Nerwice. Zaburzenia depresyjne i lękowe.

Williams J.M., Hargreaves I.R. (2001). Nerwice. Zaburzenia depresyjne i lękowe. A.Arnold Lazarus. Psychopatologia. Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.

Aleksander Dobrowolski - nr albumu 1423

Dominika Durczak – nr albumu 1459

Rok II Gr. III (Fizjoterapia – niestacjonarne)

Depresja

Depresja i jej objawy

Pojęcie „depresja” jest często używane do określenia spadku nastroju. Przedłużająca się depresja może stwarzać wiele problemów. Osoby pogrążone w depresji mają tylko negatywne myśli, roztrząsają minione przykrości i pesymistycznie widzą przyszłość. Przez większość czasu odczuwają rozżalenie, rozdrażnienie lub gniew, litują się nad sobą i potrzebują ciągłego wsparcia ze stron innych. Jeśli depresja trwa jeszcze dłużej to pojawiają się dalsze zmiany emocjonalne np. uczucie głębokiego smutku, zmiany poznawcze np. niska samoocena, poczucie winy, zmiany zachowania np. pobudzenie lub spowolnienie, zmiany w organizmie np. zaburzenia snu, odżywiania.

Jeśli występuje, co najmniej pięć z wymienionych niżej objawów przez dwa tygodnie do mamy do czynienia z depresją kliniczną:

1. Brak apetytu lub utrata wagi bądź wzmożony apetyt i przyrost wagi.
2. Bezsenność lub nadmierna senność.
3. Utrata energii, przemęczenie lub osłabienie.
4. Spowolnienie czynności lub pobudzenie.
5. Niechęć do wykonywania zwyczajnych czynności, w tym do kontaktów społecznych i seksualnych.
6. Obwinianie siebie, nadmierne lub nieadekwatne poczucie winy.
7. Subiektywne odczucie lub dowody zmniejszenia zdolności myślenia lub koncentracji, jak spowolnienie myślenia lub niemożność podjęcia decyzji.
8. Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, próby samobójcze.

Depresją kliniczną dotkniętych jest mniej więcej 5 procent populacji, z których 25 procent trwa krócej niż miesiąc, a dalsze 50 procent ustępuje po trzech miesiącach. Depresja ma jednak skłonność do nawrotów.

Różnice płciowe w depresji

Prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u kobiet jest dwa lub trzy razy większe niż u mężczyzn. Szczególnie podatne na depresję są kobiety z małymi dziećmi gdyż główną przyczyną jest niekorzystna rola społeczna matki w porównaniu z możliwościami płatnego zatrudnienia oraz rosnąca odpowiedzialność za nieopłacalną opiekę nad dzieckiem.

Różnice płciowe nie pojawiają się przy pierwszym pojawieniu się depresji, lecz pojawiają się dopiero przy ponownym pojawieniu się depresji, gdyż kobiety, które przeżyły wcześniej epizod depresji, są bardziej narażone na jej powtórne pojawienie się niż mężczyźni, którzy mają za sobą podobny epizod. Możliwe jest również, że zmiany hormonalne w ciągu cyklu miesiączkowego mogą przywoływać wspomnienia i postawy z okresu zespołu depresyjnego, który pojawił się wcześniej.

Różne rodzaje depresji

Depresję dzieli się na endogenną i reaktywną. Pojęcie „endogenna” oznaczało pierwotnie depresję pochodzącą „z wewnątrz” (spowodowaną zaburzeniami biochemicznymi w mózgu). Miało ją odróżniać od depresji spowodowanej czynnikami zewnętrznymi. Jednak jest dużo więcej różnic pomiędzy tymi rodzajami depresji. Pojęcie depresji endogennej jest obecnie używane, jako określenie pewnego zespołu objawów i nie odnosi się do jej przyczyn.

Objawy depresji typu endogennego:

Jednoznaczna diagnoza depresji typu endogennego wymaga wystąpienia łącznie przynajmniej 6 objawów z grupy A i B, przy czym muszą one obejmować przynajmniej 1 objaw z grupy A.

A.1.Wyraźne stwierdzenie nastroju depresyjnego, który jest postrzegany, jako odmienny od uczuć doznawanych po śmierci bliskiej osoby.

2.Brak reakcji na zmiany w otoczeniu.

3.Samopoczucie jest regularnie gorsze rano.

4.Brak jakichkolwiek zainteresowań i przyjemności.

B.1.Oskarżanie siebie lub niewspółmierne poczucie winy.

2. Budzenie się wcześnie rano lub bezsenność w środku nocy.

3.Spowolnienie czynności lub pobudzenie.

4.Brak apetytu.

5. Utrata wagi (kilogram w ciągu tygodnia przez kilka tygodni lub 10 kg rocznie bez stosowania diety).

6.Niechęć do wykonywania zwykłych czynności lub spadek popędu seksualnego.

Psychologiczne teorie depresji

Istnieją dwie najważniejsze teorie. Według pierwszej depresja powstaje i utrzymuje się u osób mających słabe umiejętności społeczne, według drugiej powodem wystąpienia i utrzymywania się depresji są negatywne postawy i myśli.

Problemy w kontaktach z ludźmi wynikają z negatywnego wrażenia, jakie wywierają na rozmówcy. Rozmówca odczuwa większe przygnębienie, lęk i wrogość po rozmowach z takimi ludźmi.

Osoba cierpiąca na depresję swobodnie mówi o śmierci, zdradach małżeńskich, operacjach ginekologicznych, sporach rodzinnych itd. Taka rozmowa odstrasza słuchacza, co wzmaga rozpacz człowieka w depresji gdyż on potrzebuje, aby inni go wysłuchali.

Na ogół ludzie często zapominają o przykrych wydarzeniach w przeszłości. Depresja zmienia tą tendencję. Patrząc wstecz na własne życie, osoby z depresją nie widzą czasem nic oprócz niepowodzeń i rozczarowań. Kiedy nastąpi coś nieprzyjemnego, osoby skłonne do depresji winę przypisują raczej sobie niż innym osobom lub okolicznościom oraz czynnikom, które trudno zmienić niż czynnikom zmiennym. Przyczyn jakiegoś zdarzenia upatrują w czynnikach obejmujących wielkie obszary ich życia niż w czynnikach o ograniczonym znaczeniu.

Kiedy osoba z depresją np. nie zda egzaminu, będzie zazwyczaj twierdzić, że powodem był brak jej wiedzy niż trudność egzaminu. Będzie również uważała, że jest słaba, aby zdawać jakikolwiek egzamin. Tacy ludzie są skłonni do rezygnacji, pogrążają się w depresji i uważają, że nie warto się uczyć.

Psychologiczne leczenie depresji

Nowe metody terapii, określane wspólną nazwą „terapia poznawcza”, dostarczają wskazówek postępowania z negatywnymi myślami, wspomnieniami i przekonaniami. Metody poznawcze mają skłonić pacjenta do zastanowienia się nad swoimi myślami i wspomnieniami, traktowanymi jak zwyczajne myśli i wspomnienia, które mogą ulegać wypaczeniom.

Można to zrobić na trzy sposoby:

1. wywołując u pacjenta pewne myśli w postaci „monologu wewnętrznego” z interpretacją zdarzeń

      (np. „Oblałem egzamin, bo jestem głupi”)

2. gromadząc wraz z pacjentem dowody za i przeciw danej interpretacji (np. „Czy porażka świadczy, że jestem głupi?”)
3. przeprowadzając eksperymenty, aby sprawdzić słuszność interpretacji i zebrać więcej danych do dyskusji (Dowiedz się, kto jeszcze nie zdał egzaminu, czy jest możliwa poprawka? Jak ją załatwić?)

Istnieje pięć podstawowych metod terapii poznawczej:

1. Chwytanie myśli – nauczenie rozpoznawania napływu depresyjnych myśli.
2. Wyznaczanie zadań – zachęcanie do czynności, których pacjent unika.
3. Sprawdzanie rzeczywistości – wybieranie zdań, które umożliwiają sprawdzenie słuszności negatywnych myśli czy przekonań.
4. Powtórka poznawcza – Przedstawienie jakiejś czynności, której pacjent unika wraz z wszystkimi jej etapami oraz towarzyszącymi uczuciami i myślami.
5. Terapia alternatywna – zalecenie wyobrażenia sobie kłopotliwej sytuacji, a następnie opracowanie strategii ich przezwyciężania.

Terapia działa równie szybko i skutecznie jak leki przeciwdepresyjne. Jest jednak ona dużo droższa, lecz prawdopodobieństwo nawrotu depresji po terapii poznawczej jest znacznie mniejsze niż po lekach. Postępy w leczeniu depresji pokazują, jak ważne jest rozumienie procesów psychicznych stanowiących podłoże problemów emocjonalnych.

Lęk

Lęk i jego objawy

Lęk uważa się za mechanizm, który pozwala zarówno ludziom jak i zwierzętom radzić sobie z niebezpieczeństwem i zagrożeniem. W pewnym stopniu jest to reakcja samoobronna, jest to mechanizm walki, ucieczki.

Różnica pomiędzy lękiem adaptacyjnym a patologicznym polega na rozpoznawaniu niebezpieczeństwa. W lęku adaptacyjnym zagrożenie jest zupełnie oczywiste (np. oblanie egzaminu) natomiast w lęku patologicznym zagrożenie jest nieokreślone (człowiek boi się, ale nie wie, czego) albo niewspółmierne (np. lęk przed zakłopotaniem) bądź irracjonalne (np. lęk przed chorobą pomimo dobrego stanu zdrowia).

Objawy reakcji samoobronnej pojawiają się w wyniku wydzielania adrenaliny z nadnerczy, gruczołów znajdujących się tuż powyżej nerek. Kiedy spostrzegamy niebezpieczeństwo, prawdziwe bądź wyobrażone, adrenalina wydziela się się do organizmu, aby umożliwić reakcję samoobronną. Wszystkie objawy lęku są skutkiem ubocznym zmian fizjologicznych, które zwiększyłyby naszą skuteczność w sytuacjach prawdziwego zagrożenia, a ich następstwami są m.in.: zaburzenia widzenia, słabość, bladość skóry, pocenie się, mrowienie skóry, mdłości, brak tchu, przyspieszone tętno, napięcie, ból mięśni, drżenie. Osoba w stanie lęku nie może się na niczym skupić, koncentruje się na objawach cielesnych i doświadcza złego samopoczucia.

Najczęstsze typy zaburzeń lękowych

1. Uogólnione zburzenia lękowe charakteryzują się najczęściej przesadną troską o życie codzienne utrzymującą się ok. 6 miesięcy. Oprócz tych trosk m.in. o pracę, rodzinę obserwuje się napięcie mięśniowe, nadaktywność autonomicznego układu nerwowego (np. pocenie się) i obawy. Występuje również zniekształcenie uwagi. W stanie lęku człowiek staje się nazbyt czujny, doszukując się wszystkiego, co może stanowić zagrożenie.
2. Lęk paniczny jest silniejszy niż uogólnione zaburzenia lękowe. Polega na powracających napadach paniki, czyli okresach przerażenia w połączeniu z dolegliwościami fizycznymi. Napady paniki trwają od kilku minut do kilku godzin i są bardzo częste. Zwykle pojawiają się niespodziewanie, choć stopniowo mogą się rozwijać skojarzenia z sytuacjami i miejscami, jak np. zatłoczone supermarkety. Mogą towarzyszyć im takie objawy jak: krótki oddech, palpitacje, ból lub ucisk w piersi, dławienie w gardle lub duszności, zawroty głowy, zaburzenia równowagi lub uczucie omdlewania, drżenie lub dreszcze, mrowienie skóry, pocenie się oraz przypływy gorąca lub zimna, lęk przed śmiercią, obłędem lub niekontrolowanym zachowaniem.
3. Agorafobia z klinicznego punktu widzenia jest związana często z lękiem panicznym. Jest to lęk przed przebywaniem w miejscach lub sytuacjach, z których trudno się wydostać. Obejmuje lęk przed zatłoczonymi ulicami, jazdą autobusem czy pociągiem.
4. Fobia społeczna oznacza trwały lęk przed jedną lub wieloma sytuacjami społecznymi. Lęk przeradza się wówczas w zakłopotanie. Fobia społeczna obejmuje lęk przed publicznym przemawianiem, jedzeniem w miejscach publicznych, korzystaniem z publicznych toalet lub przed pisaniem w obecności innych.
5. Fobia prosta polega na lęku przed pająkami, ptakami, wężami, myszami, krwią, zamkniętym pomieszczeniem(klaustrofobia), wysokością (akrofobia). Do tego typu fobii przyznaje się 6-8% ogółu populacji.
6. Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne charakteryzują się trwałymi przekonaniami, impulsami lub wyobrażeniami, które są natrętne, wydają się bezużyteczne i często kłopotliwe, utrudniające życie codzienne i stosunki z innymi. Przykładem może być wykrzykiwanie bluźnierstw w kościele, myśli związane z przemocą czy niepewnością. Kompulsje to powtarzane i pozornie bezcelowe działania wykonywane w stereotypowy sposób np. wykonywanie czynności w ściśle określonym porządku, wielokrotne sprawdzanie tego samego, częste mycie rąk, liczenie. Czynność służy do złagodzenia lęku i napięcia.

7. Zaburzenia stresu pourazowego są w zasadzie normalną reakcją na nienormalne sytuacje. Objawy rozwijają się w następstwie wstrząsających zdarzeń jak np. zawalenie domu, zagrożenie własnego życia, wypadek, gwałt lub napad. Zwykle osoby cierpiące na stres pourazowy starają się unikać okoliczności związanych z traumatycznym przeżyciem.

Psychologiczne teorie lęku

·         Teoria behawioralna

Wg teorii behawioralnej lęk jest wyuczoną lub uwarunkowaną klasycznie reakcją, która powstaje przez skojarzenie lęku z pewną sytuacją lub przedmiotem. Później następuje skojarzenie, że ucieczka przed pewną sytuacją przynosi ulgę. Ostatnim etapem jest unikanie lęku przez omijanie pewnej sytuacji lub jakiegoś przedmiotu. Niektórzy psychologowie uważają, że zaburzenia lękowe mogą być najpierw reakcjami warunkowymi, lecz później stają się źródłem bardziej oczywistych nagród i /lub rozwiązań innych problemów. Ktoś, kto cierpi na agorafobię, może np. uważać, że jego zaburzenia przynoszą korzyści, takie jak zwrócenie na siebie uwagi mało troskliwego partnera.

·         Teoria poznawcza

Poznawcza teoria zaburzeń lękowych skupia się na myślach chorego o własnej osobie, na ich zewnętrznych przejawach i sytuacjach, w których się pojawiają. Osoby z patologicznym lękiem często popełniają pewne błędy wyolbrzymiając niebezpieczeństwa czy zagrożenia i nie doceniając własnych możliwości ich zapobiegania czy nie uwzględniając ułatwiających czynników wyjścia z tej sytuacji. Do błędów tych należą: katastrofizm (obawa przed najgorszym, co się może zdarzyć), personalizacja (zakładanie osobistej roli w negatywnych zdarzeniach), nadmierne uogólnianie (przekonanie, że jedno niekorzystne zdarzenie będzie miało wpływ na wszystko), wybiórcze abstrahowanie (wybór jednego elementu negatywnego i wyciąganie z niego pesymistycznych wniosków) oraz minimalizacja (umniejszanie znaczenia korzystnych faktów i umiejętności postępowania) oraz maksymalizacja (wyolbrzymianie znaczenia niekorzystnych faktów i zachowań nieadaptacyjnych).

Psychologiczne leczenie lęku

·         Terapia behawioralna

Jedną z najwcześniej opracowanych metod terapii behawioralnej była metoda tzw. systematycznego odwrażliwiania przez wzajemne hamowanie opracowana w 1958 roku przez Josepha Wolpe. Osoby cierpiące na fobie są stopniowo konfrontowane z coraz groźniejszymi i nieprzyjemniejszymi sytuacjami lub przedmiotami przy jednoczesnym stosowaniu metod relaksacji. Opiera się ona na połączeniu budzących obawy przedmiotach i sytuacji ze stanem odprężenia, które hamują powstawanie sytuacji lękowej.. Terapeuci jednak częściej posługują się metodą stopniowania, z tygodnia na tydzień wzmacniając nieprzyjemne sytuacje w miarę postępów leczenia. W tym czasie wzrasta poczucie pewności pacjenta, że poradzi sobie z coraz trudniejszą sytuacją.

·         Terapia poznawcza

Terapia poznawcza zaburzeń lękowych polega na oddziaływaniu na sposób, w jaki pacjent myśli o sytuacji zagrożenia i jak to wpływa na jego zachowanie. Terapia lęku ma początkowo na celu pomóc klientowi rozpoznaniu własnych myśli i określeniu ich wpływu na zachowanie. Dzięki temu klienci mogą sprawdzić swoją sytuację w rzeczywistym świecie. Po rozpoznaniu myśli można je zinterpretować według bardziej realistycznych zasad. Wpływa to na zmianę zachowania gdyż pacjent potrafi lepiej radzić sobie w obliczu groźnych sytuacji, a w przyszłości może stwierdzić, że jego wcześniejsze założenia były błędne.

7