Smolen_budzet gminy.pdf

Marek Smoleń

są: Konstytucja RP , ustawa o finansach pu-

blicznych , , ustawa o dochodach jednostek sa-

morządu terytorialnego 5 , samorządowe ustawy

ustrojowe oraz sporządzona w Strasburgu Eu-

ropejska Karta Samorządu Terytorialnego 7 .

Samorząd terytorialny został reaktywowa-

ny w Polsce w 990 roku po czterdziestoletniej

przerwie. Początkowo był jednostopniowy, gdyż

nie powołano wspólnot samorządowych wyższe-

go rzędu, tzn. powiatowych i wojewódzkich. Po-

wstały jedynie gminy, mające osobowość praw-

ną i wyposażone w mienie komunalne.

Istotnym elementem niezależności i samo-

dzielności jednostek samorządu terytorialnego

jest ich samodzielność finansowa. Konstytu-

cja RP gwarantuje jednostkom samorządu te-

rytorialnego udział w dochodach publicznych

na poziomie odpowiednim do przypadających

im zadań. Wszelkie zmiany w zakresie kom-

petencji i zadań samorządu terytorialnego po-

winny następować ze stosownymi korektami

w podziale dochodów publicznych. Źródła do-

chodów jednostek samorządu terytorialnego

w sposób szczegółowy wyznaczają jednak usta-

wy ustrojowe. W Konstytucji przyjęto regułę

ustawowego, a nie konstytucyjnego ich okreś-

lenia. Niezwykłą wagę i znaczenie niezależno-

ści oraz samodzielności finansowej samorządu

terytorialnego podkreślono również w Europej-

skiej Karcie Samorządu Terytorialnego. Karta

zawiera swoisty katalog podstawowych, a za-

Budżet samorządu

terytorialnego jako

instrument realizacji

zadań gminy

na przykładzie gminy

Lipinki

1. Wprowadzenie

Samorząd terytorialny stanowi element sek-

tora publicznego, a jednostki samorządu teryto-

rialnego zaliczone są do sektora finansów pu-

blicznych. Finanse samorządu terytorialnego

są integralną częścią publicznego systemu fi-

nansowego, obejmującego procesy związane

z gromadzeniem środków publicznych oraz z ich

rozdysponowaniem. Odpowiednio do pojęcia fi-

nansów publicznych, finanse samorządu teryto-

rialnego określane są jako zasoby i środki pie-

niężne oraz operacje finansowe, polegające na

gromadzeniu dochodów własnych i dochodów

wyrównawczych oraz przychodów, a także na

dokonywaniu wydatków i rozchodów przez jed-

nostki samorządu terytorialnego w celu sfinan-

sowania zadań własnych i zleconych im przez

państwo oraz zadań wspólnych . Podstawowy-

mi aktami prawnymi regulującymi obecnie go-

spodarkę finansową samorządu terytorialnego

2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 7 kwietnia

997 r. (DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm.).

3 Ustawa z 26 listopada 998 r. o finansach publicz-

nych (tekst jednolity: DzU z 2003 r. nr 5, poz. 48 z późn.

zm.). 4 Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych

(DzU nr 69, poz.420).

5 Ustawa z 3 listopada 2003 r. o dochodach jedno-

stek samorządu terytorialnego (DzU nr 203, poz. 966

z późn. zm.).

6 Ustawa z 8 marca 990 r. o samorządzie gminnym

(tekst jednolity: DzU z 200 r. nr 42, poz. 59); ustawa

z 5 czerwca 998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jed-

nolity: DzU z 200 r. nr 42, poz. 592); ustawa z 5 czerwca

998 r. o samorządzie województwa (tekst jednolity: DzU

z 200 r. nr 42, poz. 590).

7 Europejska Karta Samorządu Terytorialnego spo-

rządzona w Strasburgu 5 października 985 roku (DzU

z 994 r. nr 24, poz. 607).

E. Chojna-Duch: Polskie prawo finansowe. Finan-

se publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

200, s. 57.

SAMORZĄD TERYTORIALNY NR

razem wzorcowych zasad, według których na-

leży kształtować system gospodarki finansowej

społeczności lokalnych 8 .

W sektorze jednostek samorządu terytorial-

nego wydatki zawsze determinują źródła ich

finansowania, dlatego też w niniejszym opra-

cowaniu przedstawię sposób, w jaki samorząd

terytorialny alokuje swoje środki finansowe

i realizuje zawarte w budżecie zadania. W od-

niesieniu do analizowanej gminy Lipinki zasto-

sowałem, zgodnie z art. ust. 2 ustawy o fi-

nansach publicznych, podział wydatków we-

dług przeznaczenia, wiążąc je z realizacją za-

dań, jakie dla poszczególnych jednostek okre-

ślają ustawy. Rozdzieliłem finansowanie zadań

własnych i zleconych gminy. Wśród wydatków

rozróżniłem wydatki bieżące i majątkowe (in-

westycyjne), z rozgraniczeniem na wydatki fa-

kultatywne i obligatoryjne.

W opracowaniu tym wskazałem główne

i cząstkowe cele zadań realizowanych przez ba-

daną gminę, przedsięwzięcia gospodarcze roz-

poczęte i zaczynane od podstaw, które zawarte

są w obligatoryjnym planie nakładów finanso-

wych inwestycji tej gminy na lata 2005–2006,

i fakultatywnym planie nakładów finansowych

inwestycji na lata 2007–203 oraz źródła ich fi-

nansowania, które stanowią odzwierciedlenie

przyjętego przez gminę kierunku działań.

Gmina Lipinki położona jest w południo-

wo-wschodniej części województwa mało-

polskiego, w powiecie gorlickim, i graniczy

z miastem i gminą Biecz na północy i na za-

chodzie z gminą Gorlice; na południu z gminą

Sękowa; na wschodzie z gminami Dębowiec

i Skołyszyn (leżącymi w województwie pod-

karpackim).

uchwały budżetowej na rok budżetowy i sta-

nowi roczny plan dochodów i wydatków oraz

przychodów i rozchodów tej jednostki, a tak-

że przychodów i wydatków zakładów budże-

towych, gospodarstw pomocniczych jednostek

budżetowych i środków specjalnych, a wresz-

cie funduszy celowych jednostki samorządu te-

rytorialnego 9 . Jest to zgodne z zasadą jedności

budżetu, według której w jednostkach samo-

rządu terytorialnego tworzy się tylko jeden za-

sób środków finansowych, którym są budżety

tych jednostek.

Uchwała budżetowa może określać, oprócz

limitów wydatków na okres roku budżetowego,

limity wydatków na wieloletnie programy inwe-

stycyjne, na zadania wynikające z kontraktów

wojewódzkich, a po wejściu Polski do Unii Eu-

ropejskiej również na programy i projekty reali-

zowane ze środków pochodzących z funduszy

strukturalnych i Funduszu Spójności UE. Usta-

wa, przyjmując zasadę jednoroczności budżetu,

w pewnych sytuacjach pozwala na wydłużenie

czasu planowania budżetowego 0 . Obligatoryj-

nym załącznikiem do uchwały budżetowej jest

prognoza kwoty długu, zawierająca określenie

kwot i rodzajów tytułów dłużnych, z uwzględ-

nieniem ich specyfikacji, oraz dane za rok po-

przedni i lata, w których dług planowany zo-

stanie ostatecznie spłacony .

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej

wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w spra-

wie jej zmiany należą do wyłącznej kompetencji

organu wykonawczego jednostki samorządu te-

rytorialnego (wójta, burmistrza, prezydenta mia-

sta, zarządu powiatu i zarządu województwa).

Opracowując projekt uchwały budżetowej, wójt

2. Konstrukcja budżetu gminy

9 A. Borodo: Finanse publiczne Rzeczypospolitej Pol-

skiej. Zagadnienia prawne, Oficyna Wydawnicza Branta,

Bydgoszcz 2000, s. 0.

0 K. Mańk, A. Suszyńska: Jednostki samorządu te-

rytorialnego w świetle wymogów ustawy o finansach pu-

blicznych. Materiały szkoleniowe Kancelarii Prezesa Ra-

dy Ministrów: Reforma Administracji Publicznej, zeszyt

nr 9, ss. –2.

S.L. Owierczuk, J. Sieklucki: Prognoza kwoty długu

publicznego jednostek samorządu terytorialnego, Biuletyn

Informacyjny Regionalnej Izby Obrachunkowej w Byd-

goszczy, 2002, nr 3.

Podstawą samodzielnej polityki finansowej

gmin są ich budżety. Budżet jednostki samo-

rządu terytorialnego jest uchwalany w formie

8 W. Wójtowicz (red.): Zarys finansów publicznych

i prawa finansowego, Dom Wydawniczy ABC, 2003,

ss. 7–20.

Marek Smoleń, Budżet samorządu terytorialnego...

(zarząd) obligatoryjnie sporządza informację

o stanie mienia komunalnego. Jest ona istot-

nym uzupełnieniem projektowanego budżetu,

pozwalającym dokonać bieżącej oceny plano-

wanych dochodów i wydatków przez pryzmat

posiadanego majątku komunalnego.

Na wójcie (zarządzie) jako organie wyko-

nawczym jednostki samorządu terytorialne-

go spoczywa obowiązek wykonania budżetu.

W terminie 2 dni od daty przyjęcia uchwały

budżetowej organ ten opracowuje układ wy-

konawczy budżetu jednostki. Dokonuje tego

zgodnie z regułami klasyfikacji budżetowej,

czyli w podziale na działy, rozdziały i paragra-

fy. Kontrolę wykonania budżetu przez organ

wykonawczy sprawuje rada (sejmik) . Rada

rozpatruje sprawozdanie z wykonania budże-

tu w terminie do 30 kwietnia roku następnego

po roku sprawozdawczym. Przedłożone spra-

wozdanie stanowi podstawę do podjęcia de-

cyzji w sprawie udzielenia (lub nieudzielenia)

organowi wykonawczemu absolutorium z wy-

konania budżetu.

Podstawowym warunkiem właściwego wy-

konywania przez samorząd terytorialny jego za-

dań jest wyposażenie go w odpowiednie środki

finansowe. Uchwalona 3 listopada 2003 roku

ustawa o dochodach jednostek samorządu te-

rytorialnego zastąpiła obowiązującą do końca

2003 roku ustawę o dochodach jednostek samo-

rządu terytorialnego w latach 999–2003. Była to

tzw. ustawa epizodyczna, która początkowo mia-

ła obowiązywać przez dwa lata, ale w kolejnych

latach przedłużano każdorazowo jej obowiązy-

wanie. Stwarzało to sytuację niepewności co do

systemu dochodów samorządu w kolejnych la-

tach, gdyż obowiązywanie ustawy przedłużano

pod koniec kolejnego roku jej obowiązywania,

prowadząc jednocześnie prace nad nową ustawą,

tworząc stan niepewności, jakie rozstrzygnięcia

ustawowe ostatecznie zapadną .

3. Źródła dochodów budżetu gminy

Dochody podatkowe budżetu gminy to

przede wszystkim wpływy z ustalonych i po-

bieranych na podstawie odrębnych ustaw po-

datków lokalnych. Są to podatki: rolny, leśny,

od nieruchomości, od środków transportowych,

od posiadania psów, od spadków i darowizn od

czynności cywilnoprawnych, od działalności go-

spodarczej osób fizycznych – podatek płacony

w formie karty podatkowej.

Podatki lokalne zasilają wyłącznie budżety

gmin. Tego typu wpływów podatkowych nie

mają budżety powiatów i województw. Cha-

rakterystyczną cechą wskazanych dochodów

jest zagwarantowana konstytucyjnie możliwość

ustalania ich wysokości, ale jedynie w granicach

określonych w ustawach. Oznacza to, że gmina

nie ma prawa wprowadzać nowych ani likwido-

wać już istniejących obciążeń podatkowych, ale

będąc organem właściwym do wymiaru i pobo-

ru podatków może decydować o zastosowaniu

niektórych preferencji podatkowych, czy też re-

gulować wysokość stawek podatkowych – je-

dynie w ramach upoważnień określonych przez

obowiązujące ustawy. Gminy mają wpływ na

realizację swoich dochodów podatkowych na-

wet wówczas, gdy pobierane są one przez inne

organy podatkowe niż organy gminy. Przykła-

dem tego jest podatek od spadków i darowizn,

który pobierają urzędy skarbowe, jednak za-

stosowanie różnorodnych preferencji podat-

kowych (np. odroczenia terminu płatności czy

umorzenia zaległości) uzależniono od wniosku

lub zgody wójta (burmistrza, prezydenta mia-

sta). Tym samym zagwarantowano gminie bez-

pośredni wpływ na kształtowanie poziomu do-

chodów zasilających jej budżet.

Źródłem fakultatywnych dochodów gmin

jest samoopodatkowanie jej mieszkańców . Mo-

że być ono związane tylko z celami publiczny-

mi, mieszczącymi się w obrębie zadań i kom-

petencji organów gminy, i ma ograniczony za-

2 J. Zarzecki: Finanse, Wydawnictwo Wyższej

Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2003,

ss. 94–96.

3 E. Kornberger-Sokołowska: Dochody jednostek sa-

morządu terytorialnego, Warszawa 2002, s. 30.

4 Art. 54 ust. 2 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym

oraz art. 7 ustawy z 5 września 2000 r. o referendum lo-

kalnym (DzU nr 88, poz. 985 z późn. zm.).

SAMORZĄD TERYTORIALNY NR

Tabela 1

Dochody budżetu gminy Lipinki w latach 2002–2005

Wyszczególnienie 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r.

w tys. zł % w tys. zł % w tys. zł % w tys. zł %

Dochody ogółem,

w tym

9 768 00,00 9 462 00,00 0 84 00,00 266 00,00

Dochody własne

2 4 24,68 2 53 22,76 2 625 33,20 3 300 29,30

Dotacje celowe

952 9,98 387 4,66 2 333 2,68 62 4,30

Subwencje ogólne 5 404 55,32 5 92 62,57 5 855 54,4 6 354 56,40

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie sprawozdania z realizacji budżetu gminy.

kres czasowy, wyznaczony przez cel, dla któ-

rego się go wprowadza, i po realizacji którego

prawo sięgania po to źródło finansowania wy-

gasa. W drodze samoopodatkowania nie można

uruchamiać stałego źródła zasilania wykonywa-

nych przez gminę zadań bieżących.

Ważnym źródłem dochodów gminy są tzw.

udziały w podatkach dochodowych od osób

prawnych i od osób fizycznych. Stanowią one

szczególną formę prawną podziału dochodów

z jednego, wspólnego dla budżetów samorządu

terytorialnego i budżetu państwa źródła podatko-

wego. Obok wpływów z podatków, dochodami

własnymi budżetów gmin są także opłaty: skar-

bowa, eksploatacyjna, targowa, miejscowa, ad-

ministracyjna, a także opłata prolongacyjna od

nieterminowo uiszczonych należności stanowią-

cych dochód gminy. Wśród dochodów o charak-

terze majątkowo-kapitałowym należy wyróżnić

przede wszystkim wpływy z majątku gminy (z je-

go sprzedaży, najmu, dzierżawy), a także dochody

uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe,

zakłady budżetowe oraz gospodarstwa pomocni-

cze. Do dochodów gmin należą także:

a) subwencja ogólna oraz

b) dotacje celowe.

Subwencja ogólna dla gmin oraz powiatów

podzielona jest na części: wyrównawczą, rów-

noważącą oraz oświatową. Źródła dochodów sa-

morządu, jak np. podatek, opłata, subwencja lub

dotacja celowa, mogą mieć różną szczegółową

konstrukcję 5 . Subwencje przeznaczone są na fi-

nansowanie zadań własnych, natomiast dotacje

służą finansowaniu zarówno zadań własnych, jak

i zadań zleconych. W świetle regulacji prawnych

stosowanych w Polsce subwencje ogólne wystę-

pują obok i niezależnie od dotacji celowych .

Zakres i charakter dochodów budżetów gmin

warunkuje możliwość realizacji ich zadań. Po-

nieważ poziom ich dochodów własnych z re-

guły jest niewystarczający do sfinansowania

zakresu realizowanych przez nie zadań, nie-

zbędny jest sprawnie funkcjonujący mechanizm

zasilania zewnętrznego budżetu. Zasilanie ze-

wnętrzne, poprzez przekazywanie subwencji

i dotacji, daje gminom stabilne i wydajne źró-

dło dochodów, ale jednocześnie powoduje ich

uzależnienie od administracji rządowej, która

ma wpływ na wysokość i terminy przekazywa-

nia tych dochodów. Tabela przedstawia źró-

dła dochodów budżetu badanej gminy Lipinki

w latach 2002–2005.

5 A. Młynarczyk: Źródła dochodów jednostek samo-

rządu terytorialnego – pojęcie, konstrukcje prawne, ewo-

lucje, Szczecin 2002, s. 20.

6 A. Borodo: Samorząd terytorialny. System prawno-

-finansowy, wyd. 3, Warszawa 2004, ss. 65–66.

Tabela 2

Dochody własne gminy Lipinki w latach 2002–2005

Wyszczególnienie

2002 r.

2003 r.

2004 r.

2005 r.

Dochody

wykonane

w tys. zł

Struktura

dochodów

własnych

w %

Dochody

wykonane

w tys. zł

Struktura

dochodów

własnych

w %

Dochody

wykonane

w tys. zł

Struktura

dochodów

własnych

w %

Dochody

wykonane

w tys. zł

Struktura

dochodów

własnych

w %

Dochody ogółem

9 768 – 9 462 – 0 84 – 266

Dochody własne

2 4 00,00 2 53 00,00 2 625 00,00 3 300 00,00

z tego:

Podatek dochodowy od osób prawnych

0,99 ,70 5,0 57 4,76

Podatek dochodowy od osób fizycznych 573 23,76 0 29,25 84 32,04 090 33,06

Podatek rolny

6,76 267 2,40 275 0,50 9,80

podatek od nieruchomości

95 37,96 679 3,56 708 26,97 798 24,20

Podatek leśny

7 0,7 ,0 9 0,74 0,68

Podatek od środków transportowych 7 0,30 8 0,38 0 0,40 0,39

Podatek od dział. gosp. osób fizycznych

opłacany w formie karty podatkowej

0,08 0,5 0, 5 0,6

Podatek od spadków i darowizn

0,26 0,7 0 0,39 0,36

Podatek od czynności cywilnoprawnych 27 ,5 9 0,92 7 0,68 9 0,59

Wpływy z opłaty skarbowej

0,26 9 0,42 8 0,33 0,39

Wpływy z opłaty eksploatacyjnej 2,55 48 2,27 49 ,88 87 2,66

Dochody z majątku

74 3,08 74 3,46 82 3,3 0 3,36

Pozostałe dochody

532 22,0 349 6,24 7,78 9,59

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie sprawozdania z realizacji budżetu gminy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: