Czym jest etyka?
ogół - całokształt refleksji nad moralnością, doktrynami etycznymi i poglądami moralnymi,
nad wartościami, normami i ocenami etycznymi
• łac. Ethica; gr. Ethos - „zwyczaj"
• dział filozofii, nauka o moralności
• zajmuje się m.in. problematyką wartości i norm moralnych, obowiązujących w danej społeczności
• etykę jako trzeci dział - obok fizyki i logiki -wprowadził do filozofii starożytnej Arystoteles (384 - 321) i nazywał ją filozofia praktyczną
Pojęcia kojarzone z etyką
Moralność
• predyspozycje psychiczne lub behawioralne
• za moralne uchodzi wszystko to, co nie jest niemoralne
• moralne, jest w potocznym słownictwie przeciwstawiane temu, co uchodzi za nieobyczajne, nieprzystojne
• moralne jest to, co ma wartość umoralniającą, czy moralizatorską
Moralność – słowo używane dwóch znaczeniach:
w sensie opisowym
• przekonania o tym: jakie postępowanie jest moralnie wskazane, a jakie jest niewłaściwe
w sensie wartościującym
• oceniane moralnie dodatnio (+), co jest uznawane za absolutne dobro etyczne, co powinno być pożądanym celem ludzkich dążeń
Moralność - definicja
• sposób postępowania jednostki ludzkiej przyjęty przez większości za normę,
• częścią dziedzictwa kulturowego danej organizacji kulturowej,
• wywołuje negatywne lub pozytywne emocje innych jednostek,
• nie jest lub jest sprzeczna z naturą człowieka
• nie jest lub jest szkodliwa z punktu widzenia organizacji kulturowej danej społeczności
Czym jest moralność?
• zbiór zasad (norm), które określają co jest: dobre, prawidłowe, nieszkodliwe , złe, nieprawidłowe, szkodliwe
Teoria rozwoju moralnego Lawrence Kolberga (moralny rozwój dziecka)
Ujmuje rozwój moralny na 3 poziomach z których każdy obejmuje 2 stadia rozwoju moralnego dziecka. Rezultatem końcowym jest ukształtowanie człowieka dojrzałego z klarownym poczuciem dobra i sprawiedliwości.
Moralność przedkonwencjonalna
• Wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny
• Dziecko kieruje się „chceniem", bo coś jest przyjemne oraz unikaniem, bo coś jest przykre
• Moralność unikania kary - irracjonalny strach przed karą
• posłuszeństwo i kara
• to, czy czynność jest dobra, czy zła zależy od jej skutku
• inni nie są brani pod uwagę
• Moralność własnego interesu - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych
• instrumentalizm (postawa naiwnie egoistyczna)
• człowiek postępuje moralnie, gdyż widzi, że leży to w jego interesie (relatywizm moralny)
• zachowanie dobre to działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych
• potrzeby innych są brane pod uwagę, jeśli rezultat ich działania jest korzystny dla własnego dobra
Moralność konwencjonalna
• Wiek -13-16 rok życia
• jednostka zaczyna orientować się w konwencjach społecznych, dopasowuje pragnienia do konwencji
• Moralność harmonii interpersonalnej - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących" i „grzecznych" osobach
• czynność jest oceniana jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki
• cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania
• działania moralne, to takie, które odpowiadają oczekiwaniom rodziny, czy innej ważnej grupy
• Moralność prawa i porządku - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych
Moralność pokonwencjonalna
• wiek powyżej 16 roku życia
• Moralność umowy społecznej - człowiek uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostek
• To, co jest słuszne, zależy od opinii większości w danej grupie społecznej
• Moralność uniwersalnych zasad etycznych - podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych
• O postępowaniu decydują wybrane przez jednostkę zasady etyczne. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami jednostka postępuje zgodnie z tymi drugimi
Teoria rozwoju moralnego' Kohlberga
posłuszeństwo i kara
instrumentalizm
szukanie aprobaty
zgodność z prawem
kontrakt społeczny
uniwersalne sumienie
Obyczajowość
• ogół obyczajów, ogólnie przyjętych tradycyjnych sposobów postępowania, zachowania się
w określonych sytuacjach, charakterystycznych dla danej społeczności, terenu, okresu itp.
• obyczaj jest elementem kontroli społecznej -jego naruszenie powoduje zazwyczaj negatywną reakcję ze strony grupy
• obyczaje są przekazywane z pokolenia na pokolenie i ulegają zmianom bardzo powoli
Moralność vs. obyczajowość
• moralności nie należy mylić z obyczajami
• normy obyczajowe odpowiadają na pytanie „Co wypada robić/nie robić?"( przy łamaniu normy obyczajowej ma się poczucie wstydu )
• normy moralne „Co jest źle robić/nie robić?"( przy łamaniu normy moralnej poczucie winy )
Etyka vs. moralność
• etyki nie należy mylić z moralnością
moralność to zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących
• poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, - zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych
• teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów
Podział etyki
Etyka normatywna zajmuje się :
• formułowaniem i uzasadnianiem reguł postępowania
• analizą norm i ocen w innych wypowiedziach etycznych
Etyka opisowa
• nauka o moralności, zwana także niekiedy etologią
• zajmuje się badaniem moralności jako takiej - norm, ocen, wartości uznawanych przez ludzi za moralne
Metaetyka
• ukształtowała się w XX wieku
• zajmuje się logiczną analizą języka etyki
3 Stanowiska na gruncie metaetyki:
Kognitywizm
•uznaje, że zdania zawierające terminy etyczne takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, słuszność, mają charakter poznawczy, można więc dowodzić ich prawdziwości lub fałszywości
Intuicjonizm
• zmysł moralny, pozwalający człowiekowi stwierdzić, co jest moralnie dobre, a co złe
Emotywizm
• sądy etyczne są tylko wyrazem osobistych, subiektywnych doznań, preferencji i ocen,
sprawozdaniem z przeżywanych stanów emocjonalnych
Podział etyki wg T.Kotarbińskiego
• na fundamentalne zagadnienia etyki, składają się 3 działy:
Felicytologia (hedonistką, eudajmonologią, a współcześnie biotechniką)
• jest nauką o życiu szczęśliwym
• konstruuje ona reguły postępowania prowadzące do wypracowania osobistej satysfakcji
• szczęście jest najwyższą wartością i ostatecznym celem ludzkich dążeń, etyk powinien nauczać sztuki życia szczęśliwego
Prakseologia moralna
• nauka o praktycznych walorach różnych działań
Deontologia
• wiedza o powinnościach, które należy spełniać, występując w rozmaitych rolach społecznych
• formułowanie zasad powinnościowego - właściwego, słusznego postępowania, dlatego mieści się w niej znaczna część problematyki odnoszącej się do kodeksów etycznych i etyki zawodowej
Podział etyki wg.R. Carnapa (3)
Ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych
• teorie obiektywistyczne - zakładają, że normy etyczne mają charakter uniwersalny
• teorie subiektywistyczne - zakładają one, że normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi
Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych
• naturalizm - systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i społecznych
• antynaturalizm - normy moralne muszą pochodzić z „góry" np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych
• emotywizm
- systemy te traktują nakazy moralne jako:
- wyraz i przedłużenie ludzkich emocji lub
- efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych
Ze względu na ocenę zachowań ludzi
• Motywizm
- o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw, intencja
- nie można uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją
• Efektywizm
- o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt, konsekwencja
- jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją, ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny
• Nominalizm
- traktowanie dobra i zła jako niedefiniowalne pojęcia pierwotne
- dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu
Stanowiska w etyce
• problem uniwersalności norm etycznych i norm moralnych jest jednym
z donioślejszych zagadnień
• pytanie, czy istnieją takie normy, które powinny obowiązywać wszystkich ludzi zawsze i wszędzie, oraz - w przypadku odpowiedzi pozytywnej - jakie są to normy, od dawna nurtowało nie tylko etyków
1.Skrajny absolutyzm- pryncypializm
- zakłada, że zasady etyczne mają uniwersalny, ponadczasowy charakter
- do głównych reprezentantów skrajnego absolutyzmu etycznego zalicza się Immanuela Kanta, który głosił, że źródłem zasad moralnych jest rozum, a normom etycznym przysługuje walor powszechnego obowiązywania
-naczelna dyrektywa moralna, nazwana przez niego imperatywem kategorycznym, nakazuje, by każdy postępował tak, jakby jego postępowanie miało stać się prawem powszechnym - czyli obowiązującym wszystkie istoty rozumne
- absolutyzm etyczny uznaje istnienie wiecznych, niezmiennych, niezależnych od człowieka prawd etycznych
2.Skrajny sytuacjonizm ( relatywizm)
- głosi on, że z etycznego punktu widzenia każda sytuacja, w jakiej znajduje się człowiek, jest niepowtarzalna i z takich, czy innych względów wyjątkowa
najbliżsi temu stanowisku są egzystencjaliści i postmoderniści, według których wszystkie lub nieomal wszystkie normy etyczne obowiązują w sposób względny
3.Umiarkowany sytuacjonizm
- umiarkowany relatywizm
- walor powszechnego obowiązywania można przypisać tylko normom szczegółowym, które dokładnie określają, jak w danej sytuacji powinien zachować się konkretny adresat normy
4.Immoralizm
- reguł etycznych nie można w żaden sposób uzasadnić
- w wersji skrajnej immoralizm staje się amoralizmem, który żąda zniesienia wszelkiej etyki, a także etycznych ograniczeń nakładanych na postępowanie człowieka
- wybitnym przedstawicielem tej orientacji jest Fryderyk Nietzsche (1844 -1900) - negował on pojęcia winy, kary, dobra i zła
Zawodowy kodeks etyczny
• mianem Etyki zawodowej określa się zbiór norm i reguł, które określają:
• jakie są moralne powinności przedstawicieli danego zawodu?
• kto stoi na straży ich przestrzegania?
• jakie konkretnie sankcje mogą być zastosowane wobec sprawcy niewłaściwego, czy nagannego zachowania?
• Uporządkowany zbiór takich reguł, czy przepisów procedury, które wyznaczają obowiązki moralne związane z czynnościami zawodowymi, nazywa się kodeksem etycznym danego zawodu
Zawodowy kodeks zawodowy
• na kodeksowe normy deontologiczne najczęściej składają się:
• skonkretyzowane normy etyki ogólnej, dostosowane do specyfiki danego zawodu
• nowe reguły normatywne istniejące w danym zawodzie
Kodeks etyczny:
• wylicza uprawnienia przedstawicieli danego zawodu
• rozstrzyga sytuacje konfliktowe
• Kodeksy etyczne odgrywają fundamentalną rolę zwłaszcza w zawodach, których wykonywanie łączy się z dysponowaniem oraz ochroną zasobów i dóbr mających duże znaczenie ogólnospołeczne
• w Polsce takie zawody mają szczególny status prawny i mogą być nazywane zawodami zaufania publicznego, który to termin, wobec użycia go w art. 17 ust. 1 Konstytucji, ma także określone znaczenie prawne
• Wartości, które są w gestii uprawiających te zawody i zostały powierzone ich pieczy, to:
• zdrowie i życie np. etyka lekarska, etyka aptekarska, etyka psychologa
• wolność np. etyka sędziego, etyka adwokacka
• bezpieczeństwo np. etyka policyjna, etyka notariusza
• oddziaływanie na osobowość np. etyka nauczycielska, etyka mediatora, etyka pracy duszpasterskiej, etyka dziennikarska
Kodeks etyczny
• Kodeks etyczny określa zasady leżące u podstaw formułowania sądów moralnych
• Kod etyczny opisuje się poprzez:
• określenie wartości centralnej
...
gosicka