niszczenienauki2.pdf

Józef Kossecki

P ROCES NISZCZENIA NAUKI POLSKIEJ

Część II

Okres gomółkowski 1

„W 1958 roku organy bezpieczeństwa zlikwidowały 20 organizacji młodzieżowych

uznanych za nielegalne, aresztując 160 osób w wieku 16-25 lat, zajmujących się głównie dru-

kiem i kolportażem ulotek i innych antypaństwowych napisów. W 1959 roku aresztowano za

podobne sprawy 62 osoby” 25 .

Jak widać za groźne antypaństwowe organizacje uważano niezarejestrowane przez

władze grupy młodzieży lub nawet wręcz dzieci, które miały odwagę głosić i upowszechniać

poglądy polityczne sprzeczne z narzuconym przez władze kanonem.

Aby poradzić sobie z opozycyjnie nastawioną młodzieżą nie wystarczyły same repre-

sje, trzeba było objąć kontrolą szkoły, a przede wszystkim wyższe uczelnie - gdyż to właśnie

studenci stanowili element najbardziej aktywny na polu opozycyjnym.

„W uczelniach decydowały o wszystkim nie tylko struktury partyjne, ale i ubeckie czy

esbeckie. Każda uczelnia miała swojego «opiekuna» w wiadomej komendzie, zwykle oficera

średniego stopnia; funkcjonował w niej też «łącznik», czyli młodszy oficer - oficjalnie asy-

stent lub adiunkt. Obydwaj kierowali siatką konfidentów oraz prowadzili nadzór personalny,

zajmując się m. in. tym, kto przejawia jakie poglądy i czy chodzi do kościoła. Oprócz tego, w

każdej szkole wyższej pracowali jako nauczyciele akademiccy oficerowie UB-SB, których «

fachowo» określano jako «pracujący pod przykrywką». Było ich w zależności od wielkości

uczelni - od kilku do kilkunastu; kiedyś w liście do jednego z czasopism pewna pani profesor

podała, że na UJ działało ich aż 32. Nie ujawniali oni swych pozycji, choć ta «tajemnica» nie

dawała się całkowicie ukryć; pozostając w stałym kontakcie z sekretarzami komitetów uczel-

nianych PZPR (zawsze z sekretarzami organizacyjnymi, nie zawsze zaś z I sekretarzami –

przyp. J. K.), mieli istotny wpływ na wszelkie nominacje oraz na zatrudnianie asystentów.

W komórkach administracyjnych szkół wyższych istniały też stanowiska, przeznaczo-

ne dla ukrytych funkcjonariuszy lub stałych «współpracowników». Z reguły - w działach

współpracy z zagranicą, a także w dziekanatach i studiach języków obcych. Każdy kandydat

na asystenta był oceniany wspólnie przez instancję partyjną i strukturę esbecką - profesor nie

Tamże, s. 167.

J. Kossecki, Wpływ totalnej wojny informacyjnej na dzieje PRL , Kielce 1999, s.203-220. Dodane przez autora:

tytuł, wyodrębnienie części I i pierwszy akapit. Części II-IV dodane i opisane przez Mirosława Ruska (Cz. II,

s.324-326, s.335-338; Cz. III, s.367-369, s.395; Cz. IV, s.423).

miał decydującego głosu, chyba że sam tkwił w tych układach. Przyszły asystent musiał mieć

«czyste konto» ideologiczne, należeć przynajmniej do ZSP, a najlepiej do ZMS – preferowa-

no «funkcyjnych» członków tych organizacji. Partyjność bądź obietnica «wstąpienia» do

PZPR odgrywały najważniejszą rolę. Nieliczne wyjątki dotyczyły np. przypadków, gdy kan-

dydat wywodził się z nieźle notowanej «rodziny profesorskiej» i sam wyznawał «naukowy

światopogląd»” 26 .

Placówki Polskiej Akademii Nauk były w analogiczny sposób kontrolowane przez

centralę MSW. Wyjazdy zaś zagraniczne, zwłaszcza na placówki, były kontrolowane na ana-

logicznych zasadach jak służba zagraniczna, której znaczna część była kadrowymi funkcjona-

riuszami MSW lub wojskowych tajnych służb. Np. w latach siedemdziesiątych istniała niepi-

sana, ale przestrzegana zasada, że w składzie osobowym Ministerstwa Spraw Zagranicznych

35% stanowili oficerowie wywiadu cywilnego, 15% to oficerowie wywiadu wojskowego, a

pozostali – tzn. 50% byli „niezapisani” 27 . Wśród tych „niezapisanych” byli protegowani in-

stancji partyjnych, osoby spokrewnione lub w inny sposób związane z dygnitarzami partyj-

nymi i państwowymi PRL, a także czasami autentyczni fachowcy - np. znający języki obce.

Cały ten niezwykle rozbudowany aparat walki informacyjnej był ociężały i niespraw-

ny. Najczęściej zajmował się „mieleniem sieczki informacyjnej”, co najwyraźniej uwidocz-

niało się na odcinku walki z autentyczną profesjonalną działalnością obcych wywiadów - i to

przez cały okres istnienia PRL. Najlepiej świadczyć o tym mogą, zawarte w Informatorze o

osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944-1984 wydanym w 1986 r. w Warszawie

przez Biuro „C” MSW, dane na temat osób skazanych za szpiegostwo w okresie 1944-1984 r.

(a więc przez prawie cały okres istnienia PRL). Według tego Informatora w latach 1944-1984

za działalność szpiegowską w PRL aresztowano i skazano 2168 osób. Wśród nich – według

H. Piecucha – „(...) rzeczywistych agentów obcych wywiadów jest jednak nie więcej niż 350-

400. Pozostałe osoby to ofiary manipulacji służb specjalnych, sądów i prokuratury. Skazywa-

no na podstawie dowodów sfałszowanych lub istniejących jedynie w wyobraźni sędziów,

prokuratorów i pracowników bezpieki. Pod współpracę z wywiadem często podciągano dzia-

łalność niepodległościową, a nawet opozycyjną.

Ale nawet wśród tych 350-400 osób, szpiegów naprawdę groźnych można policzyć na

palcach jednej ręki, zaś asów było jeszcze mniej. Autor zna tylko dwóch, Jerzego Strawę i

Bogdana Walewskiego. Pierwszy został skazany na śmierć, drugi tylko na 25 lat więzienia.

Pierwszego powieszono, drugiego wymieniono. Wśród ujawnionych agentów przeciwnika nie

było ani jednej osoby rangi pułkownika Kuklińskiego. A przecież dobrze wiadomo, że tacy

ludzie w Polsce działali, nawet na bardzo wysokich stanowiskach. Ale nigdy nie dali się zła-

pać. Sprzyjała temu obowiązująca zasada, że ludzie należący do elity, czyli sitwy, są nieskazi-

telni, a jakiekolwiek wątpliwości na temat ich lojalności są nietaktem. Mówią o tym doku-

menty, np. Oświadczenie. Generał bryg. pil. Adam B... zajmuje tak poważne stanowisko w

ludowym Wojsku Polskim, że problem jego karalności nie może w ogóle wchodzić w grę. W

Z. Ż., Nauka po komunizmie , „Myśl Polska”, 2 sierpnia 1998 r.

Por. T. Kosobudzki, BEZPIEKA W MSZ - Służby specjalne w polityce zagranicznej RP w latach 1989-1997 ,

Kielce - Warszawa 1998, s. 16.

związku z powyższym wysyłanie zapytań w tej sprawie do Rejestru Skazanych byłoby zbędną

formalnością...

Jeszcze mizerniej przedstawiają się osiągnięcia służb wojskowych – Informacji i

WSW. 28

Ważnym terenem ścierania się wpływów narodowych i wolnomularskich z wpływami

komunistycznymi była nauka.

W okresie po 1956 r. podjęto pewne próby uzdrowienia sytuacji w nauce polskiej.

Wrócili na katedry usunięci wcześniej profesorowie, rozpoczęto szeroko zakrojoną wymianę

naukową z zagranicą (zahamowaną w latach poprzednich). Uzdrowienie nauki okazało się

jednak nie takie proste.

Przede wszystkim w polskiej nauce, a w szczególności humanistyce, zadomowiło się

już w tym okresie wielu pseudonaukowców, którzy w czasach stalinowskich rozpoczęli uła-

twioną i przyspieszoną karierę naukową (właściwie biurokratyczną imitację kariery nauko-

wej), a po 1956 roku byli nadal dobrze ustawieni politycznie i obrastali w tytuły, stopnie i

stanowiska, przede wszystkim zaś kontrolowali główne kanały awansu naukowego. Z kolei

starzy przedwojenni profesorowie z prawdziwego zdarzenia, którzy swój szczytowy okres

rozwoju mieli już za sobą, kształcili się i rozwijali naukowo wiele lat wcześniej i nauczyli się

stosować metodologię naukową, która w drugiej połowie XX wieku była już w dużej mierze

przestarzała; coraz częściej zdarzało się im, że nie mogli zrozumieć prac naukowych ze swej

dziedziny wydawanych za granicą, które teraz docierały do Polski – w okresie bowiem gdy

nauka polska była odcięta od kontaktu z nauką światową, w światowej humanistyce dokonał

się wielki postęp związany z szerokim stosowaniem metod matematycznych, cybernetyki oraz

z szerokim wykorzystywaniem wyników nowocześnie prowadzonych i opracowywanych

badań empirycznych. Trudno było starym przedwojennym naukowcom humanistom uczyć się

matematyki, cybernetyki i tym podobnych „nowinek”, woleli więc żyć w symbiozie z pseu-

donaukowcami stalinowskiego chowu. Jedni i drudzy starali się jak umieli szkolić następców

i wychowali ich „na obraz i podobieństwo swoje”. W rezultacie wychowano pokolenie huma-

nistów, które pod względem metodologicznym można nazwać pokoleniem „młodych starusz-

ków”, a w wielu wypadkach nawet i pseudonaukowców. Oczywiście były wyjątki od tej regu-

ły, ale nie one nadawały ton naszej oficjalnej humanistyce 41 .

Trzeba przy tym wyraźnie zaznaczyć, że nawet tradycyjna humanistyka polska nie

została w pełni odbudowana. Co prawda profesor Tadeusz Kotarbiński został w 1957 r. preze-

sem Polskiej Akademii Nauk, ale np. do programu szkół średnich nie wróciła jako obowiąz-

kowy przedmiot propedeutyka filozofii i wykładana dawniej w jej ramach psychologia. Usu-

nięte z programu studiów prawniczych prawo kanoniczne również nie zostało przywrócone

(usunięto je w okresie stalinowskim, chociaż bez jego znajomości trudno mówić o pełnej

H. Piecuch, Akcje specjalne , wyd. cyt., s. 406-407.

Jako przykład może tu służyć twórca polskiej cybernetyki Marian Mazur, który po 1956 roku mógł już swój

dorobek z zakresu cybernetycznej teorii układów samodzielnych - mający przełomowe znaczenie dla nauki

światowej - prezentować jawnie, ale musiał się tułać po różnych instytucjach naukowych, nie pozwolono mu

podjąć wykładów z cybernetyki na uczelni, a w końcu odmówiono przyznania tytułu profesora zwyczajnego

(tytuł zaś profesora nadzwyczajnego uzyskał dawniej za prace z zagadnień termoelektryczności).

wszechstronnej znajomości prawa); nie wróciła też do programu studiów prawniczych psy-

chologiczna teoria prawa ani socjologia prawa. W sądownictwie i naukach prawnych wpraw-

dzie oficjalnie potępiono stalinowską teorię dowodów A. Wyszyńskiego, ale w programie

studiów prawniczych nie wprowadzono jako osobnego przedmiotu nowoczesnej teorii dowo-

dów, poprzestając na głoszeniu zasady swobodnej oceny dowodów przez sędziego, ponieważ

zaś trudno jest sądom i organom ścigania obchodzić się bez pomocy jakiejkolwiek teorii do-

wodów, nic więc dziwnego, że w praktyce wymienionych organów PRL pokutowała nadal -

oczywiście nieoficjalnie - teoria A. Wyszyńskiego (tworząc jakby swoisty drugi obieg praw-

ny). Nie wróciła również usunięta w okresie stalinowskim z programu studiów ekonomicz-

nych psychologia gospodarcza (bardzo zemściło się to w okresie wprowadzania gospodarki

rynkowej po 1989 roku, gdyż psychologia gospodarcza to podstawa tego rodzaju gospodarki).

Można ogólnie stwierdzić, że w okresie po 1956 r. w polskiej humanistyce panował

dalej marksizm w jego poststalinowskim wydaniu, dopuszczono tylko pewne elementy nauki

niemarksistowskiej – ale tylko takie, które nie były w zasadniczy sposób sprzeczne z marksi-

zmem-leninizmem.

Ludzie, którzy przed 1956 rokiem zrobili karierę naukową, mieli nadal decydujący

głos zarówno przy układaniu programów studiów jak i w sprawach personalnych, byli bo-

wiem mężami zaufania politycznych dysponentów polskiej nauki. Zadbali też o to, aby swą

pozycję umocnić od strony formalnej, przyznając sobie różne stopnie i tytuły naukowe i

utrudniając awanse młodym ludziom, którzy mogli stanowić dla nich ewentualną konkuren-

cję. Rozbudowywano więc biurokratyczne procedury zdobywania i zatwierdzania stopni i

tytułów naukowych oraz ściśle kontrolowano wszelkie awanse w nauce - zwłaszcza zaś na

uczelniach.

Nie gardzono też donosami politycznymi i oszczerstwami, zaś w stosunku do LND,

która kultywowała prawdziwe nauki humanistyczne, jako podstawę kształcenia swych kadr,

użyto nawet represji policyjno-sądowych.

Oprócz tego na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dokonano posunięcia

bardzo groźnego dla rozwoju nauk technicznych (które ocalały ze stalinowskiego pogromu) -

zabroniono pracownikom politechnik (podobnie zresztą jak i innych uczelni) posiadania do-

datkowych etatów w przemyśle, budownictwie czy biurach projektowych. Wolno było nato-

miast – za specjalnym pozwoleniem – posiadać dodatkowe etaty w aparacie partyjnym, Pol-

skiej Akademii Nauk czy aparacie państwowym. Rezultat był taki, że pracownicy uczelni

technicznych stracili posiadane przedtem stałe kontakty z gospodarką i życiem technicznym

(o ile decydowali się pozostać na uczelni). Wyższe szkolnictwo techniczne w znacznej mierze

oderwało się wówczas od praktyki.

Kiedy po 1956 roku rozpoczął się okres naszej wzmożonej wymiany naukowej z Za-

chodem, ośrodki kierujące w tym czasie nauką polską nie miały nowoczesnej koncepcji wy-

korzystania w naszym interesie tej wymiany. Taką koncepcję miał oczywiście wywiad SB

(polegała ona na kradzieży informacji) i on też w znacznym stopniu sterował wymianą na-

ukową z Zachodem w swoim interesie, a że nie był on zainteresowany w rozwijaniu polskiej

samodzielnej nauki (z tego MSW nie rozliczano), lecz raczej w wykorzystaniu naukowców do

celów rozpoznania ośrodków zachodnich, więc to sterowanie przez MSW wymianą naukową

z zagranicą nie wyszło na zdrowie naszej nauce.

Natomiast ośrodki zachodnie miały swoją koncepcję wykorzystania wymiany nauko-

wej z Polską i innymi krajami komunistycznymi - oczywiście w interesie własnym. Co więcej

dla zachodnich ośrodków walki informacyjnej nie było najważniejsze prowadzenie zwykłego

wywiadu naukowego, lecz kładziono nacisk na subtelną inspirację i propagandę socjologiczną

- a wobec tych działań PRL-owskie służby walki informacyjnej były właściwie bezbronne.

Przede wszystkim rozpoczęto kaperowanie najzdolniejszych polskich naukowców,

zwłaszcza młodych, z których wielu pozostało na Zachodzie m. in. dlatego, że ich rozwój

naukowy był w kraju hamowany przez starszych kolegów, wykształconych w okresie stali-

nowskim.

Jednakże od tego „drenażu mózgów” dla rozwoju nauki polskiej znacznie groźniejszy

był inny proces. Do najciekawszych, najistotniejszych badań dopuszczano na Zachodzie tylko

tych naukowców z krajów komunistycznych, którzy decydowali się pozostać na stałe za gra-

nicą lub byli swego rodzaju „mężami zaufania” (często wręcz agentami wywiadu naukowego)

odpowiednich ośrodków zachodnich. Reszta, a była ich większość, trafiała z reguły tam gdzie

prowadzono mało istotne (zwłaszcza z punktu widzenia zastosowań) badania, nie byli zaś

dopuszczani do badań istotnych.

W rezultacie, po zakończeniu swego pobytu na Zachodzie, nasi naukowcy przywozili

do kraju najczęściej mało istotną i mało użyteczną tematykę badawczą, jako rzekomo tematy-

kę, którą zajmuje się „nauka światowa”. Jeżeli zajmowali się taką tematyką - wówczas liczyli,

że ponownie zostaną zaproszeni na Zachód, zaś PRL-owski wywiad naukowy mógł być za-

dowolony, że rozpoznaje tematykę uprawianą w „nauce światowej”. Z biegiem czasu nastę-

pował wskutek tego proces swoistego „zamulania” naszej nauki drugorzędną problematyką, w

najlepszym razie stanowiącą przyczynkarstwo w stosunku do tego, co uprawiały różne na-

ukowe ośrodki zachodnie, w dodatku często nie najwyższej klasy.

Sytuacja ta była bardzo wygodna dla wszelkiego rodzaju miernot bez talentu, bowiem

uprawiając przyczynkarstwo można się było powoływać na „naukę światową”. Ludzie po-

zbawieni talentu i inwencji twórczej zdobywali coraz większe wpływy na nasze życie nauko-

we, dbając o zdobywanie wszelkiego rodzaju kwalifikacji formalnych i decydując zarówno o

sprawach personalnych jak i tematyce badań naukowych.

Tematy badań, o które dopominały się nasze ośrodki gospodarcze, były bardzo często

przez „światowców” spychane na boczny tor, albo wręcz blokowane – prowadząc takie bada-

nia nie można wszak było uzyskać zaproszeń od zagranicznych ośrodków naukowych, a więc

było się również mniej wartościowym dla wywiadu naukowego PRL-owskiego MSW.

Przyczynkarze zapatrzeni w „naukę światową” starali się też niejednokrotnie o zaj-

mowanie pozycji doradców różnych wpływowych osobistości politycznych, a następnie dbali

przede wszystkim o to, aby przypadkiem jakiś naukowiec z prawdziwego zdarzenia nie za-

groził ich pozycji.

Ośrodki zachodnie zajmujące się walką informacyjną umiały wykorzystywać tę sytu-

ację, podsuwając naszym naukowcom – zwłaszcza tym, którzy opracowywali ekspertyzy na

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: