Morawska A., Proceder handlu dziećmi.PDF

A gnieszkA M orAwskA • Proceder handlu dziećmi...

A gnieszkA M orAwskA

Fundacja Dzieci Niczyje

Proceder handlu dziećmi

– perspektywa doświadczeń europejskich

Zjawisko handlu dziećmi zwróciło uwagę społeczności międzynarodowej na początku lat 90.,

głównie pod wpływem niepokojących informacji o masowym sprzedawaniu dzieci do pracy w seks-

biznesie w regionie Azji Południowo-Wschodniej. Tymczasem analiza powstających w ostatnich

latach raportów organizacji zajmujących się ochroną praw dzieci skłania do konstatacji, iż ma-

łoletnie oiary handlu są identyikowane nie tylko w egzotycznej Tajlandii, Indiach czy Nepalu,

ale w samym sercu Europy – Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech, Grecji, a dominującą grupę

wśród oiar stanowią dzieci – obywatele krajów Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej.

Poniższy artykuł jest próbą przedstawienia procederu handlu dziećmi w kontekście obserwowa-

nego w ostatnich latach napływu małoletnich cudzoziemców do Europy Zachodniej i wykazania

potencjalnego związku pomiędzy tymi dwoma zjawiskami. Istotną jego część autorka poświęciła

trudnościom, jakie napotykają europejscy profesjonaliści w identyikacji i świadczeniu pomocy

małoletnim oiarom handlu.

Terminologia

owszechnie obowiązująca deinicja

procederu handlu dziećmi jest za-

warta w dokumentach prawa mię-

dzynarodowego powstałych w ramach

Organizacji Narodów Zjednoczonych 1 . Pro-

tokół o zapobieganiu, zwalczaniu i karaniu

handlu ludźmi, w szczególności kobieta-

mi i dziećmi, uzupełniający Konwencję

Narodów Zjednoczonych przeciwko Prze-

stępczości Zorganizowanej przyjęty przez

Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjedno-

czonych 15 listopada 200 r. (znany po-

tocznie jako Protokół z Palermo) w art. 3

deiniuje handel dziećmi jako werbowanie,

transport, przekazywanie, przechowywanie lub

przyjmowanie dziecka w celów wykorzystania.

Wykorzystanie obejmuje wykorzystanie do pro-

stytucji lub inne formy wykorzystania seksu-

alnego, pracę lub usługi o charakterze przy-

musowym, niewolnictwo lub praktyki podobne

do niewolnictwa, zniewolenie, albo usunięcie

organów .

1 Wszystkie z poniższych dokumentów deiniują dziecko jako osobę, która nie ukończyła osiemnastego roku

życia.

A gnieszkA M orAwskA • Proceder handlu dziećmi...

W Protokole stwierdza się również, że

z procederem handlu dziećmi mamy do

czynienia również w sytuacji, gdy działa-

nia podjęte wobec dziecka zostały poczy-

nione za jego zgodą czy przyzwoleniem

i nie użyto przy tym w stosunku do niego

żadnej formy przymusu, groźby czy siły

(art. 3 § 3).

Najnowszy dokument Narodów Zjed-

noczonych poruszający kwestię zwalcza-

nia procederu – Protokół Dodatkowy do

Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie

handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji

i dziecięcej pornograii z 25 maja 2000

r. zawiera deinicję „sprzedaży dzieci”,

konkretyzującą przepisy zawarte w Proto-

kole z Palermo, kładącą nacisk na element

transakcyjnego charakteru przestępstwa,

równocześnie lokującą je poza kontekstem

międzynarodowej przestępczości zorganizo-

wanej (Zielińska 2005). W rozumieniu Pro-

tokołu Dodatkowego sprzedaż dzieci oznacza

działanie lub transakcję, w drodze której dziecko

przekazywane jest przez osobę lub grupę osób

innej osobie lub grupie osób za wynagrodzeniem

lub inną rekompensatą .

Wśród dokumentów prawa mię-

dzynarodowego są również takie, które

odnoszą się do procederu, nie deiniując

go jednocześnie. Tak jest w przypadku

Konwencji o Prawach Dziecka, która w

art. 35 wzywa państwa-strony do podjęcia

wszelkich stosownych środków na poziomie

narodowym, bilateralnym i multilateral-

nym w celu zapobiegania nadużyciom lub

handlowi dziećmi dla jakichkolwiek celów

i w jakiejkolwiek formie. Konwencja Mię-

dzynarodowej Organizacji Pracy nr 182

w art. 3(a) uznaje handel dziećmi za jedną

z najgorszych form pracy dziecka.

Formy procederu

Upadek systemu komunistycznego

w krajach Europy Wschodniej, powodu-

jący m.in. gwałtowną pauperyzację społe-

czeństw w tym regionie, liberalna polityka

migracyjna państw Europy Zachodniej

oraz konlikty zbrojne na Bałkanach, w

Czeczenii i Afganistanie doprowadziły do

poważnych zmian w charakterze ruchów

migracyjnych w Europie i masowego

napływu obywateli krajów byłego bloku

komunistycznego i Azji do Europy Za-

chodniej. W społeczności imigrantów coraz

liczniejszą grupę stanowią małoletni, któ-

rzy podróżują w poszukiwaniu lepszych

perspektyw bytowych samotnie lub razem

ze swoimi rodzinami. W grupie tej znajdują

się również małoletnie oiary handlu przy-

wożone do bogatych krajów Europy Za-

chodniej, kreujących popyt na tanią pracę

dzieci czy dziecięce seksusługi.

W ten sposób kształtuje się swoisty eu-

ropejski rynek podaży i popytu na „usługi”

świadczone przez dzieci, w ramach którego

poszczególne państwa odgrywają funkcje:

1) krajów dostarczających „towar”, tzw.

kraje pochodzenia ( countries of origin ) (re-

publiki postsowieckie, kraje Europy Połu-

dniowo-Wschodniej);

2) krajów tranzytu ( transit countries ),

przez które prowadzą główne szlaki prze-

rzutu oiar (przede wszystkim kraje Euro-

py Środkowo-Wschodniej: Czechy, Polska,

Węgry);

3) krajów docelowych ( destination coun-

tries ), które są głównymi odbiorcami dzieci

(kraje Europy Zachodniej) .

Obserwuje się również tworzenie subre-

gionalnych „rynków”, tak jak w przypadku

republik nadbałtyckich (Litwy, Łotwy, Es-

tonii), z których dzieci są wysyłane przede

wszystkim do krajów skandynawskich. (Gu-

rvich, Rusakova 2002). Z kolei np. w Wiel-

kiej Brytanii obserwuje się napływ mało-

letnich oiar przede wszystkim z regionu

Afryki Zachodniej (UNICEF UK 2003).

Według stereotypowych wyobrażeń

Europejczyków małoletnie oiary handlu

to przede wszystkim nastoletnie rosyjsko-

A gnieszkA M orAwskA • Proceder handlu dziećmi...

języczne dziewczęta sprzedawane do do-

mów publicznych w Europie Zachodniej,

które często świadomie godzą się na taki

charakter zarobkowania. Tymczasem zja-

wisko handlu dziećmi przybiera współcze-

śnie niewątpliwie bardziej złożone formy.

Obserwując trendy europejskie, można do-

strzec następujące prawidłowości w wykorzy-

stywaniu małoletnich ze względu na ich wiek.

• Nastolatkowie powyżej 15. roku życia,

obojga płci, wykorzystywani są do pracy

w seksprzemyśle (przede wszystkim dziew-

częta) i pracy izycznej przybierającej formy

praktyk niewolniczych. Są to najczęściej oby-

watele krajów bloku postradzieckiego i Azji

Wschodniej. Dążą oni do poprawienia swojej

sytuacji materialnej i dlatego podejmują sa-

modzielnie lub za namową, a nawet presją

rodziny decyzje o migracji z własnego kraju.

Najczęściej są werbowani już w miejscu za-

mieszkania poprzez nieuczciwe ogłoszenia

o pracy lub poprzez swoich znajomych.

zatrzymana przez policję niemiecką w trakcie

rewizji w klubie i deportowana na Ukrainę z po-

wodu nieważnej wizy. Olena nie ujawniła nie-

mieckim ani ukraińskim organom ścigania faktu

eksploatacji gdyż bała się zemsty ze strony han-

dlarzy.

(O’Briain i inni 2004)

• Małoletni w różnym wieku sprzedawani

są do żebractwa, kradzieży, pracy w charak-

terze pomocy domowej. Często są „wypoży-

czani” do pracy bezpośrednio przez swoich

rodziców biologicznych, którzy w ten sposób

chcą poprawić sytuację materialną rodziny.

W tej grupie dominują dzieci – obywatele

Rumunii i Mołdawii.

Przypadek Natalii

Natalia, 12-letnia obywatelka Mołdawii, zos-

tała sprowadzona do Polski przez grupę prze-

stępczą nadzorowaną przez Romów, która zaj-

mowała się czerpaniem zysków z żebractwa. Ze

względu na swoją niepełnosprawność izyczną

i upośledzenie psychiczne Natalia była szcze-

gólnie atrakcyjnym „towarem” dla handlarzy.

Dziewczynka została zatrzymana przez policję

na ulicy jednego z miast Polski, gdzie żebrała,

a następnie została przewieziona do miejskiego

pogotowia opiekuńczego. Ze względu na upo-

śledzenie psychiczne dziewczynki oraz barierę

językową ustalenie jej prawdziwej tożsamości

zajęło pracownikom placówki 10 miesięcy (!).

Dzięki zaangażowaniu mołdawskich i polskich

organizacji pozarządowych udało się odnaleźć

rodzinę Natalii. Okazało się, że pod nieobec-

ność ojca dziewczynki została „oddana” przez

swoją macochę grupie Romów, którzy obiecali,

że zarobi za granicą dużo pieniędzy dla swojej

rodziny.

Przypadek Oleny

16-letnia Olena pochodząca z Ukrainy odpo-

wiedziała na ogłoszenie w prasie lokalnej dotyczące

pracy w charakterze kelnerki w Wielkiej Brytanii.

Olena chciała zarobić pieniądze na wakacje i jed-

nocześnie podszkolić język angielski, którego uczy-

ła się od kilku lat. Za namową córki rodzice wydali

oicjalną zgodę na piśmie na jej wyjazd za granicę.

Dopiero w autokarze dziewczyna zorientowała się,

że bilet i wiza, załatwione uprzednio przez ukra-

ińskiego organizatora podróży, są ważna tylko do

Niemiec. Na terenie niemieckiego landu Bawaria

Olena została odebrana przez pośrednika, który

poinformował ją, że przez najbliższe tygodnie

będzie pracowała w niemieckim, nie brytyjskim

barze, gdyż tu praca jest lepiej płatna. Dziew-

czyna niechętnie, ale zgodziła się na te warunki.

Na prośbę przewoźnika przestrzegającego przed

kradzieżami zdeponowała na czas pobytu w Niem-

czech u niego swój paszport. Olena została

przewieziona do baru, który okazał się klubem

go-go, w którym kręcono również ilmy porno-

graiczne. Dziewczyna była zmuszana do pro-

stytucji; grożono jej, że jej rodzina dowie się,

jak w rzeczywistości wygląda jej praca. Została

Przypadek zarejestrowany

przez polską organizację pozarządową

La Stradę

• Dzieci poniżej 5. roku życia sprzedawa-

ne są przede wszystkim do adopcji. Proce-

der ten jest najczęściej kierowany przez tzw.

agentów adopcyjnych, którzy przyjmują od

klientów – przyszłych rodziców zamówienie

A gnieszkA M orAwskA • Proceder handlu dziećmi...

na konkretny typ dziecka (o określonym wie-

ku, płci, kolorze oczu i włosów). Agent po po-

braniu zaliczki zaczyna poszukiwania dziec-

ka poprzez sieć swoich współpracowników

– pracowników domów samotnych matek,

szpitali położniczych i domów dziecka. Naj-

częściej również korzysta z usług prawników

gotowych wystawiać fałszywe dokumenty

pozwalające ominąć standardową procedurę

adopcyjną (Dottridge 2005).

Należy pamiętać, że istotą procederu

handlu dziećmi jest swoista elastyczność,

zmienność i podatność „rynku podaży dzie-

ci” na aktualne zapotrzebowanie ze strony

klientów , co zdecydowanie potwierdzają

najnowsze europejskie przekazy medialne

mówiące o rejestrowaniu nowych, często

bardzo brutalnych, form wykorzystywania

dzieci, takich jak handel organami dzieci,

a nawet używanie organów dzieci do prak-

tyk satanistycznych i rytuałów voodoo.

tami adopcyjnymi kontrakty; rodzą „na

zamówienie”, często już w kraju, gdzie na

dziecko czekają nowi rodzice (np. „New-

sweek” 2002; „The Observer” 2004; „The

Telegraph” 2004; „US News” 2005; „Gazeta

Wyborcza” 2005) .

Przypadek Aljony

23-letnia Aljona, obywatelka Albanii, będąc

w zaawansowanej ciąży i samotnie wychowu-

jąca troje dzieci, za sugestią znajomej zdecy-

dowała się na oddanie w zamian za wynagro-

dzenie swojego kolejnego dziecka obywatelom

greckim. W umówionym terminie stawiła się

w wyznaczonym miejscu, z którego została

przetransportowana samochodem przez grani-

cę albańsko-grecką, posługując się fałszywym

paszportem. Po przekroczeniu granicy kobieta

została odebrana przez pośrednika, który od-

wiózł ją do prywatnego domu, w którym została

zbadana przez lekarza. Lekarz ten stwierdził

nieprawidłowy rozwój płodu i skierował Aljonę

do pobliskiego szpitala w celu przeprowadzenia

cesarskiego cięcia. Po obudzeniu z narkozy

Aljonę poinformowano, że jej dziecko zmarło

i w związku z tym nie otrzyma uzgodnionej

wcześniej stawki. Aljona podejrzewała, że celo-

wo okłamano ją, a jej dziecko zostało przekazane

„zamawiającej” parze, ale obawiając się konse-

kwencji swojej decyzji o sprzedaży dziecka oraz

posługiwania się fałszywym paszportem nie

zgłosiła się na policję.

Przypadek Adama

W 2001 r. brytyjską opinią publiczną wstrzą-

snęła sprawa odnalezienia w Tamizie brutalnie

okaleczonych zwłok czarnoskórego dziecka.

Intensywne śledztwo wykazało, że odnalezione

ciało to zwłoki chłopca w wieku 7 lat obywatel-

stwa nigeryjskiego, który został przywieziony do

Londynu przez dalekiego członka rodziny skaza-

nego wcześniej za handel ludźmi w Niemczech.

Dziecko zostało odsprzedane grupie Nigeryjczy-

ków mieszkających w Londynie i zajmujących się

„czarną magią”, a następnie zamordowane w ra-

mach rytualnych obrzędów voodoo. W trakcie

śledztwa postawiono zarzuty 21 osobom na te-

renie Wielkiej Brytanii i Niemczech. Współpraca

z policją niemiecką zaowocowała wykryciem

podobnych przypadków wykorzystywania i uś-

miercania dzieci na terenie Niemiec. „Sprawa

Adama” zainicjowała w Wielkiej Brytanii szereg

programów mających na celu identyikację poten-

cjalnych małoletnich oiar handlu.

(„Guardian Unlimited” 2003)

(O’Briain i inni 2004)

Przypadek dziecka

sprzedanego w Internecie

W maju 2005 r. prasa belgijska ujawniła spra-

wę tzw. matki-nosicielki, która podjęła się urodzić

dziecko dla bezdzietnej pary belgijskiej w zamian

za 10 tys. euro zadośćuczynienia i zwrotu kosz-

tów medycznych. Krótko przed porodem kobieta

zmieniła zdane i postanowiła zarobić więcej, wy-

stawiając noszony przez siebie płód na licytację

internetową. „Aukcję” wygrała para holenderska,

która zapłaciła kobiecie 15 tys. euro. Prokuratura

belgijska postawiła matce-nosicielce zarzut handlu

ludźmi.

W mediach pojawiają się również sy-

gnały o handlu nienarodzonymi dziećmi

i noworodkami. Matki zawierają z agen-

(„Gazeta Wyborcza” 2005)

A gnieszkA M orAwskA • Proceder handlu dziećmi...

Proil oiary

Małoletnie oiary handlu to dzieci, któ-

re podróżują i przekraczają granice pań-

stwowe, także w sposób legalny. Zostały

sprzedane w swoim kraju ojczystym i są

transportowane do państwa docelowego;

czasem przemieszczają się z innych powo-

dów i stają się oiarami handlu w trakcie

swojej podróży . Zazwyczaj są werbowane

w momencie, gdy znajdują się przez długi

czas bez opieki osób najbliższych – skrajnie

zaniedbywane lub wręcz porzucone przez

swoich rodziców, w trakcie pobytu w pla-

cówce czy samotnie przekraczając granice

państwowe. W przypadku gdy zostały

„wypożyczone” od swoich rodziców przez

handlarzy, najczęściej podających się za

pracodawców, a sprawcy pokrywają koszty

ich podróży, mają poczucie, że nie mogą za-

wieść i muszą za wszelką cenę „odpracować

dług”, co w znacznym stopniu utrudnia im

wyrwanie się z kręgu przemocy. Należy

również podkreślić, że dzieci, które stają

się oiarami procederu handlu, często są

wykorzystywane dla różnych celów i padają

oiarą wielu form wiktymizacji, np. dziecko

pierwotnie „zakupione” w celu wykorzy-

stania do żebractwa, może paść oiarą wy-

korzystywania seksualnego, a w następnej

kolejności być wykorzystane do produkcji

materiałów pornograicznych.

Dzieci–oiary handlu są najczęściej oby-

watelami krajów, w których mamy do czy-

nienia z:

– występowaniem poważnych patologii

społecznych prowadzących do głębokiego

kryzysu instytucji rodziny, a powstałych

jako rezultat poważnego kryzysu ekono-

miczno-politycznego państwa;

– brakiem prawnych regulacji chroniących

dziecko, czego efektem jest nieprzestrzeganie

praw dzieci, także przez rodziców i przed-

stawicieli służb odpowiedzialnych za szero-

ko rozumianą ochronę małoletnich;

– kulturowo zakorzenioną akceptacją dla

wczesnego angażowania dziecka w aktyw-

ności zarobkowe;

– konliktem zbrojnym lub klęską ży-

wiołową, w wyniku których niepełnoletni

obywatele nie mają zagwarantowanej peł-

nej ochrony swoich praw (na skutek np.

śmierci rodziców, utraty dotychczasowego

domu, braku dostępu do edukacji).

Występowanie powyższej grupy czynni-

ków można z łatwością zaobserwować na

przykładzie Europy Wschodniej i Południo-

wo-Wschodniej, uważanej obecnie za jeden

z dynamicznie rozwijających się rynków

„podaży” dzieci (UNICEF UK 2003).

Upadek komunizmu i załamanie się do-

tychczasowego systemu ekonomicznego przy-

czyniły się do wzrostu bezrobocia, rozwoju

patologii takich jak alkoholizm czy narko-

mania, a w rezultacie do głębokiego kryzysu

instytucji rodziny. Na skutek wystąpienia tych

trendów gwałtownie wzrosła liczba dzieci

skrajnie zaniedbanych, bądź też porzuconych

przez swoich rodziców, mieszkających w pla-

cówkach państwowych lub wręcz na ulicy.

Prostytucja często pozostaje dla nich jedynym

źródłem dochodu i gwarantem przetrwania,

a wyjazd za granicę jest traktowany jako jedy-

na szansa na lepsze życie.

Powszechny jest również w tym regionie

Europy brak kultury przestrzegania praw

dziecka, który przejawia się zarówno w obo-

jętnych postawach społeczeństwa wobec

problemu „dzieci ulicy”, jak i w postawach

przedstawicieli organów ścigania, często

przymykających oczy na proceder wykorzy-

stywania tej grupy dzieci (IPEC 2003).

Oiary najczęściej pochodzą z rodzin

patologicznych, niepełnych, w trudnej sy-

tuacji materialnej. Często w przeszłości do-

świadczały przemocy izycznej, seksualnej

lub emocjonalnej.

Głównym rysem psychologicznym

dziecka – oiary handlu jest uczucie nie-

ufności w stosunku do osób dorosłych,

mające swoje źródło w doświadczeniu

w przeszłości opuszczenia, zdrady i wy-

korzystania ze strony swojej rodziny lub

przyjaciół, a następnie sprawców.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: