Historia państw pozaeuropejskich 2006.03.15.doc

Historia państw pozaeuropejskich, 15.03.2006

W latach 1810 – 1815 powstaje 11 niepodległych państw w Ameryce Łacińskiej. Ten zryw niepodległościowy wynikał z osłabienia Hiszpanii.

Kres panowania hiszpańskiego – bitwa pod Ahacucho 9.12.1824

W 1840 jest już 17 niepodległych państw, m.in. ze względu na rozpad większych: Federacji Środkowoamerykańskiej, Wielkiej Kolumbii itp.

Pierwszym niepodległym państwem Ameryki Łacińskiej było Haiti – walka o niepodległość trwała od 1790 do 1804 roku, w 1804 niepodległość.

1844 – Republika Dominikany odrywa się od Haiti

1901 – quasi – niepodległa Kuba

1903 – powstaje Panama

Lata 60. – 80. XX wieku – Belize, Grenada itp.

Większość państw, przynajmniej z nazwy, to republiki, ale prawa polityczne miało tylko

1-2% ludności – Kreole. Kreole są potomkami Hiszpanów w Nowym Świecie – w II połowie XIX wieku zaczęli być wypierani przez Metysów. Dziś następuje powrót Indian do polityki.

W Brazylii w latach 1822 – 1889 przetrwał ustrój monarchiczny.

1822 – regent brazylijski Pedro (rządził w imieniu Portugalii) ogłasza powstanie cesarstwa. Jan VI (król Portugalii) akceptuje ten fakt, bo Pedro był jego synem. Dzięki temu uniknięto krwawych walk (ale udało się tego dokonać tylko w Brazylii).

Źródła kultury politycznej w Ameryce Łacińskiej.

Kolonializm hiszpański nałożył się z rekonkwistą (Inkwizycja; charakter feudalny i religijny; walka Hiszpanii z Maurami – islamem i judaizmem) Półwyspu Iberyjskiego (zakończyła się ona w 1492 roku). Kolonializm hiszpański można uznać za „przedłużenie” hiszpańskiej rekonkwisty.

System narzucony przez Hiszpanów był etatystyczny i zamknięty w sobie, 2 – klasowy, hermetyczny i hierarchiczny. Przetrwał od XVI wieku aż do początków XIX. Tylko elita stała na szczycie piramidy społecznej.

Był to system nieczuły na zmiany w Europie (Anglia, Francja). Hiszpanie wkomponowali się w hiszpańskie hierarchiczne społeczeństwo, wyeliminowali indiańskich przywódców i zastąpili ich swoimi.

<< odnośnie Indian: ginęli masowo z powodu grypy, nie byli przystosowani do ciężkiej pracy fizycznej i dlatego sprowadzano niewolników z Afryki – najwięcej do Brazylii.

Hierarchię społeczną XIX                              >>>

wieku w Ameryce Łacińskiej nazywa się korporatywizmem:

- zastąpienie prawa jednostki prawem zbiorowości

- decyzje podejmowane są przez grupy wpływu – kościół, wojsko, oligarchię czy też obszarników lub elity.

Modele władzy politycznej Ameryki Łacińskiej:

1.      konkwistadorzy – ich interesy były do pewnego momentu zbieżne z interesami Hiszpanii. Potem byli jednak stopniowo wypierani przez wicekrólów – elitę hiszpańską. Nowy Świat był podzielony na audiencje i wicekrólestwa.

1. 1. Pizarro – Peru – Imperium Inków
   2. Alvaredo
   3. Cortez – najbardziej awanturniczy, dokonał podboju Meksyku w latach 1519 – 1521 (imperium Azteków)
   4. Orellane

2.      wyzwoliciele:

1. 1. Simon Bolivar

b.      Jose de San Martin – wyzwolił La Platę

c.       Hidalgo 

Bolivar i San Martin dążyli do stworzenia federacji na wzór Stanów Zjednoczonych. Wyzwoliciele byli stopniowo wypierani przez:

3.      caudillos – opierali władzę na obszarniczych majątkach ziemskich. Ich dochodzenie do władzy powodowały konflikty wewnętrzne i subregionalne. Caudillos spowodowali np. rozpady Wielkiej Kolumbii i Federacji Środkowoamerykańskiej.

1. 1. Ten typ przywódców zachowywał hierarchiczny system społeczny
   2. Monokultura gospodarcza, np. w jednym kraju tylko uprawa trzciny, w drugim tylko wydobycie saletry itp.

4.      reformatorzy i modernizatorzy

1. 1. Meksyk: Benito Juarez (był Indianinem z plemienia Zapoteków) – reformator, doprowadził do zwycięstwa liberałów w walce o reformy → musiał pokonać monarchistów (konserwatystów) oraz w latach 1861 – 1867 interwencjonistów francuskich. Jego reformy to m.in.:

i.        Oddzielenie kościoła od państwa

ii.      Parcelacja majątków ziemskich

Reformy te miały poprawić los Indian, ale w konsekwencji go tylko pogorszyły – w dotychczasowych majątkach kościelnych Indianie mieli zapewniony byt, a nowy system po reformie rolnej im zaszkodził (bo majątki ziemskie porozdzielano).

2. 2. Porfirio Diaz – modernizator (Metys, wstydził się tego) – rządził w latach 1876 – 1911, w 1911 został obalony. Jego panowanie to 35 lat głębokiej stabilizacji Meksyku oraz jego wielka modernizacja:

i.        Proponował zrównoważenie budżetu

ii.      Doprowadził do wzrostu patriotyzmu w Meksyku

1. 1. 1. 1. wcześniej identyfikacja społeczeństwa z własnym państwem była bardzo słaba, jak np. podczas wojny USA – Meksyk

1846-48

Diaz tolerował opozycję przekupując ją – „umiejętna polityka dyktatury”, „chleb albo pałka”. Jego rządy charakteryzował też klientelizm i nepotyzm.

Na przełomie 1909/1910 roku nikt nie spodziewał się, że porfiriat się załamie.

5.      rewolucyjni przywódcy (udało się tylko Fidelowi Castro)

1. 1. Emilio Zapata – zamordowany w zasadzce współpracowników
   2. Pancho Villa – też zamordowany przez współpracowników
   3. Sandinio – zabity przez gwardzistów dyktatora Nikaragui (Somosa)
   4. Fidel Castro – zapanował nad Kubą w 1959 roku

6.      dyktatorzy – rządy autorytarne – lata 30. – 60. XX wieku. Opierali swoją władzę na:

i.        modernizacji → uzależnienie od kapitału zagranicznego, głównie USA

ii.      ścisłych kontaktach z USA, które niejednokrotnie utrzymywało ich przy władzy

1. Perón – Argentyna
2. Batista – Kuba
3. Trujillo – Dominikana

1. Jeden z jego synów w wieku 7 lat został generałem armii

7.      przywódcy demokratyczni

1. 1. „Sojusz dla postępu” – lata 60. XX wieku – program ten miał doprowadzić do demokratyzacji Ameryki Łacińskiej ale pogłębił patologie. Demokratyzacja w tamtym rejonie postępuje od lat 90. XX wieku do dziś, np. Partia Rewolucyjno – Instytucjonalna została odsunięta od władzy w Meksyku. Mimo to demokratyzacja Ameryki Łacińskiej jest u swoich „początków”, wkomponowuje się w kartele narkotykowe, handel bronią itp.

XIX wiek w Ameryce Łacińskiej

1826 – konferencja w Panamie; cel: stworzenie federacji latynoamerykańskiej → traktat panamski („wyprzedzał epokę o 100 lat”):

              - o unii

              - o lidze

              - o stałej konfederacji

Art. 2, 3 : zobowiązanie do pomocy wzajemnej w wypadku jakiegokolwiek ataku, nakaz pokojowego rozwiązywania konfliktów, uznano za konieczne powołanie 60 – tysięcznej wspólnej armii, powołanie Zgromadzenia Generalnego koordynującego politykę zagraniczną

Traktat panamski został ratyfikowany tylko przez Wielką Kolumbię i dlatego nie wszedł w życie.

Zasadniczym problemem Ameryki Łacińskiej był kolonializm brytyjski. Jej zadłużenie u wielkiej Brytanii wynosiło 20 mln funtów.

              - problemy z wypłacalnością

              - interwencjonizm angielski – blokada portów Argentyny

Wielka Brytania tworzyła swoje protektoraty – Mosquito na atlantyckim wybrzeżu Nikaragui (1843) i Honduras Brytyjski na obszarze Belize (część Gwatemali wtedy) → Brytyjczycy zastępują kolonializm hiszpański.

1833 – Anglicy zajmują Falklandy i Malwiny.

Francja:

              - penetracja ekonomiczna Ameryki Łacińskiej

              - 1838 wojna o ciastka J Meksyk:

Spowodowana roszczeniami francuskiego cukiernika, którego cukiernia ucierpiała podczas zamieszek w stolicy → pretekst dla Francji. Meksyk musiał wypłacić 600 tysięcy franków odszkodowania. W jednej z potyczek z Francuzami generał Antonio Lopez de Santa Anna stracił nogę, której później urządził pogrzeb J

USA:

- 1824 – zniesienie niewolnictwa w Meksyku, w Teksasie biali osadnicy nadal je uprawiali

- wojna z Meksykiem – jej preludium była ogłoszona w 1836 niepodległość Teksasu i uniezależnienie go od Meksyku

- 1836 – masakra w Alamo – Lopez morduje separatystów, którzy się poddali – pretekst do wojny

USA nie chciały Teksasu, ale chcieli go Brytyjczycy i dlatego w 1845 roku włączono go do USA (lepiej mieć kolejny niewolniczy stan niż Brytyjczyków przy granicy).

- 2.2.1848 – traktat pokojowy z Meksykiem Guadelupe – Hidalgo – upokarzający dla Meksyku

Kolejne próby integracji Ameryki Łacińskiej.

1848 traktat o konfederacji (Lima) – nie wszedł w życie

1856 traktat konfederacyjny w Santiago de Chile (też nie wszedł w życie)

              - głosił potrzebę współpracy w subregionie

1865 – traktat o Unii (Lima) (też nie wszedł w życie)

              - unia

              - sojusz obronny

              - traktat o uchwaleniu pokoju

Powyższe traktaty nie weszły w życie z powodu:

              - różnic interesów:

                            - rywalizacja Brazylii i Argentyny o Nizinę La Platy

- rywalizacja Meksyku i Wenezueli o przywództwo w Ameryce Środkowej oraz na Karaibach

- rywalizacja Peru i Chile o wpływy w strefie andyjskiej

- lata 60. i 80. XIX wieku – wojna potrójnego sojuszu

Lata 60. : 1867 – 1870:

              Argentyna, Brazylia i Urugwaj przeciwko Paragwajowi;

              Lopez – dyktator Paragwaju, chciał:

              - Mato Grosso od Brazylii

              - jakiegoś regionu od Argentyny

              - panowania w Urugwaju

              - zgody na to panowanie dyktatorów Brazylii i Argentyny

Paragwaj przegrał - stracił ⅔ ludności i wypadł z systemu równowagi sił.

Lata 80. : 1879 – 1883 – wojna na Pacyfiku

              Boliwia i Peru (1873 zawarły układ przeciwko Chile) przeciwko Chile

Boliwia i Peru bały się potęgi Chile w regionie; przedstawiciele chilijscy wydobywali saletrę w Boliwii i Peru, tamtejsze władze podwyższyły im podatki ale Chile powiedziało, że nie zapłaci.

Chile zwyciężyło w wojnie – stało się subregionalną potęgą w rejonie Pacyfiku. Boliwia straciła dostęp do morza, oba kraje (Boliwia i Peru) wpadły w kryzys polityczny.

1