metoda Bobathów.pdf

OŚRODEK DORADZTWA I USŁUG OŚWIATOWYCH

EDUKACJA 2001

KURS KWALIFIKACYJNY OLIGOFRENOPEDAGOGIKI

NDT – Bobath

Opis wybranej metody pracy rewalidacyjnej i jej wpływ

na rozwój dziecka z upośledzeniem mózgowym

Grzegorz Maciąg

Wstęp

Rewalidacja to termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja i

oznacza on długotrwałą działalność terapeutyczno - wychowawczą, a więc wielostronną stym-

ulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości

(czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących). Rewalidację można ogól-

nie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniej-

szego ich rozwoju.

Według M. Grzegorzewskiej zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie

zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję

korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, jej

rewalidację psychiczną i uspołecznienie. W stosunku do każdego rodzaju upośledzenia,

działania te są inne, muszą być dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka.

W każdym jednak przypadku punktem wyjścia i podstawą każdej działalności rewalidacyjnej

w stosunku do jednostek upośledzonych umysłowo jest dokładne rozpoznanie stopnia, rodzaju

i etiologii tego upośledzenia, a następnie dostosowanie pracy do sił i możliwości tych

jednostek. A także zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach osób

rewalidowanych, uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego i stosowanie

metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących oraz zorientowa-

nie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną.

W pracy z osobami upośledzonymi umysłowo, gdzie opieka, wychowanie i nauczanie

ściśle związane są z rehabilitacją, obowiązują wszystkie podstawowe zasady wychowania,

dydaktyki oraz terapii. Są to:

1. Zasada akceptacji - w myśl której dziecko upośledzone powinno być akceptowane nie jako

„dziecko specjalne”, ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami

rozwojowymi i z racji tej specyficznej sytuacji ma inne potrzeby oraz prawo do

szczególnej opieki i pomocy. Szkoła i społeczeństwo zobowiązane są wspierać je w

rozwoju, zaś swoje wymagania dostosować do sił i możliwości wychowanka.

2. Zasada pomocy - mająca na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w

usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikają-

cych z upośledzenia. Zasada ta ukierunkowana jest także na kształtowanie właściwej

atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku dziecka.

3. Zasada indywidualizacji - polegająca na dostosowaniu treści kształcących, metod, środ-

ków i organizacji nauczania do indywidualnych możliwości dziecka oraz uwzględnieniu

jego własnego celu kształcenia (uwarunkowanego przez różne czynniki, jak uzdolnienia,

sprzyjające okoliczności materialne czy środowiskowe).

4. Zasada terapii pedagogicznej - polegająca na wspieraniu działań terapeutycznych lekarza

i współdziałaniu z psychoterapeutami przy równoczesnym prowadzeniu terapii pedagogicz-

nej niezależnej od innych form leczniczych. Terapia ta realizowana jest na ogół w 3

fazach:

• przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia na podstawie badań anamnestycznych

osobniczych i środowiskowych możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczych;

• oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa, zmierzającego do

korekty i polepszenia sytuacji wychowawczej, której dziecko przebywa;

• stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie

wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawową, itp.

5. Zasada współpracy z rodziną - to zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i

domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka istotny dla jego rozwoju. Wielkie znaczenie

dla całokształtu oddziaływań rewalidacyjnych ma dobrze prowadzona pedagogizacja

rodziców, która może przyczynić się do zmiany form postępowania rodziców z dzieckiem,

a przez to do poprawy warunków rozwojowych.

Metody pracy rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo

W terapii rewalidacyjnej można wyróżnić wiele różnorodnych metod, a ich dobór jest

uzależniony od:

• celu i zadań oddziaływań,

• sytuacji dziecka (wieku, potrzeb, stopnia upośledzenia, możliwości i ograniczeń),

• realnych warunków, w jakich odbywają się zajęcia (dom rodzinny, przedszkole specjalne,

szkoła specjalna, ośrodek rehabilitacyjny, itp.).

Mimo, że metody te można dzielić według wielu różnych kryteriów, na ogół wzajemnie

nie wykluczają się (nie są do siebie antagonistyczne), lecz dopełniają się (przenikają).

Przykładowo, w przedszkolu specjalnym czy integracyjnym główną metodą jest zabawa

manipulacyjna, ruchowa, tematyczna, niedyrektywna, itp.., zaś w „szkole życia” dominującą

w pierwszym etapie kształcenia jest metoda ośrodków pracy oraz naśladowanie, doświad-

czanie, przeżywanie, ćwiczenie poprzez działania praktyczne możliwie w naturalnych

warunkach. W placówce tego typu występują również, choć w ograniczonym zakresie,

metody nauczania podstawowych technik szkolnych, głównie czytania i pisania, metody

terapii zajęciowej, terapii logopedycznej, metody relaksacyjne, zabawowe i inne - w

zależności od potrzeb. Natomiast w ośrodkach rehabilitacyjnych, gdzie punkt ciężkości

położony jest na usprawnienie, dominują metody indywidualnej rehabilitacji prowadzonej

przez specjalistów, np. logopedę, fizjoterapeutę, itd., a w domach pomocy społecznej nacisk

jest położony na opiekę, samoobsługę, zaradność, uspołecznienie oraz terapię zajęciową. We

wszystkich ośrodkach stosowane są na ogół metody o nachyleniu behawioralnym, a więc

posługujące się systemem kar i nagród, a także metody porozumiewania się za pomocą

gestów, symboli (np. metoda Bliss`a, system PCS lub Piktogram) i słów.

W zależności od postaci klinicznej upośledzenia dziecka, stosuje się specjalistyczne

metody, np. w przypadku dzieci autystycznych, gdzie najważniejsza jest umiejętność kontak-

tu społecznego - metodę holdingu, Kaufmanów i inne. Dla dzieci z porażeniem mózgowym -

metody rehabilitacji ruchowej Domana, Peto, Bobath. Dla dzieci z zespołem Downa konieczna

jest metoda rozkładania poleceń na etapy z powodu znacznie opóźnionego czasu reakcji oraz

metody stymulacji polisensorycznej. Istotną też metodą jest również szeroko pojęte

integrowanie jednostek upośledzonych umysłowo z osobami w normie intelektualnej.

W procesie adaptacji do życia społecznego dziecka upośledzonego umysłowo należy

tworzyć odpowiednie dla niego warunki poznawania świata. Materiał programowy, treści

nauczania dzieci upośledzone muszą poznawać wielozmysłowo. Trudności muszą być stopnio-

wane, a zdobyte wiadomości wiązać się z praktyką. Bardzo ważną rzeczą jest, by zadania

rewalidacyjne nie ograniczały się tylko do terenu placówki, w której przebywa upośledzone

umysłowo dziecko. Zadania te powinny być realizowane w każdym środowisku, w którym

przebywa i obraca się dziecko.

Z zadaniami i metodami pracy rewalidacyjnej ściśle powiązany jest dobór form i

środków oddziaływania, stosowane pomoce, czas i częstotliwość trwania zajęć. Powinny być

one zawsze dobierane indywidualnie oraz liczyć się z możliwościami percepcyjnymi dzieci

upośledzonych umysłowo (atrakcyjne, łatwe w użyciu, wygodne, jednoznaczne). Szczególnie

istotne jest respektowanie wszelkich aspektów zasady stopniowania trudności oraz wiązania

teorii z praktyką. O wartości i jakości procesu rewalidacji dzieci głębiej upośledzonych

umysłowo w dużej mierze decyduje też, kto z dzieckiem pracuje. Chodzi tu o pewne cechy

osobowościowe, umiejętności, wiedzę oraz wiarę pedagoga, terapeuty w sens pracy z

dzieckiem i w jej powodzenie.

METODA NDT - BOBATH

Jedną ze wspomnianych powyżej metod rewalidacyjnych jest terapia rehabilitacyjna

opracowana przez Karela i Bertę Bobath „NDT - Bobath“ ( neurodevelopmental treatment) . W

latach czterdziestych zaczęli oni rozwijać i stosować nową, opracowaną przez siebie metodę

rehabilitacyjną o charakterze neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej

obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w różnym wieku, u których nastąpiły zmiany w

prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Porównując i analizując

przebieg prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego

noworod-ka, niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych, które służy

ocenie stopnia dojrzałości Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN) i ocenie jego

funkcjonowania.

Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN można wcześnie wykryć patologiczne zaburze-

nia związane z rozwojem ruchu oraz zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne, które

oparte jest na twierdzeniu, że cała działalność ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u

każdego zdrowego dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy.

U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy fizjologiczne nie

występują w ogóle, inne są patologiczne, zatem celem usprawniania jest rozwinięcie odru-

chów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją

napięcia mięśniowego.

Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane

stopniowo i wolno tak, aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle

współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z

dzieckiem, ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania

usprawniającego. Najważniejszym elementem w tej metodzie jest program usprawniania.

Musi on być opracowany indywidualnie dla każdego dziecka oraz dostosowany do jego

możliwości i potrzeb. Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia, a

także ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz z postępami rehabilitacyjnymi

ćwiczenia są modyfikowane.

Najbardziej charakterystyczne dla tej metody jest stosowanie dużej liczby odruchów,

specyficznej formy ułatwiania ruchów oraz prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzo-

nych ćwiczeń. Usprawnianie ma na celu rozwijać odruchy na danym etapie fizjiologiczne, a

hamować odruchy patologicznie przetrwałe. Technika ułatwiania wykonywanych ruchów

rękami terapeuty pozwala na jednoczesne torowanie pożądanych i hamowanie niepożądanych

elementów ruchowych. Ruchy w ten sposób torowane są zbliżone do normalnych ruchów

wykonywanych spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko, będące w analogicznym

wieku rozwojowym. Hamowanie patologicznych odruchów i prawidłowy rozkład napięcia

mięśniowego osiąga się przez odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni i odpowiednie

ułożenie punktów kluczowych, czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej. Ułatwianie

oparte jest na poruszaniu okolicami ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i umożliwia

przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej. Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych

odruchów postawy i uczy dziecko samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i wykorzysty-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: