.

Cykl satyr podzielony był na księgi. Księga pierwsza rozpoczyna się satyra która miała tytuł "Do Króla".

Satyra ta jest bardzo przewrotna bo ukrytym adresatem tej satyry jest król Stanisław August Poniatowski. Pozornym adresatem są krytykujący i ośmieszający króla magnaci. Argumenty przez nich używane są bez podstawne. Tak naprawdę ośmieszeni zostają owi magnaci, którym Krasicki przypisuje głupotę, stronniczość i inne sarmackie wady.

Przedstawione wady króla są tak naprawdę cechami pozytywnymi króla. W ten sposób satyra ta staje się panegirykiem czyli krótkim utworem sławiącym króla.

Satyra ta napisana została ponad to językiem niezwykle prostym i przejrzystym. Kończy go morał skierowany do każdego szlachcica Polaka. Brzmi tak: "Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił: Mądry przedysputował, ale głupi pobił".

Morał ten ma niezwykły ponad czasowy charakter.

Sens tej kończącej utwór sentencji jest następujący: należy przerwać odwieczne kłótnie i spory sejmikowe. Bo same dyskutowanie nic nie da. Kontynuatorem myśli biskupa Krasickiego będzie Aleksander Fredro który podsumuje w ten sposób: "Gdzie bez czynu sama rada biada radcom, dziełu biada".

Ignacy Krasicki był biskupem Warmińskim. Może i także z racji pełnionego urzędu tak niezwykle ważny był dla niego problem zejścia na złą drogę współobywateli. Krasicki bardzo potępiał że ludzie nie szanują cnoty miłości ani prawdy. Ostrzeżenie przed upadkiem państwa zawarł Krasicki w kolejnej swojej satyrze pt. "Świat zepsuty". Początek tego utworu stanowi krótki wstęp. Ma on charakter sarkastyczny. A jego celem jest wprowadzenie w dalsza część utworu. Wprowadzenie to zakończone jest bezpośrednim zwrotem " Niech się miota złość na cię i chytrość bezczelna - Ty mów prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna".

Słowa te tak cierpkie i gorzkie dla czytelników płyną z gorącego serca, które przepełnione jest patriotyzmem i troską o Polskę.

Satyra ta oparta jest na zasadzie kontrastu. Zestawia w niej Krasicki dawne pokolenie szlachty, która żyła godnie i podążała drogą cnoty miłości i prawdy z obecna źle postępującą przekupną szlachtą.

Wyliczenia wad i błędów szlachty:

·  nienawiść

·  chciwość

·  nie statek

·  rozwiązłość

·  kradzież

·  wyłudzenie

·  obłuda

·  przewrotność i podstęp

Wyżej wyliczone wady a także upadek obyczajów przyczyniły się w ogromnym stopniu zadaniem podmiotu lirycznego do tego co aktualnie dzieje się z naszym krajem. Takie sytuacje nie są tylko w naszym kraju, wspomina tu taj Krasicki upadek Cesarstwa Rzymskiego które upadło z tych samych powodów.

Utwór zakończony jest refleksją pełną nadziei. Polska jest po pierwszym rozbiorze zatem trzeba wyciągnąć wnioski i zacząć działać. Polska ukazana jest tutaj jako okręt, który na morzu targany jest wiatrem i burzą. Trzeba zmierzyć się z ta rzeczywistością. Satyra ta jest pełną patriotycznej troski i miłości jaką darzył Krasicki swój kraj.

Krasicki w swoich satyrach porusza odwieczny problem a zarazem przypadłość Polaków. Jest nią zamiłowanie do trunków                           i nadużywania alkoholu. Krasicki jako człowiek mądry i wykształcony polecał idee Horacego. Idea to "aurea mediocritas". Oznacza to złoty środek. Według Krasickiego wszystkie dobra na ziemi są dla ludzi. Należy jednak z nich korzystać z umiarem. Nawet alkohol                 w małych ilościach nie jest czymś złym. Ważne jest by pamiętać o umiarze. Rozważania na ten temat zwarł Krasicki w satyrze pt. "Pijaństwo".

Satyra "Pijaństwo" ma formę dialogu. Niezwykle dynamiczny dialog prowadzi dwóch szlachciców. Jeden z nich nie pije a umiar dla niego to rzecz święta. Drugi z nich jest pijakiem. Przegadują się który z nich ma rację. Omawiają skutki picia alkoholu. Przebieg rozmowy ilustruje cytat:

Pierwszy z nich mówi : "Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo! Cóż w nim? Tylko niezdrowie, zwady, grubijaństwo. Oto profit: nudności i guzy, i plastry."

Odpowiedź drogiego szlachcica: "podłej to zabawa hałastry, brzydzi się nią człek prawy, jako rzeczą sprośną. Z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną".

Abstynent uważa że człowiek który jest pijany nie panuje nad sobą. Nie umie logicznie myśleć. Alkoholizm prowadzi do wielu chorób, nawet do śmierci. Pijaka uważa kogoś gorszego za zwierzęcia: "gorszy jest od zwierzęcia, gdyż nawet zwierzęta, choć nierozumne, napoju nigdy nie biorą nad potrzebę".

Rozmowa ta nie wiele wnosi. Nie udaje się bowiem nawrócić pijaka na właściwą drogę. Żegna się on ze swoim współrozmówcą mówią: "Bądź zdrów! (...) Napije się wódki".

Satyra ta oparta jest na kontraście. Krasicki kreśli tu sylwetki dwóch postaci. Pozytywnej i negatywnej. Postać pozytywna to mądry             i oświecony szlachcic. Kieruje się on w swoim życiu wartościami takimi jak cnota, rozum i umiarkowanie: "Rozum, który człowieka od bydlęcia różni, Śmią za lada przyczyną przytępić lub tracić".

Drugą osobą jest typowy XVIII wieczny szlachcic. Pijak zawadiaka. Miłośnik biesiadowania.

W piękny i czytelny sposób w wypowiedź pozytywnej postaci wkłada wykład moralizatorsko- wychowawczy. Oprócz potępienia tej przywary jaką było pijaństwo Krasicki w utworze tym krytykuje pojmowanie gościnności. Przez która większość szlachty rozumie wspólne picie. Ponad to wspólne picie rodzi dyskusje o sprawach państwa i swoich. Niestety są to tylko puste słowa, z których na następny dzień nic nie wynika.

Następna satyra Krasickiego porusza inny ważny problem. Jest to wada Polaków, zamiast kultywować swoje piękne rodzinne tradycje przejmuje wszystkie zwyczaje z zachodnich dworów. Utwór w którym poeta krytykuje te bezmyślne przejmowanie wzorów to "Żona modna". Utwór podobnie do innych satyr ma formę dialogu. W zasadzie jest to skarga jednego szlachcica. Opowiada on swojemu znajomemu że ślub z damą która miała ogromny posag nie przyniósł mu oczekiwanych korzyści wręcz przeciwnie ma same kłopoty. Tytułowa żona jest karykaturalna postacią. Jest ona wpatrzona w przychodzącą modę z zachodu. Sprowadza i kupuje mnóstwo francuskich ubrań i dodatków. Ponad to uważa że jest zbyt doskonała i piękna osobę by siedzieć w swoim dworku jej miejsce jest                  w stolicy. Cały majątek jaki posiadają topniej żali się szlachcic. Na domiar złego znajomi tytułowej żony podpalają stodołę szlachcica bo według ich zdania szpeci wizerunkowi wyremontowanego niedawno na styl francuski dworku.

Celem tej satyry jest potępienie bezmyślnie przejmowanych wzorów. Zapatrzenie w nie prowadzi do zapomnienia o własnej pięknej tradycji. Rozrzutność prowadzi jedynie do zguby i nieszczęścia. Nie da to nam żadnych korzyści duchowych ani kulturowych jak się pozornie może wydawać.

Stworzone przez Krasickiego satyry były bardzo popularne w Oświeceniu. Stały się gatunkiem który pełnił wiele ważnych funkcji dydaktycznych i moralizatorskich. Nawiązywał do klasycznych pierwowzorów.

Poprzez zabawę i dobry humor płynęła nauka. Krytyka wad i złego postępowania w takiej formie była bardziej przystępna i łatwiej docierała do odbiorców. Swoje krytyczne i cenne uwagi kierował głównie przeciwko i do szlachty. Potępiał jej zacofanie i ciemnotę. Nie tolerował życia ponad stan. Starał się wyeliminować pijaństwo i zamiłowanie do hazardu.

Satyry Ignacego Krasickiego ukazują obraz naszej XVIII wiecznej Polski. Oprócz wymieniania wad wskazuje drogę na która winni współcześni mu rodacy wrócić. Droga ta to droga rozumu, cnota, umiarkowania, patriotyzmu. Należy przyjąć świadomą postawę obywatelską. Najwspanialszą cechą satyr Krasickiego jest ich charakter. Mają one wymiar ponad czasowy i uniwersalny.

Z przykrością jednak stwierdzam że tak naprawdę wiele z piętnowanych przez Krasickiego wad naszego społeczeństwa nie udało się wyplenić. Pozostały do dnia dzisiejszego. Należą do nich pycha, głupota i najgorsza z cech pijaństwo.

·  BAJKI - jest to gatunek literatury która ma charakter dydaktyczny . Ukazują one prawdy uniwersalne. Mają w zakończeniu morał. Najczęstszymi bohaterami bajek są zwierzęta, rośliny, przedmioty rzadko są ludzie. Bajka ma charakter alegoryczny a kolebką jej jest starożytność.

Ignacy Krasicki był jednym z najwybitniejszych Polskich twórców bajek. Wydawał je w zbiorach:

·  "Bajki i przypowieści na cztery części podzielone" napisane zostały 1776- 1778, wyd. w 1779 r.

·  "Bajki nowe" powstały w 1779-1800. wyd. 1804 r.

Wyróżniamy następujące rodzaje bajek:

·  Ezopowe nazwa tych bajek pochodzi od imienia ich twórcy czyli Ezopa. Ezop był ...