47 PRÓŻNIAK Czy wiecie, jakim pocišgiem jedzie się najlepiej, najwygodniej i najspokojniej? Co? Nie wiecie? Próżniakiem! Takš nazwę nadali Żydzi bohopolscy skromnej kolejce łšczšcej szereg miasteczek: Bohopol, Hajsyn, Teplik, Niemirów, Haszczewatę i tym podobne grajdołki, których nigdy nie dotknęły stopy praojca Adama. Żydzi bohopolscy, którzy sami słynš w wiecie ze swych cnót, przypisujš Próżniakowi niezliczone zalety. Przede wszystkim powiadajš nigdy się na tej linii nie spónicie i zawsze zdšżycie na pocišg. A ileż to warte, że nie trzeba walczyć o miejsce? Często zdarza się, że w całym pocišgu znajduje się tylko jeden pasażer, który może sobie spokojnie spać w najwygodniejszej pozycji niczym sułtan. Nie ma w tym żadnej przesady. Oto już trzy tygodnie, jak jeżdżę Próżniakiem, a wydaje mi się, że wcišż stoję na jednym miejscu. Istne czary! Nie sšdcie jednak, że się na to uskarżam. Wprost przeciwnie. Jestem z tego bardzo zadowolony, gdyż widziałem po drodze tyle pięknych rzeczy i nasłuchałem się tylu historii i opowieci, że sam nie wiem, jak zdołam to wszystko zmiecić w moich zapiskach. Czyż niegodne sš na przykład utrwalenia na papierze dzieje budowy tej linii kolejowej? Gdy wydano rozporzšdzenie, aby założyć w tej okolicy tor kolejowy (Witte był wtedy ministrem), Żydzi mówili: Plotka! Po co kolej Teplikowi, Hajsynowi lub Holcie? Alboż to nie mogš istnieć bez kolei? Czy nie wypada im inaczej? Tak rozumowali tamtejsi Żydzi. Cóż dopiero mówić o bohopolanach? Ci, jak zazwyczaj, sypali dowcipami, drwili, pokpiwali sobie, wskazywali palcem na dłoń: Prędzej nam tu włosy wyrosnš... Póniej, gdy przyjechał inżynier i zaczšł sporzšdzać plany oraz mierzyć pola, Żydzi umilkli, a bohopolscy dowcipnisie umyli ręce. Ludzie ci nie przejmujš się bynajmniej, jeli staje się co wbrew ich przepowiedniom, i powiadajš: Zdarza się, że nawet kalendarz nie zawsze trafnie przepowiada... Okoliczni mieszkańcy jęli się zwracać do inżynierów z poleceniami, listami i probami, aby im dali pracę. Żydzi zawsze poszukujš zarobku. Teplikowscy, hajsyńscy i bohopolscy obywatele słyszeli, że przy budowie kolei można się wzbogacić. Na przykład Polakowowi kupcy żydowscy i to nie tylko ci, którzy handlujš drzewem lub kamieniami, ale i tacy, co sprzedajš pszenicę i żyto ofiarowali swoje usługi. Wszyscy Żydzi stali się koncesjonariuszami, dostawcami, budowniczymi kolei. Zawczasu już obliczali, ile na tym zarobiš. Jednym słowem, w całej okolicy zapanował pewien rodzaj febry kolejowej, na którš każdy Żyd zapadał. Pokusa była wielka. Bo któż nie chciałby stać się Polakowem i to w cišgu krótkiego czasu? Natłok i konkurencja dostawców i budowniczych przybrały takie rozmiary, że przydziału pracy dokonywano drogš losowania. Kto miał szczęcie lub spodobał się inżynierowi, ten otrzymywał robotę. A kto nie miał tego szczęcia, zadowalał się choćby najdrobniejszš czšstkš. Nie można mu było tej czšstki odmówić, gdyż wnet się odgrażał, iż wie, jak trafić do Petersburga i do sfer rzšdowych. Zastawiano perły, chałaty sobotnie, wydawano ostatni grosz, aby wykonać zamówienia. A potem przestrzegano dzieci, żeby stroniły od takiego interesu jak kolej. Niemniej jednak co ma piernik do wiatraka? Żydzi wytężali się ponad siły i w końcu postawili na swoim: wbrew wszelkim przeciwnociom losu kolej stała się faktem. I mimo to, że w Bohopolu nazwano jš Próżniakiem, byli niš oczarowani, wychwalajšc bez końca jej zalety... Na przykład: szczycš się tym, że od czasu jak Próżniak jest Próżniakiem, nie zdarzyła się na tej linii ani jedna katastrofa. Jaka jest tego faktu przyczyna? Przyczyna jest, powiadajš, bardzo prosta: Kto idzie powoli, ten nie upada. A Próżniak istotnie porusza się powoli. Może nawet zbyt powoli. Lubujšcy się w dykteryjkach mędrkowie bohopolscy opowiadajš, że pewien mieszkaniec Bohopola wybrał się Próżniakiem do krewnego w Haszczewatej na chrzciny a przyjechał na konfirmację. Opowiadajš też, jak to pewnego razu porodku linii kolejowej miała się spotkać berdyczowianka z niemirowskim młodzieńcem. Gdy przybyli na miejsce, młodzian był siwy jak gołšb, a dziewczyna nie miała już ani jednego zęba. Oczywicie musiano zerwać zaręczyny. Sam słyszałem od kupca z Hajsyna, że kilka lat temu, akurat w dzień Hoszano Rabo, zdarzyła się na tej linii, rzec można prawdziwa katastrofa, która wywołała panikę na wszystkich stacjach i popłoch wród całej ludnoci. Katastrofę tę spowodował Żyd i, z przeproszeniem, pop. Opowiem wam o niej w następnym rozdziale dokładnie, tak jak mi jš opowiedział ów kupiec. Gdy przeczytacie do końca, przekonacie się, że to najprawdziwsza w wiecie historia. Kupiec z Hajsyna nie zmylałby podobnych rzeczy. KONIEC ROZDZIAŁU
aniona