trening zastępowania agresji.pdf

EDUKACJA, OWIATA, WYCHOWANIE

podstaw metody Treningu Zastêpowa-

nia Agresji le¿y przekonanie, i¿ podsta-

wowymi przyczynami agresywnych zachowañ

s¹ deficyty dotycz¹ce umiejêtnoci kontrolo-

wania w³asnej impulsywnoci, nieznajomoci

lub nieumiejêtnoci zastosowania w ¿yciu in-

nych sposobów zachowania (umiejêtnoci pro-

spo³ecznych) oraz niedostateczny rozwój my-

lenia moralnego, które nie pe³ni roli korygu-

j¹cej wobec niepoprawnych zachowañ.

Podstawowymi zaletami omawianej metody, a

zarazem tym co odró¿nia j¹ od innych programów

aby ka¿dy móg³ aktywnie uczestniczyæ w scenkach

i otrzymywaæ wa¿ne dla siebie informacje zwrotne.

Ka¿d¹ grupê powinno prowadziæ dwóch trenerów.

Jeden prowadzi grupê, obserwuje co siê w niej dzie-

je, wskazuje na poszczególne etapy pracy oraz kie-

ruje zachowaniami uczestników. Aby dobrze wy-

konaæ swoje zadanie, musi byæ na nich bardzo skon-

centrowany. Dlatego potrzebny jest drugi trener, który

przebywaj¹c wród uczestników, pomaga im w od-

grywaniu ról i wspiera ich podczas pracy.

Kolejnym wa¿nym czynnikiem jest liczba i

czêstotliwoæ sesji. Z uwagi na to, ¿e jedn¹ umie-

umiejêtnoci prospo³ecznych, trening z³oci i

trening moralnego rozwoju.

1. Usprawnianie i nabywanie umiejêtno-

ci prospo³ecznych

Trening ma na celu systematyczne uczenie

siê 50 podstawowych prospo³ecznych umiejêt-

noci. Je¿eli z ró¿nych powodów nie mo¿na

æwiczyæ wszystkich 50, wówczas autorzy za-

lecaj¹ koniecznoæ przeæwiczenia zapropono-

wanych przez siebie 20 podstawowych umie-

jêtnoci. Odbywa siê to poprzez:

Trening zastêpowania agresji (cz. I)

El¿bieta Potempska, Andrzej Ko³odziejczyk

Trening Zastêpowania Agresji jest metod¹ korygowania agresywnych zachowañ u m³odzie¿y, która zosta³a opracowa-

na przez prof. Arnolda Goldsteinca i jego wspó³pracowników pod koniec lat 70. w USA. Metoda, na której opiera siê

trening, wywodzi siê z zasad teorii spo³ecznego uczenia siê. W podejciu tym okrelone s¹ podstawowe kroki po-

zwalaj¹ce na nabywanie danej umiejêtnoci spo³ecznej i ich wypróbowanie podczas odgrywanych scenek.

pracy z agresj¹ jest m.in. mo¿liwoæ zastosowania

jej wobec osób w ró¿nym wieku, o ró¿nym pozio-

mie agresywnoci i dowiadczeniach spo³ecznych.

TZA jest skierowany do szerokiej grupy odbiorców

pocz¹wszy od dzieci w wieku przedszkolnym czy

uczniów szkó³ podstawowych, do destrukcyjnych

grup podkulturowych, czy osób osadzonych w wiê-

zieniach. Kolejn¹ zalet¹ jest jej wieloaspektowoæ i

wyrana strukturalizacja, co u³atwia zarówno ucze-

nie siê, jak i stosowanie nabytej wiedzy w praktyce.

G³ówny nacisk po³o¿ony jest na modelowe

przedstawienie wybranych zachowañ. Uczenie

siê tych zachowañ odbywa siê drog¹ grania ról,

otrzymywania informacji zwrotnych i przeno-

szenia nabytych umiejêtnoci do codziennego

¿ycia. Gdy podstawowe kroki zostan¹ mocno

utrwalone, istnieje prawdopodobieñstwo zasto-

sowania ich w codziennym ¿yciu.

jêtnoæ prospo³eczn¹ powinno siê æwiczyæ pod-

czas jednej lub dwóch sesji, przeciêtny czas pra-

cy z jedn¹ grup¹ nie mo¿e byæ krótszy ni¿ dzie-

siêæ tygodni, przy dwóch spotkaniach tygodnio-

wo. W trakcie jednego spotkania prowadzona jest

praca nad kontrol¹ z³oci oraz rozwojem umie-

jêtnoci prospo³ecznych, za w trakcie drugiego,

praca nad rozwojem moralnym. Optymalny czas

trwania zajêæ wynosi od 6 miesiêcy do 2 lat.

Bardzo wa¿na jest d³ugoæ trwania sesji i ich

lokalizacja. Czas trwania sesji waha siê od jednej

do dwóch godzin. Dla dzieci m³odszych lub silnie

nadpobudliwych, czas ten musi byæ zdecydowa-

nie krótszy. Sala do zajêæ z krzes³ami, tablic¹ i

dobrym owietleniem powinna zapewniaæ spo-

kój oraz sprzyjaæ koncentracji na zadaniach.

Obok kompetencji trenerskich, dobrze przy-

gotowanego miejsca pracy i znajomoci w ob-

rêbie grupy, wa¿na jest motywacja i wybór

umiejêtnoci prospo³ecznych wybranych do

treningu. Trenerom zaleca siê negocjowanie ze-

stawu umiejêtnoci i kolejnoci, w jakiej bêd¹

æwiczone z uczestnikami treningu.

modelowanie, czyli odzwierciedlanie

przez dwóch trenerów zachowañ sk³adaj¹cych

siê na dan¹ umiejêtnoæ, w której uczestnicy

s¹ s³abi lub w ogóle jej nie posiadaj¹.

granie ról polegaj¹ce na przetrenowaniu

w³aciwych spo³ecznych zachowañ. Trenerzy

zachêcaj¹ uczestników do poszukania sytuacji

z w³asnego ¿ycia, w której deficyt danej umie-

jêtnoci by³ nader widoczny.

udzielenie informacji zwrotnych mówi¹-

cych o poprawnoci przedstawionej umiejêtno-

ci ze wzglêdu na wczeniej pokazane zacho-

wania modelowe. Informacje zwrotne udziela-

ne s¹ przez wszystkich po ka¿dym odegraniu

roli. Autorzy programu podkrelaj¹, i¿ istotne

jest to, aby trener skupia³ siê przede wszystkim

na zachowaniach. Zarówno komentarze trene-

ra, jak i osób bior¹cych udzia³ w treningu, po-

winny wskazywaæ na obecnoæ lub brak kon-

kretnych, szczególnych zachowañ.

trenowanie przeniesienia (transfer), tzn.

zachêcanie uczestników do wykorzystania tre-

nowanej umiejêtnoci w codziennym ¿yciu. W

tym celu po ka¿dej scence g³ówny aktor otrzy-

muje Raport z wykonania Zadania Umiejêtno-

ci Spo³ecznych. Podczas sesji wype³nia czêæ

Raportu, który koñczy dopiero, gdy sprawdzi tê

umiejêtnoæ w ¿yciu codziennym. Nastêpnie na

kolejnej sesji przedstawia Raport grupie.

Dobór uczestników

i organizacja treningu

Autorzy TZA podkrelaj¹ wagê niektórych

organizacyjnych za³o¿eñ programu. Od ich po-

strzegania bowiem w du¿ym stopniu zale¿¹

efekty pracy.

Do najwa¿niejszych czynników nale¿y dobór

uczestników i liczba cz³onków grupy, która po-

winna liczyæ nie wiêcej ni¿ 6 do 8 osób. Wa¿ne jest,

Istota programu

TZA sk³ada siê z trzech obszarów, z któ-

rych ka¿dy jest trenowany raz lub dwa razy w

tygodniu. Jest to usprawnianie i nabywanie

Remedium GRUDZIEÑ 2001

EDUKACJA, OWIATA, WYCHOWANIE

Umiejêtnoci, które s¹ trenowane mo¿na

podzieliæ na szeæ grup:

F Podstawowe umiejêtnoci spo³eczne

(np. Rozpoczynanie rozmowy, Przedstawianie

siê, Gratulowanie komu).

F Zaawansowane spo³eczne umiejêtnoci (np.

Proszenie o pomoc, Przepraszanie, Instruowanie).

F Umiejêtnoci radzenia sobie z uczuciami

(np. Odpowiadanie na z³oæ kogo innego, Wy-

ra¿anie wzruszenia, Radzenie sobie ze strachem).

F Alternatywne zachowania do agresji (np.

Odpowiadanie na zaczepki, Negocjowanie,

Pomaganie innym).

F Umiejêtnoci radzenia sobie ze stresem

(np. Radzenie sobie z byciem opuszczonym,

Radzenie sobie z oskar¿eniem, Przygotowanie

siê na stresuj¹c¹ rozmowê).

F Planowanie umiejêtnoci (np. Stawia-

nie celów, Podejmowanie decyzji, Ustanawia-

nie hierarchii rozwi¹zywanych problemów).

sjê. Poniewa¿ agresywne zachowanie jest wyna-

gradzane w wielu sytuacjach ¿yciowych m³odych

ludzi, mog¹ byæ oni zachêceni do wybierania ta-

kich zachowañ. Dlatego te¿ autorzy uznali, ¿e nie-

zbêdne jest dodanie obszaru zwi¹zanego z warto-

ciami.

cani do odkrywania, ¿e istniej¹ bardziej doj-

rza³e moralnie rozwi¹zania.

Autorzy treningu przygotowali sytuacje do-

tycz¹ce dylematów moralnych. Sytuacje te

maj¹ miejsce w domu, szkole, w grupie itp. Dy-

lematy mo¿na te¿ przedstawiæ w postaci opo-

wiadañ, fragmentów ksi¹¿ek, przez odgrywa-

nie ról.

Opowiadanie obrazuj¹ce dylemat moralny po-

winno zawieraæ postaæ centraln¹, której zacho-

wanie uczestnicy oceniaj¹ pod wzglêdem moral-

nym, koniecznoæ dokonania wyboru moral-

nego, interesy i wartoci moralne bêd¹ce ze sob¹

w konflikcie oraz pytanie co nale¿y w tej sy-

tuacji zrobiæ, maj¹c na celu skupienie dyskusji

wokó³ rozumowania i ocen moralnych.

Strategia treningu Rozwoju Moralnego

sk³ada siê z czterech faz:

Jest to konfrontacja z dylematem moral-

nym cz³onkowie grupy musz¹ rozumieæ na

czym polega problem i w jakim stopniu ma on

odniesienie do ich w³asnego ¿ycia.

Kolejn¹ faz¹ jest stworzenie atmosfery do

podejmowania dojrza³ych moralnie decyzji

prowadz¹cy grupê wspieraj¹ dojrza³oæ mo-

raln¹ niektórych cz³onków grupy podkrelaj¹c

ich pozytywne decyzje i moralnie dojrza³e ro-

zumowanie.

Trzeci¹ faz¹ jest cofniêcie opónieñ w roz-

woju moralnym trenerzy powinni d¹¿yæ do

wykorzystania stworzonej ju¿ atmosfery, tak

aby osoby, które zatrzyma³y siê na pierwszym

lub drugim etapie dosz³y do bardziej dojrza-

³ych moralnie rozwi¹zañ.

Ostatni¹ faz¹ jest ugruntowanie dojrza-

³ych decyzji. Na tym etapie prowadz¹cy po-

magaj¹ ka¿demu uczestnikowi zastanowiæ siê

nad swoim stanowiskiem i wybraæ to uzasad-

nienie, które wydaje mu siê przekonywuj¹ce.

Celem dyskusji nie jest osi¹gniêcie jednomyl-

noci. Dlatego te¿ nale¿y zachêciæ uczestników

do dalszego rozpatrywania problemu moralne-

go w rozmowach z najbli¿szymi i wa¿nymi dla

nich osobami.

W drugiej czêci artyku³u przedstawimy

Czytelnikom badania w zakresie skutecznoci

metody TZA oraz refleksje z dotychczasowej

pracy t¹ metod¹ w Polsce. q

3. Trening Moralnego Rozwoju

Filozofia tego treningu oparta jest na teorii

rozwoju moralnego L. Kohlberga. Wyró¿ni³ on

trzy poziomy rozwoju mylenia moralnego: po-

ziom przedkonwencjonalny, konwencjonal-

ny i pokonwencjonalny. Ka¿de z nich charak-

teryzuje siê okrelonym sposobem mylenia,

w wyniku którego osoba spostrzega problemy

spo³eczne i formu³uje s¹dy moralne. Na pozio-

mie przedkonwencjonalnym jednostka zorien-

towana jest na zaspokajanie w³asnych potrzeb.

W toku rozwoju, czyli na poziomie konwen-

cjonalnym, ten sposób mylenia zostaje zast¹-

piony punktem widzenia cz³onka spo³eczeñ-

stwa, którego zachowanie jest przez innych

aprobowane i którego celem jest podtrzymy-

wanie ³adu i porz¹dku spo³ecznego. Poziom po-

konwencjonalny charakteryzuje siê powrotem

do indywidualnego punktu widzenia opartym

na przekonaniu o wa¿noci powszechnych za-

sad etycznych i poczuciu osobistego wobec

nich zobowi¹zania.

Celem powy¿szego treningu jest cofniêcie

opónieñ w rozwoju moralnym agresywnie za-

chowuj¹cych siê dzieci i m³odzie¿y. W gru-

pach, w których na co dzieñ przebywaj¹, opó-

nienia w rozwoju moralnym s¹ niemo¿liwe do

pokonania, np. dziecko maj¹ce problem z kra-

dzie¿ami i k³amstwami, nie uzyska pomocy od

grupy w której ocena moralna wiêkszoci jej

cz³onków bazuje na poziomie przedkonwen-

cjonalnym.

Wychowanie moralne w programie TZA

oparte jest na jednej strategii: dyskusji o dyle-

matach moralnych.

Podczas tego treningu cz³onkowie grupy

wspierani przez trenerów dyskutuj¹ o dylema-

tach moralnych. Maj¹ mo¿liwoæ wyra¿ania

w³asnych s¹dów oraz zapoznawania siê z in-

nymi sposobami rozwi¹zania problemu. Ponie-

wa¿ zdaniem Kohlberga w ka¿dej grupie s¹

osoby na ró¿nych poziomach rozwoju moral-

nego, prowadz¹cy grupê wspieraj¹ najbardziej

dojrza³e decyzje i ich moralne uzasadnienie.

Pozostali cz³onkowie grupy, dziêki zadawanym

przez trenera odpowiednim pytaniom s¹ pobu-

dzani do dyskusji, ponownego przemylenia

w³asnego rozwi¹zania danej sytuacji i zachê-

2. Trening Kontroli Z³oci

Celem treningu jest nauczenie m³odych lu-

dzi samokontroli z³oci. Uczestnicy przynosz¹

na ka¿de spotkanie opis ostatnio prze¿ytego

dowiadczenia z³oci, co zapisuj¹ w Dzienni-

ku Z³oci. W ci¹gu dziesiêciu tygodni s¹ tre-

nowani w odpowiadaniu na swoje stany z³oci

przy pomocy ³añcucha zachowañ, który zawie-

ra nastêpuj¹ce elementy:

okrelenie zapalników (tzn. tych eks-

tremalnych zdarzeñ oraz wewnêtrznych stanów,

które prowokuj¹ gniewne odpowiedzi).

zidentyfikowanie objawów (tzn. tych indy-

widualnych fizycznych zdarzeñ, takich jak napiêcie

miêni, zaczerwienienie twarzy, zaciskanie piêci),

które umo¿liwiaj¹ m³odej osobie uwiadomienie

sobie, ¿e emocja, której dowiadcza, to z³oæ.

stosowanie upomnieñ (tzn. stwierdzeñ

takiego typu jak, b¹d spokojny, sch³od

siê, uspokój siê, oraz niewrogie wyjanie-

nia zachowañ innych osób).

stosowanie reduktorów (tzn. ró¿nych tech-

nik, które umo¿liwiaj¹ obni¿enie poziomu gniewu,

takich jak: g³êbokie oddychanie, liczenie od ty³u,

wyobra¿anie sobie jakiej spokojnej sytuacji, wy-

obra¿anie sobie odleg³ych konsekwencji zachowañ).

stosowanie samooceny (tzn. uwiadomie-

nie sobie ³añcucha: zapalnik objawy zaniepo-

kojenia upomnienia reduktory oraz wyna-

gradzanie swoich pozytywnych zachowañ).

Andrzej Ko³odziejczyk jest socjologiem, trene-

rem PTP, prezesem Stowarzyszenia Psychoprofilak-

tyki Szkolnej Spójrz inaczej w Starachowicach.

El¿bieta Potempska jest psychologiem i

socjologiem, trenerem PTP i TZA. Pracuje w

IPSiR na UW.

Osoba po przejciu treningu umiejêtnoci oraz

kontroli z³oci jest zdolna do wybrania odpowied-

nich zachowañ w sytuacjach prowokuj¹cych agre-

GRUDZIEÑ 2001 Remedium

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: