TEMAT: Działalność Uniwersytetów Trzeciego Wieku
„Uniwersytety Trzeciego Wieku są instytucjami uniwersyteckimi, dlatego ich zadaniami są badania. Są instytucjami gerontologicznymi, dlatego badania te dotyczą głównie procesu starzenia się i starości. Dlatego ich celem jest nie tylko poprawa życia uczestników, ale prace nad rozwojem i poprawą warunków życia osób starszych. Dlatego wśród zwykłej działalności edukacji permanentnej a w niej szerzenie oświaty sanitarnej, pobudzania aktywności fizycznej, umysłowej i ekspresji artystycznej – powinny prowadzić działalność na rzecz zbiorowości lokalnej” ( Pierre Vellas ).
Jest to placówka oświatowa dla osób w wieku emerytalnym, prowadząca systematyczne zajęcia, mające na celu upowszechnianie wiedzy w różnych dziedzinach. W ramach tych zajęć tworzone są zespoły rekreacji ruchowej, grupy artystyczne, kursy przygotowujące słuchaczy do organizowania aktywności własnej. Wszystko to w celu włączenia osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego, aktywizacji intelektualnej, psychicznej i fizycznej, a także opracowania metod edukacji i wdrażania profilaktyki gerontologicznej.
Idea Uniwersytetów Trzeciego Wieku powstała na bazie dwóch procesów.
Pierwszym z nich było starzenie się społeczeństwa. Starsza, zdrowsza generacja, lepiej już wykształcona, przechodziła na emeryturę. Miała wolny czas, który nie zawsze umiała spożytkować.
Drugim było zjawisko wydawało się nie związane z tą nową inspiracją. Otóż Europa Zachodnia w 1968 roku została wstrząśnięta ruchami młodzieży, głównie akademickiej, która żądała reform uczelni, zagwarantowania im zreformowanych studiów i pracy w przyszłości. Rozwinięte uniwersytety w Europie Zachodniej chciały zaspokoić potrzeby młodzieży, równocześnie „uciszyć” ja i skonfrontować z życiem. Powstał projekt eksperymentu otwarcia uczelni dla innych generacji wieku, w tym osób emerytowanych. Kilka „mieszanych” kierunków studiów miało dać możliwość młodzieży kontaktowania się z osobami dorosłymi i starszymi, które mogły dzielić się swoimi doświadczeniem życiowym i zawodowym. Rozbicie grupy rówieśniczej młodzieżowej miało uspokoić jej rewolucyjne nastroje. Równocześnie uczelnie miałyby nowych słuchaczy i pieniądze, profesorowie zatrudnienie i pole dla pracy dydaktycznej i badawczej. Który z czynników był decydujący trudno stwierdzić.
Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku (UTW) skupiający same osoby starsze powstał w 1973 roku w Tuluzie we Francji, a jego twórca był profesor socjologii prawa międzynarodowego Pierre Vellas. Jego to uważa się za twórcę Uniwersytetów Trzeciego Wieku.
W 1973 roku w Tuluzie prof. Pierre Vellas założył Association Internationale des Universites du Troisieme Age. Dzisiaj placówka ta zrzesza 1734 organizacje. Siedzibą Międzynarodowej Organizacji Uniwersytetów Trzeciego Wieku - AIUTA (Association Internationale des Universites du Troisieme Age) jest Francja.
Rozwój ilościowy UTW różnicuje ich profil i typ organizacji. Uczestnicy Uniwersytetów są bardzo zróżnicowani. Obok osób starszych 60-80 letnich biorą w nich udział osoby 40 i 50 – letnie. Dlatego ich nazwa jest też zróżnicowana. I tak nazywają się Uniwersytetami:
· Każdego Wieku
· Czasu Wolnego
· Czasu do Dyspozycji
· Otwartymi
· Międzygeneracyjnymi
· Środka Życia
· Uniwersytetami w Trakcie Życia
· Bez Granic itp.
Liczba słuchaczy w poszczególnych placówkach jest także zróżnicowana. Od 300 – 500 osób do 8 – 10 tysięcy. Wiele Uniwersytetów, szczególnie tych dużych, ma filie w całym mieście. Tak jest w Lyonie, Turynie i Barcelonie.
Populacja słuchaczy jest szczególna. Są to osoby o zbliżonym wieku, które cechuje aktywność, dość dobre zdrowie, wyższy od rówieśników poziom wykształcenia, dość dobry status materialny.
Typowy Uniwersytet Trzeciego Wieku działa w kontakcie z uniwersytetem lub wyższą szkołą, niektóre są wydziałem lub instytutem współdziałającym z nią.
W Austrii i we Francji studenci trzeciego wieku mogą uczestniczyć w zajęciach przeznaczonych dla studentów studiów stacjonarnych.
W Anglii, Nowej Zelandii, Australii, Szwecji i Norwegii obok afiliowanych przy uniwersytecie czy kollegium działają uniwersytety jako autonomiczne grupy samokształceniowe, koła studyjne prowadzone przez wolontariuszy i spotykające się w domach.
W Portugalii, we Włoszech i Hiszpanii, a także i w Chinach personel nauczający nie jest związany z uniwersytetami.
W Europie kontynentalnej (Francja, Belgia, Szwajcaria, Holandia, Polska), a także w Ameryce Północnej i Południowej UTW współpracuje z uniwersytetami korzystając z kadry profesorskiej, bibliotek, pomieszczeń, urządzeń sportowych itp. Dodać trzeba, że zróżnicowany jest również model organizacyjny. Obok modelu uniwersyteckiego realizującego trzy funkcje badawcze, kształcącą i upowszechniającą wiedzę w środowisku powstał model bardziej rekreacyjny, zbliżony do klubu. Cechy takie ma część uniwersytetów hiszpańskich, amerykańskich i niektóre w innych krajach. Preferują one uczenie się w trakcie podróży kulturalno – naukowych, sesji połączonych z stałym pobytem w tzw. hostelach. Łączą naukę języka lub studia nad np. gotykiem z podróżą do kraju języka nauczanego i zwiedzaniem zabytków w naturze. Podobną formę mają studia nad kulturą arabską czy archeologią. Niektóre działania mają charakter wychowawczy. Na przykład nauka języka niemieckiego we Francji i francuskiego w Niemczech służy wymianie słuchaczy i idei pojednania po II wojnie światowej przez poznanie się i bezpośrednie kontakty. W większości przypadków określenie uniwersytet jest traktowane jako zobowiązujące do wykładów i zajęć na poziomie studiów wyższych oraz do badań. Omówmy je po kolei.
Wykłady: Duże uniwersytety proponują całe cykle wykładów na semestr i cały rok. Wykłady odbywają się kilka razy w tygodniu. Można więc skoordynować sobie zajęcia codzienne.
Obok wykładów popularna jest nauka języków obcych z podziałem na grupy początkujących i zaawansowanych. W niektórych uniwersytetach przeprowadza się test kwalifikujący. Inny rodzaj zajęć to warsztaty w zakresie sztuki, kultury fizycznej, jogi, muzyki, ćwiczeń z ekspresji słownej i ruchowej. Niektóre zajęcia prowadzone są przez słuchaczy hobbystów. Na przykład w Turynie zajęcia z muzyki jazzowej prowadził inżynier, znawca owej muzyki, posiadacz kolekcji płyt. Zajęcia z dialektu piemonckiego, którym mówi się w Turynie, prowadzi pisarka pisząca tym dialektem.
Szczególny styl pracy mają uniwersytety włoskie. Przyjęły zasadę pół godziny wykładu profesora, któremu asystuje wybrana słuchaczka, 15 minut przemowy z poczęstunkiem (soki, cukierki) na rozmowę i wymianę zdań. Pół godziny do godziny dyskusji ewentualnie odpowiedzi na pytania. Kilka włoskich uniwersytetów nie zrzeszonych w AIUT wprowadziło egzaminy roczne i studia regularne, 3-, 4- letnie z dyplomem. System ten jest krytykowany przez inne uniwersytety włoskie, gdzie uważa się, że istotna jest funkcja profilaktyczna i afiliacyjna, a profesor sprawdzający wiedzę starszego słuchacza czułby się śmiesznie. Zwolennicy egzaminu są dumni, że go zdali i nauczyli się określonych treści.
Przejdźmy do badań. Badania te można podzielić na badania nad starością i starzeniem się, rozszerzają dotychczasową wiedzę o ludziach starszych, ich percepcji, pamięci, zdolności uczenia się i zainteresowaniach. Przygotowali wspólnie metodologię badań i dzielili zadania między siebie.
Badania w Uniwersytetach Trzeciego Wieku mają charakter zespołowy i indywidualny. Uczestnikami UTW są osoby o własnych zainteresowaniach badawczych.
Bardzo interesujące były badania nad samotnością prowadzone w Szwajcarii pod kierunkiem wybitnych psychiatrów i psychologów. Przygotowali oni zespół 10 słuchaczy, którzy prowadzili wywiady narracyjne z wdowami. W Belgii i w Niemczech prowadzono badania nad znikającymi zawodami i dziejami miasteczek i dzielnic, w których mieszkali słuchacze. Pisano kroniki i zbierano dokumentację do albumów.
Badania nad starością i starszymi ludźmi ukazują jeszcze jedną funkcję UTW. Jest nią służba wobec społeczności lokalnej i szerszej, miasta kraju a nawet świata przez stowarzyszenie międzynarodowe, które uczestniczą w takich organizacjach, jak UNESCO, ONZ oraz Rada Europy. Przy udziale AIUTA został opracowany program ERASMUS ludzi starszych.
Uniwersytety Trzeciego Wieku mają w Polsce ponad 25-letnią tradycję. Pierwszy powstał z inicjatywy prof. Haliny Szwarc w 1975 r. w Warszawie przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego. Mimo, że naczelną zasadą przy tworzeniu UTW było ich tworzenie przy uczelniach wyższych i ścisłe powiązanie z uniwersytetem, wyższą szkołą pedagogiczną czy akademią medyczną, to zaczęto również przyjmować inne formy organizacyjne, np. w postaci stowarzyszeń. Stąd obecnie istnieją w naszym kraju dwie koncepcje tworzenia UTW.
Pierwsza, gdy pod mianem tym rozumie się placówkę strukturalnie stanowiącą część uniwersytetu lub innej wyższej uczelni. Wówczas udział w studiach, oprócz możliwości kształcenia się i rozwoju naukowego, jest nobilitacją i może wiązać się z możliwością uzyskania dyplomu.
Druga, gdy UTW jest luźno powiązany z wyższą uczelnią lub środowiskiem akademickim i prowadzi działalność popularno-naukową połączoną z działalnością kulturalno-rekreacyjną. Obecnie oba typy uniwersytetów występują równolegle, jednak bardziej zaznacza się przewaga uniwersytetów drugiego typu.
Polskie Uniwersytety Trzeciego Wieku są placówkami skromniejszymi. Liczba słuchaczy nie przekracza tysiąca osób a często jest mniejsza. Działają najczęściej przy uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych. Proponują słuchaczom wykłady oraz zajęcia w grupach jak lektoraty, seminaria z historii, literatury, psychologii itp. oraz zajęcia miłośnicze i profilaktyczne jak plastyka, gimnastyka, turystyka. Przy niektórych uniwersytetach działają zespoły „samarytańskie” – samopomocy – służące chorym słuchaczom przez odwiedziny, życzenia, przynoszenie nagranych wykładów itp.
Włoskie uniwersytety mają dwa stowarzyszenia, podobnie hiszpańskie. Inne tworzą jedno stowarzyszenie. Polski Uniwersytet Trzeciego Wieku organizował również kongres AIUTA. W Polsce w mniejszym stopniu prowadzone są badania uczestniczące.
Uniwersytet Trzeciego Wieku stanowi jedyny przykład placówki, która w okresie PRL została zaadoptowana z powodzeniem w praktyce i działaniach jako instytucja demokratyczna i samorządna.
Vallstedt