1.prawo pracy obejmuje:
-kodeks pracy
-akty prawne wykonawcze do kodeksu pracy
-ustawy uzupełniające lub rozwijające regulacje kodeksowe
-akty wykonawcze do tych ustaw
2.akty związkowe-akty prawne związane z kodeksem pracy
3.do prawa pracy zalicza się też akty prawne regulujące zagadnienia o których kodeks pracy choćby wspomina np. prawo spółdzielcze, kpc, prawo prywatne międzynarodowe
4.nie tylko jeden akt prawny może regulować zagadnienia należące do różnych gałęzi prawa, ale nawet ten sam przepis może należeć do różnych dyscyplin prawniczych
5.kodeks pracy wspomina o związkach zawodowych, odsyła do ustawy o związkach zawodowych i innych przepisów prawa w przedmiocie regulacji prawnej ruchu związkowego (art. 18¹§1 i2).Kodeks mówi, iż pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach (art.18² ).Stanowisko to znajduje potwierdzenie w art. 9 „ilekroć w kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców , a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych , regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy”
6.wg. prof. Macieja Święcickiego- regulacja prawa pracy obejmuje:
-prawo stosunku pracy (przepisy określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy-działy od II do X i XIV kodeksu pracy)
-stosunki społeczne związane ze stosunkiem pracy (stosunki społeczne, których byt uwarunkowany jest istnieniem stosunku pracy a więc: zbiorowe prawo pracy-związki zawodowe, organizacje pracodawców, spory zbiorowe pracy, autonomiczne źródła prawa pracy-układy zbiorowe pracy, regulaminy pracy, administracja pracy-działy XI,XII i XIII kodeksu pracy)
-przepisy ogólne
-przepisy końcowe (dział XV).
7.art.1 i art.9- „prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy” -nie tylko prawa i obowiązki objęte treścią stosunku pracy ale i te, które wchodzą w zakres treści innych stosunków prawnych związanych ze stosunkiem pracy
8.art.92§4-„ za czas niezdolności do pracy(...) trwającej łącznie dłużej niż 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy na zasadach określonych w odrębnych przepisach’. Jedynie w tym art. Kodeks pracy odnosi się do ubezpieczeń społecznych. Gdyby jednak nie było tego łącznika to i tak należałoby wskazać pracownicze ubezpieczenia społeczne jako część prawa pracy, gdyż zapewniają one pracownikom bezpieczeństwo socjalne w okresach nie świadczenia pracy i po zaprzestaniu aktywności zawodowej.
9.inna systematyka prawa pracy (wg. etapów rozwoju prawa pracy):
-indywidualne prawo pracy
-zbiorowe prawo pracy
-sądownictwo pracy
-ubezpieczenia społeczne
-(administracyjne prawo pracy)-organy administracji państwowej pełnia pełnią dużą rolę w realizacji polityki zatrudniania i ochrony pracy
MIEJSCE PRAWA PRACY W SYSTEMIE PRAWA
1.prawo pracy jest jedną z najbardziej interdyscyplinarnych dziedzin prawa, gdyż krzyżuje się z niemal wszystkimi pozostałymi działami prawa. Jest ono prawem prywatnym jak i prawem publicznym, gdyż służy interesom prywatnym i indywidualnym jak i ogólnym.
2.w przeważającej mierze prawo pracy jest prawem prywatnym-jednostka realizuje działalność zarobkową posługując się na ogół prawem pracy-wynajmuje się jako pracownik bądź zatrudnia pracowników lub jedno i drugie razem. Prywatnoprawne regulacje prawa pracy powiązane są z prawem cywilnym-widoczna jest ekspansja prawa pracy poza ramy przedmiotu regulacji prawa pracy
3.prawo cywilne w odniesieniu do regulacji prywatnoprawnych prawa pracy pełni rolę zbioru norm o charakterze bardziej ogólnym, mającym zastosowanie w zakresie nieuregulowanym przepisami prawa pracy
4.publicznoprawne regulacje prawa stosunku pracy określa się jako normy ochrony pracy lub socjalne, które określają wymogi bezpiecznej pracy i higienicznych warunków oraz minimum obowiązków organizacyjnych i majątkowych pracodawcy wobec pracownika
5.szczrególne regulacje wymogów bezpiecznej i higienicznej pracy wiążą prawo pracy z prawem karnym, które reguluje odpowiedzialność karno-administracyjna i karną zwłaszcza za rażące naruszenia norm bezpieczeństwa pracy
6.widoczny jest związek prawa pracy z prawem konstytucyjnym, a zwłaszcza z przepisami konstytucji określającymi ustrój społeczno-gospodarczy państwa i socjalne prawa obywatelskie-prawo do swobodnego wyboru pracy i zabezpieczenia społecznego oraz prawo do koalicji
7.do likwidowania sporów z zakresu prawa pracy są komisje pojednawcze oraz sądy pracy i sady pracy i ubezpieczeń społecznych
8.związek prawa pracy z prawem międzynarodowym to Międzynarodowa Organizacja Pracy, zrzeszająca reprezentację rządów poszczególnych państw- dwóch przedstawicieli oraz związków zawodowych i związków pracodawców –po jednym przedstawicielu. Konferencja ogólna uchwala konwencje zalecenia większości 2/3 głosów obecnych przedstawicieli. Określają oni minimalne standardy uprawnień pracowniczych oraz zasady organizacji i funkcjonowania związków zawodowych.
9.w praktyce orzeczniczej uwzględnia się postanowieni ratyfikowanych konwencji MOP jako dyrektywy wykładni prawa.
1.prawo pracy należy do najmłodszych dyscyplin prawa. Jego narodziny związane są z ukształtowaniem kapitalistycznych stosunków gospodarczych. Instytucja umowy o pracę wykształciła się już w prawie rzymskim locatio conductio operarum umowa o świadczenie usług –zawierana tylko z ludźmi wolnymi.
2.feudalizm-zapomniano o umowie o pracę
3.kapitalizm-recepcja instytucji prawa rzymskiego umowy najmu usług-jedna strona zobowiązywała się do świadczenia określonej pracy a druga do świadczenia wynagrodzenia za wykonaną pracę.
4.niekorzystna dla pracowników sytuacja na rynku pracy zmuszała ich do przyjmowania warunków zatrudnienia proponowanych przez pracodawcę .Przypominała ona umowę przystąpienia, gdyż udział pracownika w zawieraniu umowy sprowadzał się do akceptacji warunków proponowanych przez pracodawcę.
5.bunty robotnicze, wyniszczenie siły ludzkiej, nasilenie przestępczości spowodowało powstanie aktów ograniczających zakres obowiązywania swobody umów w odniesieniu do umów o pracę .Przebiegało to dwutorowo:
-ograniczenie swobody umownego kształtowania zobowiązań stron umowy o pracę
-modyfikacja konstrukcji prawnej umowy o pracę, uregulowanej prawem cywilnym (obowiązek wypłaty wynagrodzenia za krótki okres niezdolności do pracy spowodowanej chorobą)
6.powstanie i rozwój związków zawodowych i związków pracodawców-w przypadkach zdarzeń losowych, akcje zbiorowe, strajki. Dało to początek zbiorowemu prawu pracy.
7.dalszy rozwój zbiorowych stosunków pracy i nasilenie znaczenia porozumień zawieranych przez związki zawodowe z pracodawcami (układy taryfowe)-układy zbiorowe pracy
8. powołanie ubezpieczeń społecznych (prekursor Niemcy)- oparte na idei przymusowego udziału pracodawców i pracowników, po raz pierwszy u schyłku XIX wieku powołano w Niemczech trzy rodzaje ubezpieczeń: chorobowe, wypadkowe, rentowe
1.status prawny pracownika został wyodrębniony z prawa cywilnego i prawa administracyjnego. Poszukiwano kryterium wyodrębnienia:
-kryterium metody regulacji stosunków społecznych
-kryterium funkcji norm prawnych (prawo pracy to dział prawa, którego normy zmierzają do ochrony interesów pracowniczych
-kryterium przedmiotu regulacji prawnej (przedmiotem prawa pracy są społeczne stosunki pracy o charakterystycznych indywidualnych cechach, stosunki pracy skooperowanej-świadczonej we współdziałaniu z podmiotem zatrudniającym i przy użyciu środków produkcji, nie będących własnością świadczących pracę. Społeczne stosunki pracy skooperowanej są przedmiotem prawa pracy tylko wtedy, gdy są nawiązywane dobrowolnie i występuje w ich ramach dobrowolne podporządkowanie.
2.dobrowolność nawiązania stosunku pracy i umowność podporządkowania odróżniają stosunek pracy od administracyjnych form zatrudniania
3.kodeks pracy określa w art. 9 ramy prawa pracy wyłącznie w oparciu o kryterium przedmiotu prawa pracy .Podobnie art.1 „ Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców”.
1.w ujęciu szkoły prawa natury-normy moralne, na których opiera się ład społeczny. Zasady tkwią w samej naturze stosunków społecznych i w prawach przyrody, a wobec tego mają nadrzędna pozycję wobec prawa stanowionego. Pojęcie to zostało ukształtowane w XVII i XVIII w. , rozkwit przeżywało w okresie Rewolucji Francuskiej.
2.szkoła historycznoprawna- z XIX w. , zasad prawa należy poszukiwać w samych tekstach prawnych, w drodze zabiegów logicznych zmierzających do rekonstrukcji idei społeczno-filozoficznych, które one realizują.
3.współczesne koncepcje praw człowieka nawiązują wprost do praw przyrodniczych i niezbywalnych jednostki ludzkiej, posługują się pojęciem prawa sprawiedliwego.
4.koncepcja państwa prawa i pozytywistyczne rozumienie zasad prawa
5. zasady prawa mogą być o charakterze:
-normatywnym-normy prawa o dużym stopniu ogólności i doniosłym znaczeniu dla regulacji stosunków społecznych, expresis verbis sformułowane w obowiązujących przepisach prawnych np. zasada wolności umów. Wyrażone w tekstach aktów normatywnych, bądź wyprowadzone w drodze wnioskowań prawniczych.
-postulatywnym-idee przewodnie systemu prawa i idee kierunkowe gałęzi prawa. Uznano za nie postulaty formułowane wobec pracodawcy i organów stosujących prawo. Pełnią rolę wytycznych legislacyjnych i wskazówek interpretacyjnych przepisów prawa. Np. zasada równości wobec prawa
-opisowym-konstrukcje prawnicze określające typy rozwiązań legislacyjnych np. zasada osobistego świadczenia pracy. Określają w sposób skrótowy właściwości regulacji prawnej.
6.z uwagi na usytuowanie niektórych norm prawnych dotyczących przedmiotu prawa pracy w konstytucji wyróżnia się konstytucyjne zasady pracy-naruszenie tych zasad może stanowić podstawę skargi konstytucyjnej
7.wyróżniamy także zasady zawarte w ratyfikowanych przez Polskę konwencjach MOP
8.podstawowe zasady prawa pracy-pojęcie wprowadzone do kodeksu pracy przez ustawodawcę w tytule rozdziału II działu I .Konstrukcja podstawowych zasad prawa pracy najbliższa jest konstytucyjnym zasadom tego działu prawa. Podstawowe zasady prawa pracy mają niższą rangę od konstytucyjnych zasad prawa pracy, gdyż sformułowane są w ustawie zwykłej-kodeksie pracy .Istnieje domniemanie prawne zgodności ustaw z konstytucją, które może być obalone orzeczeniem TK.
9.podstawowe zasady prawa pracy nie mają pozycji nadrzędnej w stosunku do przepisów ustawowych, gdyż ocena wewnętrznej spójności prawa nie została poddana kognicji TK.
10.art.16-zasada dbałości pracodawcy o interesy pracownika-„pracodawca stosownie do możliwości i warunków, zaspakaja bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracowników”
11.art.17-zasada ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych-„ pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych”.
12.art.11¹,11²,11³-wyraz percepcji zasad konwencji MOP
-art.11¹-obowiązek pracodawcy szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika
-art.11²-zasada równych praw pracowniczych z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków-„ Pracownicy maja równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków, dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu”.
-art.18³ª-zasada równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnianiu-§1 „ Kobiety i mężczyźni powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych”, §2 „ Równe traktowanie kobiet i mężczyzn oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, ze względu na płeć”.
-art.18³b-naruszenie zasady równouprawnienia- §1 „za naruszenie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracowników ze względu na płeć, którego skutkiem jest w szczególności:
1)odmowa nawiązania lub kontynuowania stosunku pracy
2)niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu innych świadczeń związanych z pracą
3)pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe, chyba że pracodawca udowodni , że kierował się innymi względami
-art.11³-zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy-„ Jakakolwiek dyskryminacja , bezpośrednia lub pośrednia, w zatrudnieniu, w szczególności ze względu na płeć , wiek, niepełnosprawność, rasę, narodowość,przekonania, zwłaszcza polityczne lub religijne, oraz przynależność związkową- jest niedopuszczalna”.
13.art.10-zasada prawa do pracy-„ każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu,z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu”.
14.art.13-prawo do godziwego wynagrodzenia- „ Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Warunki realizacji tego prawa określają przepisy prawa pracy oraz polityka państwa w dziedzinie płac, a w szczególności przez ustalenie minimalnego wynagrodzenia za pracę”.
15.art.18-zasada ochrony uprawnień pracowniczych-§1 Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy” §2-„ Postanowienia umów i aktów(..) , mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy, są nieważne, zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy.
16.art.11-zasada swobody nawiązania stosunku pracy- „ Nawiązanie stosunku pracy , bez względu na jego podstawę prawną, wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika” . Akt administracyjny, zmierzający do nawiązania stosunku pracy-mianowanie, wybór, powołanie –nie wywołuje zamierzonego skutku prawnego dopóki druga strona nie wyrazi na to zgody. Zgodne oświadczenia woli muszą obejmować nie tylko sam fakt zatrudnienia ale i jego warunki.
17.art.14-prawo do wypoczynku- „ Pracownika ma prawo do wypoczynku, który zapewnią przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wychowawczych”
18.art.18¹,18²,18³-zasady zbiorowego prawa pracy
-art.18¹-wolność zrzeszania się-§1„ Pracownicy i pracodawcy , w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, maja prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji”§2-„ Zasady tworzenia i działania organizacji, (...) , określa ustawa o związkach zawodowych , ustawa o organizacjach pracodawców oraz inne przepisy prawa”
-art.18²-prawo pracowników do uczestniczenia w zarządzaniu zakładem pracy –„ Pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach”.
-art.18³-prawo do tworzenia warunków umożliwiających zrzeszanie się i uczestniczenia w zarządzaniu zakładem pracy
1.art.300-„ w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy”
2.ustawodawca przewidział konieczność posługiwania się przepisami prawa cywilnego do stosunku pracy-reguły te zawarte są w przepisach w przepisach wprowadzających kc w art. XII §3:
-przepisy kc stosuje się do stosunku pracy tylko w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy (np. regulacje kp rozwiązania umowy o pracę nie obejmują wszystkich sposobów rozwiązania umowy o pracę –odstąpienia od umowy, gdy druga strona pozostaje w zwłoce ze spełnieniem świadczenia wzajemnego, kp nie reguluje wad oświadczenia woli i ich wpływu na ważność tego oświadczenia, bądź możność uchylenia się od jego skutków)
-przepisy kc stosuje się do tego stosunku tylko odpowiednio-dyspozycję normy prawnej przenosi się wprost na inną hipotezę
-stosuje się je tylko wtedy, gdy nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy
1.sposoby rozumienia prawa pracy
-z punktu widzenia pracodawcy- przepisy ogólnie obowiązujące-ustawy i akty wykonawcze
-z punktu widzenia praktyki-działania zakładów pracy, sądów, organów administracji państwowej, związków zawodowych, organizacji pracodawców
-z punktu widzenia teorii prawa-refleksje teoretyczne nad materiałem normatywnym, jego stosowaniem w praktyce, wzajemnymi relacjami między stanem prawodawstwa i praktyką stosowania prawa. Służą one celom poznawczym, dydaktycznym, prawodawstwu jak i praktyce stosowania prawa.
-w ujęciu dydaktycznym-określona dyscyplina dydaktyczna
1.źródła prawa pracy tworzą piramidę:
-Konstytucja,
-kodeks pracy, inne ustawy i konwencje międzynarodowe,
-normatywne akty wykonawcze
-ponadzakładowe układy zbiorowe pracy
-zakładowe układy zbiorowe, regulaminy pracy, regulaminy wynagradzania
2.patrząc z perspektywy socjologicznej szkoły prawa hierarchię tą należy odwrócić
3.art.5- „ Jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nie uregulowanym tymi przepisami”. Wniosek: przepisy kodeksu pracy stosuje się zawsze wprost do tych stosunków pracy, anie odpowiednio.
4. normy prawa pracy maja charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący i jednocześnie granicznie zastępujacy, co wynika z art.18§1.
5.art.6-odstępstwa od zasady iż przepisy polskiego prawa pracy stosuje się na obszarze państwa polskiego:„stosunek pracy między obywatelem polskim a polskim przedstawicielem, misją lub inną placówką za granicą „§1. §2 przewiduje możliwość odstąpienia od stosowania przepisów polskiego prawa pracy na podstawie „ umowy, układu, porozumienia międzynarodowego”. Nie stosuje się przepisów prawa polskiego do obywateli państw obcych zatrudnionych u tych podmiotów.
6. art.298-delegacja ustawowa udzielona RM do określenia w drodze rozporządzenia, w sposób szczególny niektórych praw i obowiązków pracowników, zatrudnionych w określonych jednostkach organizacyjnych obejmuje także pracowników zatrudnionych za granicą przez polskie przedsiębiorstwa. W przypadku zatrudnienia obywatela polskiego za granicą przez polskie przedsiębiorstwo stronom przysługuje zgodnie z art.32 prawa międzynarodowego prywatnego możliwość wyboru między prawem polskim a prawem obowiązującym w miejscu świadczenia pracy.
7.regulaminy pracy zawierają wymogi związane z zabezpieczeniem prawidłowego przebiegu procesu-godziny rozpoczynania i kończenia pracy, przerwy w pracy, czas przeznaczony do czyszczenia narzędzi i pomieszczeń, wymogi bezpieczeństwa. Umieszczane także były postanowienia o stosowaniu kar pieniężnych za naruszenie regulaminu. Przyjmowano, że regulamin jest załącznikiem do umowy o pracę. Z biegiem czasu przepisy prawne określały zakres niezbędnej i dopuszczalnej treści regulaminów. Tak doszło do ukształtowania dwóch teorii:
-teoria umowy
-teoria ustawy.
8.układy zbiorowe pracy i regulaminy pracy są uznane za autonomiczne (szczególne) źródła prawa pracy. Nazwa ta podkreśla odmienność od konstytucyjnych źródeł prawa. Zarysowała się tendencja do rozbudowania rodzajów autonomicznych źródeł prawa pracy. Znalazła ona wyraz w art.9.Art. ten posługuje się pojęciem „ przepisy” tylko w odniesieniu do ustaw i aktów wykonawczych do nich. W odniesieniu do układów zbiorowych pracy, regulaminów i statutów ustawodawca posługuje się pojęciem „ postanowień” .Postanowienia zawierają umowy a przepisy akty powszechnie obowiązujące. Regulaminom pracy i innym regulaminom wydawanym na podstawie ustawy pozostaje przypisać podobnie jak regulaminom w rozumieniu kc charakter umowy. Postanowienia regulaminów podlegają wykładni na tych samych zasadach co oświadczenia woli. Stosuje się do nich dyrektywę z art. 18, iż postanowienia umów o pracę nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Postanowienia regulaminów podobnie jak postanowienia umowy , mniej korzystne dla pracownika są nieważne, zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. Układy zbiorowe pracy są instytucją konstytucyjną, co wynika z art. 59 konstytucji zapewniającym związkom zawodowym i ich organizacjom prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Przepisy kodeksu pracy regulujące układy zbiorowe pracy nie nadają ich postanowieniom wyższej rangi niż postanowieniom umowy o pracę. Postanowienia układu nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż ustawowe przepisy prawa pracy lub przepisy wydane na ich podstawie. Wprowadzenie do treści umów postanowień układu mniej korzystnych dla pracownika wymaga wypowiedzenia dotychczasowych warunków umowy o pracę ( art. 24113§2). Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia regulaminów i statutów.
FUNKCJE PRAWA PRACY
1.Funkcja ochrony interesów pracowniczych
-pełnią te normy prawne, które ograniczają swobodę stron umowy o pracę w kształtowaniu treści umowy o pracę.
-widoczna jest potrzeba wzmożenia ochrony interesów pracowniczych, strony ekonomicznie słabszej
-normy prawa pracy pełnią tą funkcję przez to, że określają minimum uprawnień pracownika i maksimum jego obowiązków
-jednostronny bezwzględnie obowiązujący mechanizm obowiązywania norm prawa pracy w relacji do umowy o pracę jest podstawowym, ale nie jedynym instrumentem ochrony interesów pracowniczych
-ochrona ta realizowana jest także przez przepisy prawa pracy, które wprowadzają do treści stosunku pracy pewne elementy asymetrii sytuacji jego stron na korzyść pracownika np. ograniczenia pracodawcy w przedmiocie swobody rozwiązywania tej umowy w drodze wypowiedzenia
-ryzyko socjalne pracodawcy- np. zobowiązanie do udzielenia pracownikom płatnych urlopów wypoczynkowych i innych płatnych zwolnień z obowiązku pracy. Generalnie ozn...
gosicka