8. A SPECYFICZNE ZASADY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW PEDAGOGICZNYCH
Istnieją specyficzne zasady nauczania przedmiotów pedagogicznych, które powinny być uwzględniane przez nauczycieli akademickich.
Czynniki wpływające na zawartość programu nauczania to:
a) ogólne zasady procesu kształcenia,
b) ogólne zasady doboru i układu treści kształcenia, które znajdują się w teoriach programów szkolnych, odnajdujących swoje uzasadnienie w filozofiach edukacji; do tych zasad należą głównie:
² zasada nowoczesności,
² zasada operatywności wiedzy,
² zasada strukturalizacji treści kształcenia,
² zasada łączenia treści kierunkowych (ogólnorozwojowych) i instrumentalnych,
² zasada włączania studentów do decyzji programowych,
² zasada autonomii studenta i nauczyciela;
ten zestaw zasad nazywamy zasadami niespecyficznymi;
c) zasady specyficzne doboru i układu treści kształcenia, właściwe dla danego przedmiotu, bloku tematycznego czy kierunku studiów; do tych zasad należą:
² zasada prakseologiczna (zasada uwzględniania w treściach kształcenia logiki skutecznego działania),
² zasada podmiotowych relacji w procesie profesjonalnego kształcenia pedagogów,
² zasada integracji (zasada kompleksowego ujmowania treści kształcenia),
² zasada ponadwymiarowości wiedzy studentów,
² zasada teleologiczna.
Zasada teleologiczna jest wyprowadzona z założenia, iż bardzo dużą rolę w życiu człowieka odgrywają zadania zarówno ogólnożyciowe, jak i profesjonalne. Zadanie jest tutaj rozumiane jako pewna antycypacja wyników działania. Zasada teleologiczna podkreśla, iż zadania organizują ludzką świadomą działalność. Dzieje się tak dlatego, ponieważ istnieje bardzo silny związek pomiędzy stanem początkowym a końcowym. Wszelkie działania skierowane na osiągnięcie zmiany psychicznej mogą być realizowane poprzez ciąg sytuacji zadaniowych. Zasada teleologiczna determinuje dobór i układ treści, który wyznacza ważność sytuacji zadaniowych. W praktyce polega to na tym, że treści kształcenia są skoncentrowane wokół podstawowych funkcji placówki edukacyjnej lub kulturalnej oraz wokół głównych kategorii zadań zawodowych, które składają się na realizację owych funkcji.
Zasada prakseologiczna jest kontynuacją zasady teleologicznej. Owa zasada porządkuje wewnątrz jednostek tematycznych podstawowe układy informacji. Tym kryterium porządkowania jest cykl skutecznego działania.
Zasada tworzenia relacji podmiotowych pomiędzy prowadzącym zajęcia a uczestnikami zajęć. Jest to zasada doboru treści. Przyznając właściwość autonomii ….autor programu lub ten, kto prowadzi zajęcia bierze pod uwagę możliwości modyfikacji programu w zależności od cech słuchaczy, stylów uczenia się, preferencje nauczyciela akademickiego. Zasada ta podkreśla to, że w toku realizacji programu zarówno prowadzącego zajęcia, jak i słuchaczy łączą wzajemne stosunki… obie strony wchodzą w krainę wiedzy, konstruują wiedzę, rekonstruują tą, którą posiadają. Proces konstruowania programu nauczania zgodnie z tą zasadą jest procesem negocjacji pomiędzy autorem a tymi, którzy ten program podejmują i realizują.
Zasada integracji normuje układ treści programowych. W pedagogice zasada integracji pozwala na dostrzeganie integralnego charakteru zjawisk pedagogicznych. U podstaw tej zasady leżą dwa założenia:
§ rzeczywistość pedagogiczna ma charakter holistyczny, całościowy,
§ istnieje zjawisko transferu, przenoszenia…
Zasada integracji realizowana jest głównie poprzez korelację treści kształcenia. Ta korelacja treści kształcenia jest działaniem wielowymiarowym, przy czym owe wymiary są wyróżniane ze względu na co najmniej cztery kryteria:
1) ze względu na typ wiedzy:
¯ korelacja wewnątrzprzedmiotowa (buduje struktury wiedzy wewnątrz danej dyscypliny) i korelacja międzyprzedmiotowa (kładzie akcent na związki pomiędzy różnymi dyscyplinami);
¯ korelacja pomiędzy wiedzą naukową (dominują relacje logiczne) a potoczną (życiową, zdroworozsądkową);
2) ze względu na czas:
¯ korelacja synchroniczna – pozwala na tworzenie struktur wiedzy w tym samym czasie,
¯ korelacja diachroniczna – pozwala na tworzenie struktur wiedzy uwzględniających przepływ czasu;
3) ze względu na rodzaj relacji wewnątrz struktury treści kształcenia:
¯ korelacja przyczynowo – skutkowa (kiedy mówimy np. o przyczynach niepowodzeń szkolnych),
¯ korelacja strukturalna – pokazuje relacje współistniejących elementów zachowania,
¯ korelacja funkcjonalna;
4) ze względu na postawę podmiotów edukacji:
¯ korelacja bierna – mamy z nią do czynienia w podręcznikach, w programach,
¯ korelacja czynna – przeprowadzamy ją sami.
Zasada ponadwymiarowości wiedzy została wyprowadzona z założenia, że informacje są podstawą regulacyjną działania. Wynika z tego, że pedagog w czasie studiów powinien zdobyć tę wiedzę, która jest mu niezbędna do wykonywania zawodu. Każdemu pedagogowi potrzebny jest zasób wiedzy niepraktycznej. Zakłada się bowiem, że ta wiedza ogólna, pozornie zbędna może regulować działania, gdy pojawią się sytuacje nowe, trudne, niedookreślone.
Magdalena Byszewska
2
lucin