Historia państw pozaeuropejskich, 12.04.2006
Chiny u schyłku epoki Mandżurów.
Kryzysy w XIX wieku pokazywały całkowitą niezdolność Mandżurów.
Jeszcze w XVIII wieku Chiny miały bardzo dobrą sytuację gospodarczą. Handel z cudzoziemcami mógł prowadzić tylko Ko-Hong – monopol kupców (grupa wybranych rodzin kupieckich), którzy mieli koncesję na kontakty z cudzoziemcami. Cudzoziemcy mogli handlować tylko z nimi. Nad Ko-Hongiem czuwał hoppoi (?), który wymuszał „prezenty” itp. (szerzenie korupcji). Te wymuszane podatki i „prezenty” działały bardzo źle na rozwój handlu chińskiego, ale Mandżurowie się tym nie przejmowali.
System hołdowniczy.
Opium plagą Chin – palili głównie Mandżurowie; 30 mln ludzi uzależnionych.
Opium zaczęli sprowadzać do Chin Brytyjczycy. Jego palenie stało się modne.
Lata 90. XVIII wieku – rocznie importowano 4 tys. skrzyń opium → w latach 30. XIX wieku było to już 40 tys. skrzyń.
Od 1729 roku handel opium był nielegalny.
1839 Lin Zexu nakazał zniszczyć 20 tys. skrzyń opium brytyjskiego → pretekst do I wojny opiumowej (XI 1839 – VIII 1842)
Po zakończeniu I wojny opiumowej podpisano traktat nankiński 29.8.1842 (pierwszy nierównoprawny traktat wymuszony na Chinach przez mocarstwa światowe):
- zniesiono Ko-Hong – dzięki temu kupcy angielscy mogli handlować z kim chcieli
- wprowadzono w 2 lata później eksterytorialność dla Brytyjczyków
- otwarto porty dla Brytyjczyków: Szanghaj, Ningpo i 3 inne
- ograniczono cło wwozowe do 5%
- Chiny zapłaciły odszkodowanie za zniszczone brytyjskie opium
- kontrybucja wojenna
- odstąpienie Brytyjczykom Hongkongu
- eksterytorialność dla obywateli USA
- 1844 prawo do budowy kościołów dla Francuzów (chrześcijaństwo było w Chinach zakazane od 1724 do 1846)
Powstanie Tajpingów.
Po I wojnie opiumowej Wielka Brytania masowo importowała tkaniny wełniane i bawełniane do Chin, co spowodowało upadek wielu małych gospodarstw chłopskich.
Hong Xinquan – przywódca Tajpingów. Był chory psychicznie – uważał Jezusa za swojego młodszego brata; jego ideologia zrodziła się we śnie, głównym celem było przezwyciężenie Mandżurów. Na czele Tajpingów stało 6 przywódców i Hong Xinquan.
[Wcześniej jeszcze wybuchło powstanie Białego Lotosu (bunt przeciw wysokim podatkom, ale buntownicy nie mieli pomysłu na to, co zrobią później). Bunt był pacyfikowany przez 8 lat. W Chinach symbolem poddaństwa u mężczyzn były warkocze, jeśli ktoś ściął warkocz, groziła mu kara śmierci. Członkowie Białego Lotosu obcięli warkocze na znak protestu wobec władzy.]
Tajpingowie nie mieli wsparcia cudzoziemców.
Błędem ich było pozostawienie Szanghaju w rekach cesarza. Powstanie Tajpingów było zbyt chaotyczne; nie mieli programu ekonomicznego.
Najważniejsza przyczyna ich klęski – brak poparcia u chińskiego ziemiaństwa (gentry). Gentry opowiedziało się za cesarstwem, bo obawiali się radykalnej reformy rolnej Tajpingów. W oparciu o zgodę Mandżurów tworzyli własne prywatne armie i walczyli w bratobójczej walce przeciwko Tajpingom (Chińczycy vs. Chińczycy).
Wzrastała rola Chińczyków ze środkowych Chin oraz samych Chińczyków zamiast Mandżurów.
II wojna opiumowa (1856-1858; 1859 – 1860)
II 1856 – zabicie francuskiego misjonarza.
Powodem wojny byłą sprawa statku Arrow, który pływał pod banderą brytyjską, ale należał do Chińczyka i miał chińską załogę.
8.10.1856 Arrow zatrzymany przez chińskie władze w Kantonie pod zarzutem przemytu opium i piractwa. Aresztowano 12-osobową załogę → propaganda w Wielkiej Brytanii i ekspedycja karna.
II wojna opiumowa (I etap) zakończona została traktatem w Tiensinie w 1858:
- Mandżurowie zgodzili się na stałe rezydowanie brytyjskiej dyplomacji w Pekinie
- otwarto kolejne porty (razem było już 16 portów traktatowych)
- odszkodowania
- legalizacja handlu opium
Już prawie co 3 chiński urzędnik był uzależniony.
[Zakaz palenia opium dopiero komuniści po 1949 roku wyegzekwowali (wprowadzili też zakaz krępowania stóp).]
Cesarz Guang Xu próbował przeprowadzić reformy (VI – IX 1898, „sto dni reform”)
- wydał 40 dekretów dotyczących reform prawa, administracji, szkolnictwa czy społecznych, ale pozostały one tylko na papierze.
Guang Xu miał tylko 27 lat gdy został cesarzem i był pod wpływem Cixi – cesarzowej wdowy, która doprowadziła do przedwczesnej jego śmierci oraz śmierci jego żony, która była w ciąży. Cixi do 1905 roku miała bardzo zły wpływ na Chiny – unieważniła reformy syna, mordowała reformatorów itp.
Powstanie bokserów 1899 – 1901
Ruch „bokserów” powstał w 1898 roku, nazywał się „I Ho Tuan” – Sprawiedliwe, Zjednoczone Pięści.
W prowincji Szendong koncesję na handel mieli Niemcy. W Chinach narastała anarchia, wylała Żółta Rzeka, prawie nie było ziemiaństwa (które jest stabilizatorem), prawie nie było też urzędników → wybuchło powstanie antycudzoziemskie, które chcieli wykorzystać Mandżurowie.
1899 – ekspedycja karna 2,5 tys. żołnierzy zatrzymana przez bokserów
1900 – ekspedycja 8 państw, 19 tys. żołnierzy (pod dowództwem niemieckim), odbija Pekin z rąk bokserów
1901 protokół bokserski
- Mandżurowie musieli zapłacić odszkodowania za wsparcie bokserów
Powstanie bokserów pokazało, że Chiny się zmieniają – trudniej już było cudzoziemcom rządzić Chińczykami.
1905 – pojawia się wola reform (nawet u Cixi) ale nie było pieniędzy by je przeprowadzić (bo Chiny ciągle płaciły odszkodowania)
1894 – Sun Jat – Sen zakłada Związek Odrodzenia Chin
1905 – tworzy Ligę Chińską – jednoczy chińską diasporę
3 zasady ludu:
- obalenie Mandżurów
- wprowadzenie ustroju republikańskiego
- dobrobyt
Jest to początek ruchu, który doprowadził do upadku Cesarstwa od południa.
Po upadku Cesarstwa w 1911 1 stycznia 1912 roku Sun Jat – Sen zostaje prezydentem Chin.
1912 – powstaje partia ludowa Kuomintang
Chiny wpadają w okres rozdrobnienia:
- na północy rządzą warlordowie („panowie wojny”)
- na południu ludność podatna na idee ludowe
1915 – 21 żądań Japonii wobec rządu chińskiego w Pekinie (Chiny miały wtedy kilka rządów, ale Japończycy uznali ten pekiński za właściwy całym Chinom). Japonia chciała w ten sposób przejąć kontrolę nad Chinami, ale pod wpływem nacisków mocarstw zachodnich wycofała się z żądań.
Yuan Szykai – miał być mężem opatrznościowym chińskiej rewolucji.
1912 – zostaje premierem chińskiego rządu.
Był koniunkturalistą – współpracował z tymi, z którymi akurat mu się opłacało:
- najpierw miał bronić cesarstwa
- przeszedł na stronę rewolucjonistów, chcących republiki
- jak już była republika, chciał wprowadzić ponownie cesarstwo, w którym byłby cesarzem
Ciągle zdradzał swoich współpracowników.
Pacyfikował rodzącą się demokrację – 1913 zabójstwo rywala – Song Jao – Rena (czy jakos tak).
[Dopiero komuniści zjednoczyli Chiny w 1949].
Tylko Rosja Radziecka uznała chiński ruch narodowy - Sun Jat – Sena. Wysłali do Chin działaczy Kominternu.
1924 – powstaje Akademia Wojskowa w Whampoa.
Rosja współpracowała z Chinami bo bała się, że opanuje je Japonia i zagrozi panowaniu Rosji Radzieckiej; poza tym Lenin uważał, że Azja jest źródłem kapitału dla kapitalistów i jej opanowanie ułatwi szerzenie rewolucji.
Sun Jat – Sen nie tolerował walki klas; wprowadził 4 zasadę ludu: sojusz z Rosją Radziecką.
1919 antyjapoński Ruch 4 maja – demonstracje studentów, profesorów itp. Na Placu Tiananmen, ale później też gdzie indziej. Na czele ruchu stanęła inteligencja. Mieli oni dosyć konfucjańskiego porządku, poza tym buntowali się przeciw decyzjom wersalskim o przekazaniu koncesji niemieckiej w Szendongu Japończykom. W konsekwencji Japończykom nie udzielono koncesji. Większość działaczy Ruchu 4 maja tworzy później Komunistyczną Partię Chin.
1921 – powstaje Komunistyczna Partia Chin (KPCh) w Szanghaju - na początku ma 300 członków
1925 KPCh współpracuje z Partią Narodową – tworzy się front narodowy → Chiny powinny zostać wspólnymi siłami zjednoczone, trzeba obalić warlordów. Liczono na pomoc ZSRR i wydawało się, że się uda.
Sun Jat – Sen umiera – po jego śmierci kontrolę nad ruchem narodowym przejmuje Czang Kaj – Szek. Dochodzi do zerwania współpracy z komunistami.
1927 – krwawa rozprawa z komunistami → nie ma już wspólnego frontu narodowego. Następuje rozłam w partii narodowej (Kuomintangu), gdyż działacze komunistyczni byli jej członkami jednocześnie. Część została w tej partii, a część w komunistycznej.
Mimo rozprawy z komunistami Komintern nadal nawołuje do współpracy z Kuomintangiem. Moskwa traci kontrolę nad chińskimi komunistami – tworzą oni własną, chińską wersję komunizmu (część działaczy przenosi się na prowincję, a Moskwa uważa, że powinni zostać w miastach).
Czang Kaj – Szek był tak naprawdę konserwatystą - obrońcą dawnego porządku.
1953 rozłam między komunizmem ZSRR i Chin
Na granicy prowincji Hunan i Xinquan powstają bazy radzieckie. Moskwa nie uznaje na razie Mao (nastąpiło to dopiero po Długim Marszu). Pojawia się idea maoizmu.
Czang Kaj – Szek organizuje 5 ekspedycji karnych żeby powstrzymać komunistów – ma poparcie Niemiec. Kaj – Szek wtedy faszyzował, chciał się zbliżyć z Hitlerem ale jego sojusz z Japonią to uniemożliwiał. Piąta ekspedycja karna prawie osiągnęła cel – komuniści musieli opuścić radzieckie bazy.
Długi Marsz komunistów – trwał ponad rok, przeszli ponad 10 tys. km. Było to ugruntowanie pozycji Mao – to on zadecydował o marszu – miał poparcie, uważano, że ma rację. Wyszli z prowincji Hunan i Xinquan w październiku 1934 (100 tys. żołnierzy) do prowincji Szensi (Mao był niesiony w lektyce…). Dotarli do celu w październiku 1953 (tylko 8 tys. żołnierzy).
Po 1935 roku nie kwestionowano już pozycji Mao. Był on jednym z założycieli KPCh, ale nie był na kongresie założycielskim bo pomylił adresy J Na początku bardziej angażował się w Kuomintangu. Uciekł od rozstrzelania w rozprawach z komunistami 1927.
Komunistów chińskich uratowała wojna z Japonią – dzięki niej Kaj - Szek musiał przestać zwalczać komunistów, a nawet zacząć z nimi współpracować.
1937 – wielka ofensywa Japonii
Kaj – Szek poniósł prestiżową klęskę w wojnie z Japonią.
Od 1941 roku trwała współpraca komunistów z partią narodową, ale nie utworzono tak jak kiedyś wspólnego frontu.
1945 – znów wybucha wojna domowa.
3
martita6070