Życie codzienne w Galii.pdf

PAUL-MARIE

DUVAL

ŻYCIE CODZIENNE

W GALII

w okresie pokoju rzymskiego

(I—III wiek n. e.)

Przełożyła

ELIGIA BĄKOWSKA

PAŃSTWOWY

INSTYTUT

WYDAWNICZY

I WSTĘP

Epoka pokoju rzymskiego łatwo nabiera w oczach Francuzów cha

rakteru złotego wieku, gdyż na próżno szukaliby w dziejach Francji

stuleci równie spokojnych. Mądrość ludowa głosi, że „gdy się w kraju

buduje, tym samym wszystko inne idzie dobrze", a nigdy nie budowano

tak wielu i tak solidnych pałaców i domów, świątyń i kaplic, cyrków

i teatrów, łaźni, mostów i akweduktów jak w owym czasie, kiedy na

rodziła się większość francuskich miast i dróg. Dzięki ogólnej stabili

zacji ukształtowały się tradycje i miały dość czasu, aby dojrzeć i wydać

najpiękniejsze swoje owoce; prawie dziesięć ludzkich pokoleń mogło

wierzyć w postęp.

Tego rodzaju warunki niezwykle sprzyjają rozkwitowi cywilizacji:

dokumenty pisane mówią nam o różnych jej aspektach, a jej konkretne

szczątki dziś jeszcze możemy oglądać. Kto chce badać życie codzienne,

znajdzie tam bogaty materiał, ale również natknie się na pewne trud

ności: epoka ta, tak niezwykła w dziejach Europy, była świadkiem

równie wielkiego wymieszania się obyczajów jak to, które zrodziło się

z zetknięcia Wschodu i Zachodu za sprawą Aleksandra Wielkiego. Roz

powszechnienie się cywilizacji rzymskiej wśród różnych ludów, z któ

rych każdy miał swoją odrębną przeszłość, kulturę i nawyki bytu co

dziennego, głęboko przemieszało style życia stwarzając obyczaje nowe,

które przetrwały w niektórych rejonach na Zachodzie. Rzym wszędzie

dokoła pielęgnował kwiaty swojej kultury, ale takie samo ziarno wy

dawało na różnych glebach coraz to inne odmiany. Los chciał, że naj

piękniejsza i najtrwalsza z nich rozwinęła się w kraju położonym naj

bliżej Italii, kraju ze wszystkich najbogatszym i najbardziej jednolitym:

głęboko przeniknięta humanizmem Galia przekazała nam sporo doku

mentów mówiących o życiu jej mieszkańców; my będziemy starali się

jak najdokładniej odróżnić w nim pierwiastki galijskie od rzymskich.

Po wyprawie Cezara, która odbyła się dwa tysiące lat temu, Galia

po raz pierwszy zaznała jedności politycznej i administracyjnej. Wkrótce

Wstęp

liczyła trzy prowincje, które za wspólną stolicę miały Lyon; były to:

Akwitania — od Pirenejów do Loary; Galia Lugduńska — pomiędzy

Loarą a Sekwaną; Galia Belgijska na północy. Południe, zromanizowane

od 120 r. p.n.e., tworzy starszą prowincję, Galię Narbońską. Wreszcie

lewy brzeg Renu, spacyfikowany w początkach I w., zorganizowano

w dwie wielkie prowincje wojskowe, zaludnione przez Germanów, przy

byłych z prawego brzegu rzeki i szybko wrosłych w galo-rzymskie ramy

życia. Trzy święte miejsca kultu cesarskiego, Narbo, Lugdunum i Ko

lonia 1, przyciągają corocznie do swoich ołtarzy przedstawicieli ludów

galijskich. Poddany w swej całości tym samym prawom kraj tworzy

wreszcie naród w ramach swoich granic geograficznych, gdzie mieszka,

jak pisze Strabon w początkach naszej ery, „ta sama rodzina". 2

Rzym przynosi Galom, którym dotąd brakło jedności, nie tylko bez

pieczeństwo na co dzień, postęp techniczny i dobrobyt materialny,

skarby kultury klasycznej, tolerancję religijną (z czego wyłączony był

druidyzm) i doktrynę zbawienia: te dobrodziejstwa były udziałem

i innych prowincji. Ale Rzym otaczał Galię szczególną troską, której

dał wyraz w 48 r. n.e., gdy cesarz Klaudiusz wyjednał u senatu, aby

przyjął do swojego grona po raz pierwszy notablów długowłosej Galii.

Dotychczas jedynie najznaczniejsi obywatele Baetiki w Hiszpanii (była

to jedna z najstarszych prowincji rzymskich), Galii Narbońskiej (uwa

żanej za przedłużenie Italii) i miasta Lugdunum (stolicy trzech Galii)

cieszyli się tym niezwykłym przywilejem. Klaudiusz domagał się go dla

najznakomitszych obywateli trzech Galii, ale otrzymał go tylko dla

Eduów; gdy jednak sprawa raz już z miejsca ruszyła, inni Galowie

również zaczęli pomnażać szeregi senatorów i ruch ten po okresach

zastoju zatryumfować miał na początku III w., kiedy wyszedłszy z masy

prowincjuszy, dopuszczona w całości do rzymskiej civitas, liczna galijska

elita dostąpiła senatorskich zaszczytów.

Przyczyny owej szczególnej troski, jaką Rzym otaczał prowincje

galijskie, są liczne i skomplikowane: Galia cieszyła się prestiżem naj

dawniejszej jego przeciwniczki, której klęska wcale nie złamała, gdyż

jej arystokracja pozostała bogata i potężna. Galia była najpiękniejszym

i najżyźniejszym krajem na zachód od Italii, los Rzymu był od bardzo

dawnych czasów złączony z jej losem, językiem była mu na pewno

najbliższa, a wreszcie zapewniała mu łączność z Hiszpanią i była nie

zbędną tarczą przeciwko barbarzyńcom z Germanii, którzy już dwu

krotnie, z Cymbrami w latach 108—101 i z Ariowistem w 58 r., zagrozili

Zachodowi. Rzym starał się więc wcielić Galię do imperium działając

z największą roztropnością, nie żałując trudu, aby zapewnić jej rozwój

materialny i bezpieczeństwo, oczarować ją swoją kulturą i tradycjami.

Toteż wkrótce Galia raczej zaakceptowała obecność Rzymu, niż się

Wstęp

jej poddała; okazało się to w 68 r., kiedy wobec szaleństw ostatniego

władcy z dynastii julijsko-klaudyjskiej Nerona oburzona Galia naj

wcześniej się zbuntowała i spowodowała pierwszy kryzys dynastyczny,

który rozdarł imperium pomiędzy pretendentów do władzy; dwaj z nich

sprawowali dowództwo na terytorium galijskim. Liczne powstania mogły

wówczas doprowadzić do odzyskania niepodległości, ale w żadnym wy

padku się to nie powiodło i przedstawiciele ludów galijskich zebrani

w Reims w 70 r., rozważywszy rzecz wszechstronnie, zdecydowali, że

pozostaną pod władzą rzymską. Jest to moment przełomowy w rozwoju

Galii rzymskiej, jak trafnie zauważył Albert Grenier, cywilizacja „galo-

-rzymska" ma odtąd przyszłość zapewnioną.

Świeci ona blaskiem nieporównanym przez prawie dwa stulecia pod

rządami trzech dynastii cesarskich, liczących wielu znakomitych wład

ców: są to dynastie Flawiuszów (69 — 96), Antoninów (96 — 192),

a wreszcie, po kilkuletnim przesileniu, Sewerów (197 — 235). Miasta

typu rzymskiego rodzą się szybko i w wielkiej liczbie, Galowie przy

zwyczajają się do życia w miastach, do wszystkiego, czym ich obdarzyła

wielka cywilizacja, spadkobierczyni Wschodu i Grecji. Wnętrze kraju

cieszy się swobodą, ale granica Renu jest mocno obsadzona, faktycznie

ziemia pozostaje przy ludności tubylczej z wyjątkiem pewnych obsza

rów, które umiejętnie uprawiają weterani. Rzym uszanował narodowe

obyczaje, uczynił wszystko, aby pokój rzymski mógł na tak sprzyjają

cym gruncie wydać najcenniejsze swoje owoce: napływ imigrantów

różnego pochodzenia, rozwój prac publicznych, eksploatacja bogactw

tego kraju szybko uczynią go perłą cesarstwa.

Co dzieje się na świecie w okresie tych dwóch stuleci? Militarne im

perium, wspierające się w swoich początkach na prowincjach leżących

nad Morzem Śródziemnym, rozszerza się w Europie aż na wyspy Bry

tanii, do źródeł Renu i Dunaju i sięga do ujścia drugiej z tych rzek

w Dacji; poprzez Afrykę dociera do Oceanu w Maroku, w Azji pod

porządkowuje sobie Armenię, Arabię, Mezopotamię. Pod osłoną roz

ległych fortyfikacji pokój rzymski pozwala ludom korzystać ze swoich

dobrodziejstw, mnoży miasta i roboty publiczne, oddaje technikę w służ

bę produkcji, sprawia, że wszędzie rodzą się nowe cywilizacje, i roznieca

oddechem zmiennej polityki rodzący się płomień chrystianizmu. Dzieło

to rozwija się bez przerwy do początków III w., po czym ulega zahamo

waniu, ekspansję zatrzymują na wschodzie Persowie Sassanidzi, którzy

zajęli miejsce Partów w Iranie w 227 r., a na zachodzie Germanowie,

którzy niedługo po 250 r. przełamują fortyfikacje nad Renem i pustoszą

Galię, forsują linię Dunaju i dochodzą do Mediolanu, zmuszając Rzy

mian do bezpowrotnego opuszczenia Dacji. Odtąd Rzym znajduje się

w defensywie: miasto zmuszone jest w 275 r. otoczyć się groźnymi mu-

Wstęp

rami i zadowolić się rządzeniem Europą na obszarach sięgających do

Renu i Dunaju, Wschód dostaje się pod opiekę nowego władcy, dru

giego cesarza, którego stolicą jest Bizancjum.

W tym czasie, od początku ery chrześcijańskiej aż do połowy III w.,

Galia w pełni korzystała z dobrodziejstw pokoju. Jeżeli pominąć za

mieszki, które za rządów nieudolnego cesarza Kommodusa (180—192)

nurtowały kraj, walkę o władzę cesarską, po zburzeniu Lyonu w 197 r.

zakończoną wyniesieniem Sewerów, i nieśmiałe napady germańskie,

które w 234 r. świadczyły o nowej fali ofensywy barbarzyńskiej, po

wstrzymywanej od trzech niemal stuleci, możemy uważać, że postęp

cywilizacji galo-rzymskiej był nieprzerwany do 253 r. Spośród najbar

dziej sprzyjających jej wypadków wymienić należy trzy. Dwa należą

do dziedziny wojskowej i zapewniły rynki zbytu wytwórczości gospo

darczej, są to: częściowy podbój Wysp Brytyjskich, którego niegdyś

zamierzał dokonać Cezar, podbój zaczęty przez Klaudiusza w 43 r., kon

tynuowany przez jego następców, umocniony w II w. i sięgający na

początku III w. aż do Szkocji, oraz zdobycie tzw. Agri Decumates za

Renem, które uzyskano w przeważnej części za panowania Domicjana

w 83 r. i które zorganizował Trajan pod koniec I w. Trzeci fakt należy

do dziedziny polityki: jest nim dopuszczenie przez Karakallę w 212 r.

wszystkich ludzi wolnych w Cesarstwie do praw cywilnych obywatela

rzymskiego, jedno z najdonioślejszych zdarzeń w historii starożytnej,

które szczególnie w Galii wywołało bujne objawy oficjalnej wdzięcz

ności, coraz częstsze ubieganie się prowincjuszów o obywatelstwo rzym

skie, manifestacje ich uczuć zarówno lojalizmu, jak współzawodnictwa,

i pozwoliło im korzystać z przywilejów tego stanu.

Ale w 253 r. rozległ się pierwszy sygnał alarmowy. Tama zbudowana

przeciwko barbarzyńcom została przerwana: Alamanowie zapędzili się

aż do Owernii, Frankowie aż pod Pireneje. Równowaga Zachodu została

zagrożona i dla Galii zaczęła się era wielkich klęsk. Wstrząs jest tak

silny, że gdy ponadto wyłoniły się trudności na Wschodzie, wodzowie

armii, bez reszty zaprzątnięci obroną linii Renu, proklamują Cesarstwo

Rzymskie Galii. Postumus, Wiktoryn, Laelianus, Tetrykus i jego syn,

narażając się na ekonomiczną izolację kraju, rządzą nim od r. 258 do

273 jako odstępcy, ale nie jako wrogowie Rzymu: Tetrykus oddaje się

w ręce Aureliana, który udziela mu przebaczenia. Natychmiast spada

nowa klęska, cięższa niż poprzednie: barbarzyńcy wdzierają się do tego

już zrujnowanego kraju i zadają mu jeszcze bardziej mordercze ciosy.

Galia stawia im opór przez lat przeszło dwadzieścia i oto kończy się

piękna epoka; złoty wiek cywilizacji galo-rzymskiej, jej swobodny roz

wój w wielkich, otwartych, nowo zabudowanych miastach i spokojnych

wsiach mija bezpowrotnie. Oczywiście Galia rzymska żyje dalej; zazna

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: