Źródła prawa cywilnego
Źródłem prawa jest fakt prawotwórczy tworzący normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.
1) prawo stanowione:
- konstytucja
- kodeks cywilny i inne ustawy o charakterze cywilno – prawnym: ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 1982 r,; ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 1996 r.; ustawa o własności lokali z 1994 r.; ustawa o podpisie elektronicznym z 2001 r.; ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000 r.
- rozporządzenia – użycie w odesłaniu słowo „ustawa” odnosi się również do rozporządzeń
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- akty prawa miejscowego
- prawo unii europejskie
- orzecznictwo ETS dotyczące normy obowiązującej prawa europejskiego
- ustawy implementacyjne – obejmują dyrektywy UE
Konieczność życzliwej interpretacji dla prawa europejskiego – w sytuacji kolizji prawa krajowego z prawem europejskim, pierwszeństwo mają normy prawa unijnego, a normy prawa krajowego należy do nich dostosować.
2) prawo zwyczajowe – praktyka stałego stosowania przez organy państwowe pewnej reguły działania, w przypadku braku uregulowań ustawowych. Jest stosowane jako wypełnienie luki nigdy contra lege
3) orzecznictwo TK – ma moc powszechnie obowiązującą, na ich podstawie następuje derogacja przepisów
4) zwyczaj – powszechnie stosowana praktyka pewnego zachowania w określonym środowisku, co do zasady nie jest źródłem prawa, może jednak zyskać doniosłość prawną gdy przepis ustawy do niego odsyła. Nie respektuje się zwyczajów sprzecznych z ius cogens.
Budowa normy cywilno-prawnej
Hipoteza- wskazuje adresata normy prawnej oraz okoliczności jej zastosowania
Dyspozycja – określa nakazanie zachowania adresata normy
Sankcja – określa jak powinny postępować organy w stosowaniu prawa w razie nie zastosowania się adresata do dyspozycji normy.
W prawie cywilnym mamy do czynienia z normami sankcjonującymi towarzyszą one grupie norm zawierających hipotezę i dyspozycję, sankcja w prawie cywilnym pełni funkcję kompensacyjną.
Przykłady sankcji w prawie cywilnym:
a) przymusowa realizacja świadczenia przez wszczęcie postępowania sądowego, świadczeniem może być dług lub odszkodowanie
b) możliwość ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, sąd wydaje wyrok ustalający; dotyczy to wszelkich stosunków cywilno – prawnych i praw podmiotowych - np. art. 189 kpc ustalenie macierzyństwa
c) żądanie stwierdzenia ważności lub nieważności określonej czynności cywilno – prawnej; np. art. 58 kc
d) przekształcenie treści stosunku cywilno – prawnego; np. art. 388 kc
e) rozwiązanie umowy; np. art. 3571 kc
f) uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem określonych podmiotów; np. actio paulina.
Przykłady norm:
- ius cogens – bezwzględnie obowiązujące; art. 119 kc terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynności prawne
- ius dispositivum – względnie obowiązujące art. 454 kc
- semiimperatywne – jednostronnie bezwzględnie obowiązujące np. normy prawa pracy
Rodzaje norm prawnych ze względu na redakcję:
- definicje legalne – przepis w sposób wiążący określa sens używanych w akcie prawnym słów lub zwrotów; np. art. 45, 60, 53, 54, 89, 66
- przepisy odsyłające – nakazują odpowiednie stosowanie innych przepisów, jest to realizacja postulatu zwięzłości aktu prawnego; art. 311 kc do ułomnych osób prawnych stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych lub art. 175 kc do liczenia biegu terminów zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o terminach przedawnienia.
- fikcje prawne – przepis prawny nakazuje określone w nim okoliczności traktować jako równoznaczne z okolicznościami zawartymi w hipotezie innej normy, charakterystyczne SA tu zwroty „tak jakby” i „uważa się”; art. 1020 kc lub 50 kc
Reguły interpretacyjne:
1) art. 71 - reguła interpretacyjna charakterystyczny zwrot „poczytuje się w razie wątpliwości”
2) zwroty niedookreślone – luz dla organów stosujących prawo
art. 14 § 2 kc „drobne bieżące sprawy życia codziennego”
art. 869 kc „ważne powody”
art. 355 kc „należyta staranność”
3) klauzule generalne – odsyłają do pewnego systemu ocen wartości pozaprawnych (etycznych, moralnych, religijnych), np. zasady współżycia społecznego czy społeczno gospodarcze przeznaczenie prawa
Zasięg czasowy i przestrzenny stosowania prawa:
- nowe prawo obowiązuje po upływie 14 dni od ogłoszenia w dzienniku ustaw, chyba że sam akt stanowi inaczej
- koniec obowiązywania prawa – klauzule derogacyjne zawarte w nowej ustawie, ustawy epizodyczne określające ściśle czas ich obowiązywania; desuetudo – niestosowanie prawa przez dłuższy czas mimo braku jego formalnego uchylenia, sporna kwestią jest obowiązywanie takiego prawa- najczęściej wyrażany jest pogląd że takie przepisy nie obowiązują.
gosicka