68 ZAGADKA POCYSTERSKICH LOCHÓW Jesieniš 1986 roku ówczesny minister spraw wewnętrznych PRL - generał broni Czesław Kiszczak wydał Nadwilańskim Jednostkom Wojskowym MSW pisemne polecenie dokładnego zlokalizowania w terenie majšcych - na co wiele wskazuje - znajdować się w Lubišżu poniemieckich obiektów podziemnych i odszukania zamaskowanych wejć do nich. 2 grudnia tegoż roku pododdział saperów MSW pod dowództwem majora Bogusława Modrzejewskiego zakwaterował się w Lubišżu i następnego dnia przystšpił do prac ziemnych, Niespodziewanie, po kilku dniach rokujšcych nadzieję na sukces poszukiwań, saperzy otrzymali rozkaz powrotu do koszar. Rozkaz ów nie po- chodził ponoć od ministra-generała. Od kogo zatem? W ówczesnej Polsce polecenie Kiszczaka mogło zmienić tylko dwóch ludzi: Wojciech Jaruzelski, który był I sekretarzem Komitetu Centralnego PZPR i jednoczenie przewodniczšcym Rady Państwa PRL oraz premier Zbigniew Messner. Nie można również wykluczyć, że sugestia przerwania prac poszukiwawczych mogła też wyjć z obcego ródła dyspozycyjnego, a mianowicie od warszawskiego rezydenta KGB. Wszak - przypomnijmy był wówczas rok 1986... * Po raz drugi w swoim życiu do Lubišża przyjechałem od strony Lubina. I to nie, jak kiedy, zatłoczonym autobusem PKS z Wrocławia, lecz redakcyjnym samochodem. W Legnickiem nie zauważyłem jednak ani jednej tablicy informujšcej o dojedzie do tej miejscowoci, która od co najmniej kilku lat budzi zainteresowanie dziennikarzy zajmujšcych się tajemnicami drugiej wojny wiatowej oraz - poszukiwaczy skarbów, a także turystów, nie tylko zresztš polskich. Po minięciu mostu na Odrze znalelimy się w województwie wrocławskim. Zaraz za tablicš informujšcš, że tu zaczyna się Lubišż, z mgły wyłoniły się zabudowania dawnej stacji kolejowej. Dawnej, ponieważ linię kolejowš rozebrano wkrótce po wojnie, a w budynkach stacyjnych, urzšdzono mieszkania. Stojšc na dawnym placyku dworcowym, przez zasłonę z powoli opadajšcej mgły zauważyłem kontury ogromnej budowli. Po niespełna minucie jazdy samochodem znalelimy się przed wręcz monumentalnymi zabudowaniami unikatowego na skalę co najmniej europejskš barokowego zabytku - dawnego klasztoru Cystersów w Lubišżu. Zabudowania kompleksu klasztornego przedstawiajš jednak obraz nędzy i rozpaczy. Od razu widać, że nie majš one zasobnego w gotówkę gospodarza, ponieważ na właciwš renowację tego zabytku trzeba byłoby wytężyć dziesištki, jeli nie setki miliardów złotych. O skali takiego przedsięwzięcia renowacyjnego, które wczeniej czy póniej trzeba będzie przeprowadzić, niech wiadczš tylko te dwie liczby. Otóż długoć ciany frontowej klasztoru wynosi 223 metry, za skrzydła bocznego - 118. Natomiast o barokowym przepychu panujšcym wewnštrz niektórych pomieszczeń poklasztornych można się przekonać oglšdajšc nieliczne zachowane zdjęcia z lat międzywojennych, gdy Lubišż leżał na terytorium Rzeszy Niemieckiej i nosił oficjalnš nazwę Leubus. Oto leży przede mnš fotografia Sali Ksišżęcej w pałacu opatów. Na plafonie tej powstałej w latach 1734-38 sali widać wielkie malowidło pędzla znakomitego K.F. Bentuma. Liczne tu rzeby to dzieło równie znanego F.J. Mangoldta, za sztukateria A. Provisore. Dzięki nim powstała najwspanialsza sala barokowa na lšsku. Podobnie wyglšdały inne pomieszczenia południowej częci zespołu, na przykład letni refektarz z freskiem F.A. Scheffera z 1733 roku. W rodkowš częć kompleksu wkomponowano gotycki kociół Najwiętszej Marii Panny z lat 1307-40, barokizujšc jego fasadę. We wnętrzu wištyni zachowały się nieliczne fragmenty romańskie oraz sporo płyt nagrobnych lšskich ksišżšt piastowskich. Medaliony w prezbiterium namalował w latach 1691-92 najlepszy lšski malarz baroku Michał Wilimann. Jak się rzekło, wszystko to przedstawia dzi obraz nędzy i rozpaczy. Naprzeciw głównego budynku zespołu poklasztornego wznosi się na przykład kociół więtego Jakuba, który z zewnštrz wyglšda jak zabytkowa ruina. Ustawione za w parku i przed klasztorem rzeby Mangoldta to już tylko ich kikuty... Tyle tylko pozostało po ongi bogatym klasztorze Cystersów. Do Lubišża z Saksonii sprowadził ich w 1163 roku ksišżę Bolesław Wysoki i rychło klasztor stał się ważnym orodkiem kulturalnym i gospodarczym oraz jednym z centrów życia religijnego na lšsku. To tu w latach 1281-85 powstały cenione przez historyków "Roczniki Lubišskie" między innymi gloryfikujšce redniowieczne dzieje Polski. W latach 1681-1739 Cystersi znacznie rozbudowali swój klasztor. To, co na prawym brzegu Odry stoi do dzi, to włanie rezultat ich - by tak rzec - prac inwestycyjnych. A że w architekturze niepodzielnie panował wówczas barok, klasztor, a zwłaszcza pałac opacki, przekształcono w bogatš rezydencję, pełnš cennych malowideł ciennych, obrazów, rzeb i innych dzieł sztuki. Cystersi niezbyt długo cieszyli się swym nowym i wspaniałym klasztorem w Lubišżu. W listopadzie 1810 roku w rezultacie sekularyzacji zakonu klasztor wraz z opactwem przeszły na własnoć państwa pruskiego i od tego czasu były wykorzystywane przez Niemców na cele wieckie. Mnie Jednak sprowadziły tu, nad Odrę, nie dzieje lubišskiego klasztoru Cystersów. To zostawiam bardziej ode mnie kompetentnym historykom, przede wszystkim sztuki. Przyjechałem tu, by odszukać ladów innej budowli. Równie potężnej jak dawny klasztor, a może nawet potężniejszej. Tyle tylko, że budowli tej nie widać, a jej istnienie głęboko pod ziemiš jest przez niektórych kwestionowane. Faktem jest, że nie zdobyto - jak dotychczas - namacalnego dowodu na istnienie w okolicach Lubišża dużej podziemnej fabryki zbrojeniowej. Nie udało się też odnaleć wejć i spenetrować hal majšcych znajdować się pod ziemiš w okolicach Lasku więtej Jadwigi i dawnego Wzgórza Trzech Krzyży, kilka kilometrów na północny wschód od zabudowań po klasztornych, między Lubišżem a Krzydlinš. Chociaż od zakończenia drugiej wojny wiatowej minęło już tyle lat, nie udało się dotychczas wyjanić tajemnic Lubišża. Na dobrš sprawę nawet nie próbowano, a nieliczne przedsięwzięcia podejmowane w tym celu były torpedowane równie tajemniczymi decyzjami ludzi pełnišcych wysokie funkcje państwowe. Będzie o tym jeszcze mowa. Jedynym człowiekiem, który publicznie głosi, że fabryka podziemna w Lubišżu istniała naprawdę i istnieje nadal, jest Stanisław Siorek z Wrocławia. Ten oficer byłej Służby Bezpieczeństwa mówi i pisze to, co wielu innych zbywa albo wzruszeniem ramion i wymownym kółkiem na czole, albo też z grymasem strachu przykłada palec do ust. Lepiej o tym zapomnieć. Za Lubišż można jeszcze dzi zapłacić głowš - powie wielu mieszkańców Dolnego lšska, którzy zbytnio interesujšc się wojennš przeszłociš tych ziem spotykali się z niewytłumaczalnymi zjawiskami. Zmowš milczenia, mniej lub bardziej zawoalowanš grobš, nawet szantażem. - Ma pan dzieci? Tak, Niech wiec pan lepiej na nie uważa, a nie zajmuje się tym, co pana nie powinno interesować. Po co dzieciom ma się co stać w drodze ze szkoły... Na ogół to skutkuje. Na bardziej opornych znaleziono inne sposoby. Kaftan bezpieczeństwa i szpital psychiatryczny, czasem wypadek samochodowy tub po prostu nóż w plecy. Zauważyłem to tylko kštem oka i zrazu mylałem, iż uległem złudzeniu, ale teraz jestem prawie pewien, że gdy wyjeżdżalimy z przyklasztornego parku, za załomem muru stał jaki niepozorny człowieczek i na skrawku papieru co notował. Zapewne numer rejestracyjny redakcyjnego "Opla"... * Czerwonoarmici zajęli Lubišż 26 stycznia 1945 roku, piętnastego dnia od rozpoczęcia wielkiej ofensywy zimowej na froncie wschodnim, zwanej też ofensywš styczniowš. Zabudowania dawnego klasztoru Cystersów byty wprawdzie zdewastowane, ale nie były zniszczone. Niemcy nic bronili tego skrawka Dolnego lšska. 23 stycznia wycofali się oni z Leubus, wysadzajšc tylko w powietrze mosty na Odrze: kolejowy i drogowy. Rosjanie za w zabudowaniach poklasztornych urzšdzili wielki obóz dla uwolnionych z niewoli niemieckiej jeńców radzieckich, dokonujšc tu swoistej selekcji na tych, którzy mogš wrócić do ojczyzny (najczęciej do obozów pracy gdzie na Dalekim Wschodzie lub Północy Zwišzku Radzieckiego) i na tych, którzy uznani za politycznie niepewnych zostali rozstrzelani, a ich ciała zapewne użyniły podlubišskie pola. Ten okres w historii Lubišża jest równie mato znany, jak wojenne dzieje tej miejscowoci. Wiadomo tylko, że po likwidacji obozu dla radzieckich jeńców wojennych w zabudowaniach poklasztornych Rosjanie urzšdzili szpital wojskowy, W drugiej połowie 1947 roku dawny klasztor przekazano administracji polskiej w stanie - delikatnie okrelajšc - opłakanym. Mógł się o tym przekonać Stefan Styczyński, działajšcy na Dolnym lšsku pełnomocnik Ministerstwa Kultury i Sztuki do spraw rewindykacji dóbr kulturalnych zrabowanych Polsce, jeden z odważniejszych w ówczesnej sytuacji geopolitycznej przedstawicieli władz Rzeczypospolitej. Jego raporty sš pasjonujšcš, ale jednoczenie przerażajšcš lekturš. Opisywał w nich bowiem, z jakš premedytacjš radzieckie władne wojskowe rabowały lub niszczyły kulturalny dorobek pokoleń na Dolnym lšsku, wskazujšc również winnych, a mianowicie na stacjonujšcy w L...
aniona