Finanse publiczne – inaczej to finansowa aktywność władzy publicznej w obszarze zagadnień społecznych , gospodarczych i politycznych ; to część systemu finansowego , ekonomii które maja wpływ na gospodarkę rynkową , na naukę prawa
Finanse publiczne wg nauki skarbowości – obejmowały badanie technik i sposobów tworzenia funduszy publicznych oraz ich rozdysponowanie
WARFARE STATE –
państwo w okresie wojny lata 30 / 40
WELFARE STATE -
lata 50 , państwo dobrobytu , opiekuńcze , wywołało 2 zjawiska :
-defamilizacja
-demarketyzacja - państwo przejmuje na siebie regulacje rynku ; zmiana jakościowa
WERKFARE STATE –
lata 80 ; koncepcja Regana i Taczer – propozycja zmiany sposobu działania władzy publicznej ; wyrównywanie szans przy wejściu na rynek ; nie wydawać pieniędzy na zasiłki ale na edukacje , naukę ; inwestycje w kapitał ludzki
RESOLL EQUITY - wyrównywać wyniki , rezultaty
Finanse publiczne wg współczesnej nauki – obejmują badanie nie tylko procesów gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych ale także finanse publiczne starają się wyjaśnić gospodarczą , społeczną oraz polityczną treść tych operacji
Funkcje finansów publicznych – R.A. Musgrafe
-alokacyjna , redystrybucyjna , stabilizacyjna
Funkcja alokacyjna – to konieczność gromadzenia środków finansowych które są niezbędne do dostarczenia dóbr publicznych , powiązana jest z dobrem publicznym
Dobro publiczne – to kategoria ekonomiczna , a nie finansowa , finansowana z funduszy publicznych ; dobro to ma 3 cechy :
-nie występuje rywalizacja w konsumpcji
-zerowy , krańcowy koszt dostarczenia tego dobra
-niemożność wykluczenia z konsumpcji
Zerowy krańcowy koszt wytworzenia – to zwiększenie liczby korzystających które nie wymaga dodatkowych nakładów na jego dostarczenie
Niemożność wykluczenia z konsumpcji – oznacza iż ewentualne koszty konieczne do poniesienia w celu wykluczenia z konsumpcji osób nie partycypujących w ich finansowaniu są niewspółmiernie wysokie
Teoria incydencji –
tax inciolence- bezpośredni skutek (podatek bezpośrednio w cenie )
≠
tax shifting (przerzucenie podatku)
Funkcja redystrybucyjna – to wykorzystanie instrumentów gromadzenia oraz wydatkowania funduszy publicznych celem zmniejszenia zróżnicowania sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych
Funkcja redystrybucji ma 3 wymiary :
1. ekonomiczny – to przesunięcie siły nabywczej od osób znajdujących się w lepszej , do osób znajdujących się w gorszej sytuacji ekonomicznej (zasiłki dla osób biednych , różne progi podatkowe )
2. demograficzny – to przesunięcie siły nabywczej od kohorty wieku produkcyjnego na rzecz kohorty poprodukcyjnego i przedprodukcyjnego
3. terytorialny – to przesunięcie sił nabywczych między społecznościami terytorialnymi o różnym poziomie zamożności ( subwencje i dotacje terytorialne )
Funkcja stabilizacyjna- sprowadza się do wykorzystania instrumentów fiskalnych , ale także pożyczek publicznych do łagodzenia wahań popytu globalnego w gospodarce
Funkcja publiczna wg nauki ekonomicznej
Funkcja publiczna – (J.R. Hicks) to subdyscyplina mikroekonomii której przedmiotem jest badanie wpływu decyzji fiskalnych władzy publicznej dotyczących struktury systemu podatkowego , oraz wydatków publicznych na równowagę kształtującą się na rynkach czynników produkcji oraz rynkach dóbr i usług
decyzje → równowaga
fiskalne rynkowa
Finanse publiczne w ujęciu prawniczym
Prawo finansowe - (finanse publiczne) to gałąź prawa publicznego której przedmiotem jest badanie norm prawnych dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami
Ordynacja podatkowa –
(to ustawa) reguluje zasoby poboru podatku , ma charakter ustawy ogólnej
Prawo zamówień publicznych – (ustawa) wprowadza zasady rozdysponowania środków publicznych
Normy prawne dzielimy na 3 grupy :
-normy podatkowe
-normy budżetowe
-normy skarbowe
Sektor finansów publicznych to :
Normy podatkowe – mają uregulować stosunki finansowo-prawne służące zapewnieniu dysponowania przez sektor finansów publicznych wystarczającą ilością publicznych zasobów pieniężnych ; to powstanie stosunku finansowo-prawnego
( zobowiązania ; uprawnienia PZP + )
Normy budżetowe – służą do regulacji zasad rozdysponowania publicznych zasobów pieniężnych ( zobowiązania PZP - ; uprawnienia )
Normy skarbowe – są neutralne z punktu widzenia publicznych zasobów pieniężnych , pozwalają na przesunięcia publicznych zasobów pieniężnych , regulują zasady przekazywania publicznych zasobów pieniężnych w ramach sektora finansów publicznych
( zobowiązania ; uprawnienia ; PZP neutralne )
Wierzyciel podatkowy :
-materialny – to ten który czerpie dochód z podatku (skarb państwa gmina, powiat, województwo )
-formalny – to ten który w imieniu wierzyciela materialnego podejmuje określone decyzje , czynności w stosunku do dłużnika podatkowego (organ podatkowy czyli urząd skarbowy )
Dłużnik podatkowy :
-materialny – to podatnik na którym ciąży obowiązek podatkowy (płacenie podatku)
–formalny - może nim być :
1. podatnik-podatnik – czyli ta sama osoba
2. płatnik-podatnik – jeden nalicza , drugi płaci
3. inkasent-podatnik – podmiot pobiera i odprowadza podatek
Struktura organizacyjna organów podatkowych
Organ podatkowy – to wierzyciel formalny , ma określone uprawnienia i obowiązki
Właściwość urzędu skarbowego zależy od miejsca zamieszkania , a nie od miejsca zameldowania (osoby fizyczne) ; i od siedziby firmy (osoba prawna)
Naczelnicy urzędów skarbowych muszą być członkami korpusu służby cywilnej
Możliwość odwołania się od orzeczenia urzędu skarbowego :
-jeżeli II instancja nie zgadza się z naszym odwołaniem wtedy składamy skargę do sądu wojewódzkiego – administracyjnego ( sąd ten nie może wydać decyzji podatkowej , może tę decyzję uchylić)
-sąd rozpatruje sprawę w granicach dokumentów dowodowych przedstawionych na początku sprawy , w trakcie sprawy sąd nie uznaje dodatkowych dowodów chyba że wcześniej nie można było ich dostarczyć
- sprawa kasacyjna jest kierowana do naczelnego sądu administracyjnego w Warszawie jeżeli nie zgadzamy się z wyrokiem sądu administracyjnego – wojewódzkiego
Dochody gminy –
-podatek od nieruchomości
-podatek rolny
-podatek leśny
-podatek od środków transportu
-podatek od spadków i darowizn
-podatek od czynności cywilno-prawnych (decyzje wydaje naczelnik urzędu skarbowego )
Wierzyciel materialny :
Organ podatkowy I instancji ( wierzyciel formalny )
1. Skarb Państwa
- naczelnicy urzędów skarbowych
-naczelnicy urzędów celnych
2. Gminy
-wójt
-burmistrz
-prezydent miasta
3. Powiaty
-starosta
4. Województwa
-marszałek województwa
Organy podatkowe II instancji ( organy odwoławcze )
-dyrektorzy izb skarbowych
-dyrektorzy izb celnych
2. Gmina , Powiat , Województwo
-samorządowe kolegia odwoławcze ( jest ich 49)
Jeden wierzyciel formalny – wielu wierzycieli materialnych
Normy budżetowe :
1. Dysponent jednostki sektora finansów publicznych
- plan finansowy – to kwota i cel na co ma być przeznaczony ; jest określony limit tych środków
- zasada preponderencji czyli zasada uprzedniości – najpierw planujemy a potem wydajemy ; wartość jest ustalona wcześniej i tylko do tej kwoty mogą być wydatki
2. Beneficjent czyli odbiorca
- to osoby fizyczne
- musi być ustawa żeby z czegoś korzystać
- musi być wyznaczony podmiot który wypłaci świadczenie
- może być roszczenie z umowy- można uzyskać świadczenie zasądzone wyrokiem sądu
Normy skarbowe :
1. Jednostka sektora finansów publicznych czyli dysponent
- plan finansowy
2. Jednostka sektora finansów publicznych – beneficjent czyli odbiorca
- ustawa jako roszczenie, egzekwowanie prawa
- subwencje są z mocy ustawy
- umowy ( dotacje )
- porozumienie stron czyli zawarcie stosunku prawnego ; porozumienie między ministrem a jednostką budżetową
Legalna definicja finansów publicznych – (art. 3 ust. o finansach publicznych z 30.06. 2005 r. ) - to procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem
Procesy – to następujące po sobie działania
Gromadzenie – to ruch pieniądza do pozyskania środków publicznych
Rozdysponowanie – to również ruch pieniądza zgromadzonych środków publicznych
Środki publiczne – to środki na rachunku lokat terminowych w Banku Krajowym ; to środki na zakup skarbowych lub komunalnych papierów wartościowych
Procesy gromadzenia i rozdysponowania finansów publicznych
( jest ich 8 ) :
1. gromadzenie dochodów (podatki ; bezzwrotne) i przychodów publicznych (podlegają zwrotowi lub wymagają poniesienia kosztów )
- dochody publiczne – to daniny publiczne , dochody publiczno-prawne inne niż daniny publiczne , dochody o charakterze prywatno-prawnym
- daniny publiczne – to podatki , cła , składki
- inne niż daniny -to kary, grzywny
- dochód prywatno-prawny –to dochód ze sprzedaży majątku , darowizny , spadki , odsetki od lokat , dywidendy , odszkodowania
- przychody publiczne – to dochód z działalności jednostki sektora finansów publicznych , przychody z działalności pomocniczej (stołówki przyzakładowe) , przychód z emisji papierów wartościowych, zaciąganie pożyczek , kredytów , spłata udzielonych pożyczek , spłata wcześniej udzielonych pożyczek , od 1999 roku środki z prywatyzacji są przychodem
2. wydatkowanie środków publicznych
- na pokrycie wydatków publicznych
3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
4. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostek samorządu terytorialnego
- pkt. 3 i 4 dotyczy na sfinansowanie rozchodów publicznych
Rozchody publiczne – to splata zaciągniętych pożyczek i kredytów , wykup wyemitowanych papierów wartościowych, udzielenie pożyczki ; to płatności związane z wcześniej zgromadzonymi finansami
8. rozliczenie z budżetem Unii Europejskiej
Punkty 1, 2 , 3 , 4 , 8
– mają wspólny mianownik, ich cechy związane są z ruchem pieniądza
5. zaciąganie zobowiązań angażowanych środków publicznych – wynikają z planu finansowego
6. zarządzanie środkami publicznymi – częścią jest ich planowanie , zasada preponderencji , zasada uprzedniości , plan finansowy to świętość , dochody są traktowane jako prognoza ; najpierw musi być zrobiona korekta planu a potem może być zrobione przesunięcie finansów i dokonanie wydatku ; częścią zarządzania jest kontrola tego zarządzania , jest to ustalone ustawą
7. zarządzanie długiem publicznym – co to jest dług publiczny , jakie wchodzą w jego skład elementy , kto może zaciągać dług publiczny :
- dług skarbu państwa
- dług jednostek samorządu terytorialnego
- dług państwowych i samorządowych osób prawnych
reguluje ustawa budżetowa ; określa ona zakres upoważnienia do zaciągania limitów zobowiązań które mają wpływ na poziom długu budżetowego ;
Minister Finansów jest tylko upoważniony do zaciągania długu publicznego
Do zaciągania zobowiązań finansowych konieczna jest kontrasygnata skarbnika
Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi
Wyróżniamy 5 podstawowych różnic pomiędzy finansami publicznymi a prywatnymi:
1. równowaga - równowaga finansów prywatnych jest zależna od decyzji politycznych i zależy od tego co się dzieje na rynku zaś równowaga finansów publicznych jest również zależna od decyzji politycznych, które mogą zwiększyć lub zmniejszyć deficyt ale nie jest to jedyna ich zależność.
2. zależność od pieniądza - generatorem pieniądza jest państwo stąd finanse publiczne są w korzystniejszej sytuacji. Rząd nie może wydawać decyzji o wydawaniu pieniędzy zaś BC prowadzi politykę pieniężną i ma wpływ na podaż pieniądza.
3. tryb poboru i wydawania środków - finanse publiczne wykorzystują z przymusu na etapie gromadzenia dochodów ale nie korzystają z przymusu wydatkowania zaś w przypadku finansów prywatnych jest na odwrót , rząd podlega przymusowi wydatkowania środków jeżeli wynika to tylko z ustawy lub zawartych umów, zaś władza ustawodawcza nie podlega bo jest suwerenna.
4 cel i charakter podejmowania decyzji - w przypadku finansów publicznych mają one charakter kwalifikatywny - jakościowy, zaś w przypadku finansów prywatnych mają one charakter kwalifikatywny - ilościowy.
5. wielkość - finanse publiczne co do rozmiarów są nieporównywalnie większe niż finanse prywatne.
gosicka