Zabezpieczenie prawne i finansowe
0. Wstęp
Przedmiotem dzisiejszych rozważań jest zabezpieczenie wierzytelności. Stosunki pomiędzy osobami polegające na zaciąganiu zobowiązań w życiu gospodarczym oraz osobistym wymagają różnych form zabezpieczenia. Co to jest zobowiązanie? Zobowiązanie to stosunek prawny. Osoba może zadać od drugiej świadczenia. Jedna jest wierzycielem, druga dłużnikiem. Stosunek prawny wyjaśnię w uproszczeniu na przykładzie umowy sprzedaży nieruchomości. Strony umowy to sprzedający i kupujący. Przedmiot umowy to nieruchomość. Umowa sprzedaży bezwarunkowo przenosi własność nieruchomości. W najprostszej sytuacji z jaką styka się pośrednik mamy do czynienia z zapłatą ceny po umowie i wydaniem lokalu po umowie.
Zatem w naszym przykładzie są następujące zależności: sprzedający jest uprawniony do żądania zapłaty ceny. Kupujący natomiast ma obowiązek zapłaty Zatem tym zakresie sprzedający jest wierzycielem a kupujący dłużnikiem. Sprzedający ma obowiązek wydania nieruchomości. W tym zakresie sprzedający jest dłużnikiem kupującego, czyli kupujący jest wierzycielem. Zaciąganie zobowiązań w praktyce okazuje się wysoce ryzykowne. Strony dążą do redukcji ryzyka. Zatem trzeba zrobić coś, aby wzmocnić odpowiedzialność dłużnika wobec wierzyciela. Rozwiązaniem są zabezpieczenia wierzytelności. Formy zabezpieczenia wierzytelności można podzielić na dwie grupy:
A/zabezpieczenia osobiste
B/zabezpieczenia rzeczowe
Ad.A do zabezpieczeń osobistych należą :
poręczenie zwykłe /876-887kc/
Wekslowe zobowiązanie gwarancyjne /391kc/
Ad B do zabezpieczeń rzeczowych należą
Zastaw /306 –335 kc/
Hipoteka /u.kw.i h./
I.1. PORĘCZENIE
Podstawa prawna:
Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku. Dz.U.71.27.252 z późniejszymi zmianami.
definicja.
Poręczenie to umowa. Umowa ta odnosi się do sytuacji przyszłej i hipotetycznej, przed którą ma zabezpieczyć wierzyciela, polegającej na tym, że dłużnik oświadczy swojemu wierzycielowi, że się z nim nie rozliczy. Umowa ma na celu zabezpieczenie cudzego długu! Wierzyciel, dzięki poręczeniu będzie miał możliwość zaspokojenia się z majątku osoby trzeciej poręczyciela. Zatem poręczenie jest to umowa, w której poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela do wykonania zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał /876$1/. Poręczyciel odpowiada całym swoim majątkiem za cudzy dług.
Umowa poręczenia nie jest umową wzajemną /nawet, gdy poręczenie następuje za wynagrodzeniem/. Jest umową zobowiązującą. Dlaczego zatem poręczyciel podpisuje taką umowę? To nie jest istotne!!!
Co zatem jest istotne w przypadku poręczenia? Istotne jest istnienie zobowiązania dłużnika głównego. Bowiem poręczyciel odpowiada za wypełnienie cudzego zobowiązania wtedy kiedy dług istnieje. Czyli jest ważny. Gdy był nieważny od początku albo później został unieważniony to odpowiedzialność poręczyciela nie powstaje albo ustaje. Z jednym wyjątkiem, o którym za chwilę.
Jakie są strony umowy poręczenia? Stronami umowy są poręczyciel i wierzyciel, zgoda dłużnika nie jest potrzebna . Umowa poręczenia wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Co z zrobić w sytuacji, gdy podejrzewamy, że osoba zaciągająca zobowiązanie, nie ma zdolności do czynności prawnych? Zatem czynność prawna będzie nieważna a więc i dług. Pamiętacie Państwo z innych wykładów, że czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna /14kc/ . Szukamy wtedy poręczyciela , który naszym zdaniem, wie albo z łatwością mógłby się dowiedzieć, że osoba za którą poręcza nie ma zdolności do czynności prawnych. Przezorny i zapobiegawczy wierzyciel szuka takiego poręczyciela, co do którego może wykazać, że poręczyciel ten mógł z łatwością dowiedzieć się o tym, że dłużnik nie ma zdolności czynności prawnych a wtedy ten poręczyciel musi spełnić świadczenia jako dłużnik główny/ 877kc/.
Czy można uprzedzić sytuację – na przykład, gdy kupujący obawia się, że kupując konkretne mieszkanie od osoby X i działając w dobrej wierze może znaleźć się w sytuacji, gdy osoba trzecia wystąpi do sądu ze skargą Pauliańską? Skarga Pauliańska to w uproszczeniu powództwo o unieważnienie przez sąd czynności prawnej, w wyniku której wierzyciel utracił możliwość odzyskania długu /527kc/. Kupujący od osoby X przykładowe mieszkanie, działając w dobrej wierze nie jest zagrożony sytuacją, że sąd uzna, że należy umowę sprzedaży mocą, której kupił to mieszkanie uznać za nieważną. Gdy jednak jakieś okoliczności wskazują na to, że sprzedający jest zadłużony, ale nie ma dowodów na istnienie zadłużenia, osoba przezorna i zapobiegliwa może zażądać poręczenia. Czy zetknąłem się z taką sytuacją? Tak. Rodzice poręczali za dług przyszły, gdyby taki powstał, swojego dorosłego inaczej pełnoletniego i mającego pełną zdolność do czynności prawnych dziecka, które sprzedawało swoje mieszkanie /przepraszam za kolokwializm/. Takie poręczenie za dług przyszły wymaga określenia do jakiej jest wysokości. Czy jest to możliwe? Tak, w naszym przykładzie strony oceniły ryzyko na dwukrotność ceny za mieszkanie. Czy rodzice z naszego przykładu mogli to poręczenie cofnąć? W naszym przykładzie wyznaczono termin obowiązywania poręczenia. Cofnąć można tylko poręczenie bezterminowe. Zatem rodzice z naszego przykładu nie będą mogli cofnąć poręczenia. Czy poręczyciel odpowiada, za zachowania dłużnika, które zwiększają odpowiedzialność poręczyciela w stosunku do treści umowy poręczenia? Jakie są to zachowania? Na przykład odroczenie za zgodą wierzyciela płatności długu – niestety później dłużnik stał się już niewypłacalny!! Nie, poręczyciel nie odpowiada za takie zachowania. Natomiast poręczyciel odpowiada za zachowania dłużnika niezgodne z umową, na przykład zwłoka w świadczeniu. Wtedy poręczyciel odpowiada za ewentualne odsetki, za ewentualne kary umowne, za koszty sądowe.
Czy poręczyciel jest pozbawiony wszelkiej możliwości obrony, gdy dłużnik zobowiązania nie wykonał a wierzyciel zażądał wykonania zobowiązania od poręczyciela? Nie. Poręczycielowi służą wszystkie zarzuty wobec wierzyciela, które mógł podnieść dłużnik. Nawet, gdy dłużnik główny dług już uznał.
Czy zatem poręczyciel może tak umownie ukształtować swoją sytuację, by wierzyciel pozwał poręczyciela, dopiero gdy okaże się, że ściągnięcie wierzytelności od dłużnika głównego nie jest możliwe? Tak . Poręczyciel powinien zadbać, by taki lub podobny zapis znalazł się w umowie poręczenia. W przeciwnym wypadku, poręczyciel jest odpowiedzialny za dług jak współdłużnik solidarny!!! Czyli wierzyciel może wybrać, czy zażądać wykonania zobowiązania od dłużnika głównego czy od poręczyciela!!!
Jakie obowiązki ma wierzyciel wobec poręczyciela? Musi go zawiadomić o opóźnieniu się dłużnika z zapłatą. W przeciwnym wypadku poręczyciel może się domagać naprawienia szkody jaką poniósł, na przykład przedłużenia terminu od którego biegną odsetki. Wierzycielowi nie wolno także wyzbywać się zabezpieczeń na przykład zastawu albo hipoteki, nie wolno także wyzbywać się środków dowodowych, bo wtedy odpowiada za szkodę jaką wyrządził poręczycielowi/ 887/.
Załóżmy, że w końcu poręczyciel decyduje się zaspokoić wierzyciela kosztem swojego majątku. Jeżeli to zrobi to wierzytelność przechodzi na poręczyciela. Dlatego między innymi powyższe uwagi o zakazie wyzbywania się zabezpieczeń i środków dowodowych przez wierzyciela są istotne. Wierzyciel zaspokojony przez poręczyciela ma obowiązek wydać poręczycielowi stosowne dokumenty.
Istnieje także hipotetyczna możliwość , że wierzyciela spłacą zarówno poręczyciel jak i dłużnik. Aby tego uniknąć mają oni obowiązek wzajemnie się informować!
W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie -co to jest weksel? Weksel jest to PAPIER WARTOŚCIOWY o określonej przez prawo wekslowe formie. Co to jest papier wartościowy? Papier wartościowy to dokument stwierdzający istnienie prawa znamienny tym, że realizacja tego prawa możliwa jest wyłącznie na podstawie zwrotu tego dokumentu. Kto posiada dokument ten uchodzi za uprawnionego. Obrazowo mówimy, że prawo „idzie „ za dokumentem. Ustawa - Prawo wekslowe z dnia 28 kwietnia 1936 roku rozróżnia dwa rodzaje weksli: trasowane i własne. Weksel własny ma prostszą konstrukcje. Weksel własny jest dokumentem stwierdzającym zobowiązanie zapłacenia przez osobę wystawiającą weksel kwoty pieniężnej określonej w wekslu. Osoba, która weksel odbiera od wystawcy jest tą, której wystawca zobowiązuje się zapłacić. Ta osoba w nazywana jest remitentem. Wystawca weksla zobowiązany jest do jego wykupienia. Weksle własne znajdują zastosowanie w pracy pośrednika do celów zabezpieczenia wynagrodzenia pośrednika lub zadatku w przypadku umów przedwstępnych; towarzyszy temu porozumienie wekslowe.
Poniżej zamieszczono przykład weksla własnego z krótkimi objaśnieniami.
31 grudnia 2005 roku ( c) zapłacę ( d) za ten własny(e) weksel(f) na zlecenie Alfreda Zet sumę (g) dwieście złotych (200,-) (h) .
Płatny w Warszawie
Ben Bobański (l)
Warszawa, ul. Ita 2
Przypisy:
(a) miejsce wystawienia weksla
(b) data wystawienia weksla
( c) oznaczenie terminu płatności
( d) bezwarunkowe polecenie zapłaty sumy wekslowej
(e)/oznaczenie rodzaju weksla
(f) nazwa „weksel” użyta obowiązkowo w języku w jakim weksel wystawiono i użyta jako rzeczownik /a nie np. dokument wekslowy/ w tekście dokumentu /a nie na przykład w nagłówku/ ,
(g) remitent, czyli w tym wypadku osoba- Alfred Zet, której wystawca zobowiązuje się zapłacić
(h) suma wekslowa słownie i cyfrą
(l) wystawca weksla
Dlaczego Ben Bobański złożył podpis pod tym wekslem? To nie jest istotne. Weksel nie ma swojej przyczyny, jest zobowiązaniem abstrakcyjnym.
Proszę sobie wyobrazić inną sytuację: Ben Bobański udzielił pożyczki w kwocie 2000 złotych Annie Abackiej. Abacka zobowiązała się zwrócić kwotę pożyczki 1 marca 2005 roku. Zatem Ben Bobański, który właśnie kupił towar do swego sklepu spożywczego od Cecyla Cabackiego, hurtownika, zamiast gotówki dał hurtownikowi weksel na kwotę 2000 zł, trasowany na Annę Abacką. Weksel własny nie nadaje się do rozliczeń w takiej sytuacji. Jak zatem taki weksel trasowany wygląda? Odpowiedź znajduje się poniżej.
01 marca 2005 roku zapłacicie za ten trasowany weksel na zlecenie Cecyla Cabackiego sumę 2000,- złotych /słownie: dwa tysiące złotych/ .
Anna Abacka
Warszawa, ul. Jana 3
Ben Bobański
Art. 1 Prawa Wekslowego określa wystawienie formę weksla trasowanego. Weksel trasowany zawiera:
1. nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2. polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej ;
3. nazwisko osoby czyli Anna Abacka, która ma zapłacić / trasata /;
4. oznaczenie terminu płatności;
5. oznaczenie miejsca płatności;
6. nazwisko osoby /Cecyl Cabacki/, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana /remitent/;
7. oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
8. podpis wystawcy weksla /trasanta/.
Dokument nie posiadający jednej z powyższych cech, nie jest wekslem trasowanym.
Jakie mogą być ewentualne odstępstwa? Wyjątkami są:
1. weksel bez oznaczenia terminu płatności uważany jest za płatny za okazaniem;
2. w braku osobnego oznaczenia, miejsce, wymienione obok nazwiska trasata, uważa się za miejsce płatności, a także za miejsce zamieszkania trasata;
3. weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu, podanym obok nazwiska wystawcy.
Czy zatem gdy Abańska nie zapłaci, to Cabacki, ktremu za towar zamiast gotówki Ben Bobański wręczył weksel na 2000,- złotych zostanie bez pieniędzy? Nie, ponieważ wystawca Ben Bobański odpowiada za przyjęcie i zapłatę weksla /art.9 PrW/.
Jakie znaczenie ma złożenie podpisu na wekslu?
Podpisanie stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania określonego na wekslu.
Weksel może funkcjonować jako zabezpieczenie. Jak wygląda wtedy taki weksel? Może to być weksel wystawiony na określoną sumę pieniężną, może to być także blankiet wekslowy, na którym wystawca złożył tylko podpis. Taki weksel, który nie jest do końca wypełniony nazywamy wekslem niezupełnym albo wekslem in blanco. Dlaczego wystawca decyduje się taki weksel oddać do rąk trzecich jako zabezpieczenie? Ponieważ, chroni go przed nadużyciem ze strony wierzyciela porozumienie wekslowe. Co to jest porozumienie wekslowe?
W obrocie prawnym występują także nazwy: umowa wekslowa, deklaracja wekslowa. Jest to instrukcja wypełnienia brakujących miejsc na blankiecie wekslowym. Weksel niezupełny w chwili wystawienia może zostać uzupełniony tylko w określony sposób. Podaję przykładowy tekst porozumienia wekslowego spisanego z powodu umowy o kredyt.
Porozumienie to w tym wypadku może być napisane na odwrocie weksla:
Bank X ma prawo uzupełnić ten weksel w każdym czasie, na sumę odpowiadającą mojemu zadłużeniu w Banku X z tytułu kredytu mieszkaniowego, łącznie z odsetkami, prowizją bankową i kosztami, oraz weksel ten opatrzyć datą płatności, według swego uznania, zawiadamiając mnie listem poleconym pod adres wystawcy. List ten powinien być wysłany przynajmniej 14 dni przed terminem płatności.
Wystawca
Warszawa, ul. Ita 2 /własnoręczny podpis/
Jak się przenosi prawa z weksla, czyli potocznie czy można zbyć weksel? Tak , weksel można zbyć. Jeżeli wystawca nie napisał na wekslu odmiennego zastrzeżenia, prawa z weksla przenoszone są przez podpisanie weksla na odwrotnej stronie przez remitenta i przekazanie weksla następnej osobie czyli przez indos. Przez indos przenosi się także prawa z czeku. O czeku też będzie dziś mowa.
Na czym polega indos? polega na przeniesieniu praw wynikających z czeku bądź weksla przez osobę, na którą dokument został wystawiony na rzecz innej osoby poprzez złożenie na nim podpisu oraz fizyczne przekazanie dokumentu. Osoba na która dokument został wystawiony jest Indosantem. Osoba, której przekazano weksel/czek jest Indosatariuszem. Dlaczego Indosatariusz przyjmuje bez oporu czek/weksel mimo, że np. nie zna wystawcy i nie zna trasata? Bo indos zawiera w sobie poręczenie. Ile może być indosów? Dowolnie wiele, mówi się , że weksel krąży. Do przeniesienia praw z weksla` potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów. Czek bądź weksel wystawiony na określoną osobę z dodaniem zastrzeżenia "nie na zlecenie" lub innego równoznacznego, można przenieść tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu. Indos powinien być bezwarunkowy. Indos na okaziciela jest równoznaczny z indosem in blanco.
Indos może nie wymieniać indosatarjusza lub może ograniczać się tylko do podpisu indosanta (indos in blanco). W tym przypadku indos jest ważny tylko, jeżeli został napisany na odwrotnej stronie czeku bądź weksla lub na przedłużku. Czy wystawca może zakazać indosowania? Tak. Klauzula „nie na zlecenie” lub równoznaczna oznacza zakaz indosowania.
Także Indosant może zabronić dalszego indosowania; w tym przypadku nie odpowiada wobec następnych indosatarjuszy. Każdy kto ma czek bądź weksel, przenośny przez indos, będzie uważany za prawnego posiadacza, jeżeli wykaże swoje prawo nieprzerwanym szeregiem indosów, chociażby ostatni indos był in blanco. Zatem widać, że weksel jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, bez przyczyny.
Hipoteka i zastaw – cześć wspólna /bo są to ograniczone prawa rzeczowe/
Hipoteka i zastaw są ograniczonymi prawami rzeczowymi. Powstają i istnieją dla zabezpieczenia określonej wierzytelności. Mówimy o akcesoryjnym charakterze hipoteki i zastawu.
Ograniczone prawa rzeczowe to po prostu prawa na cudzej rzeczy!
Jakie znamy ograniczone prawa rzeczowe? Pozostałe prawa rzeczowe – dla przypomnienia – to użytkowanie, służebność, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. Hipoteka i zastaw rodzą odpowiedzialność rzeczową za dług. Z odpowiedzialności rzeczowej za dług wynika prawo do bezwzględnego i skutecznego erga omnes bezpośredniego zaspokojenia się wierzyciela z rzeczy. Poprzednio mówiłem o odpowiedzialności osobistej. Teraz o rzeczowej. Jakie są istotne różnice? Cechy znamienne odpowiedzialności rzeczowej to:
Wierzyciel może się zaspokoić z rzeczy niezależnie od tego czyją jest własnością. Zastaw jak i hipoteka mogą być ustanowione od razu na rzeczy cudzej w celu zabezpieczenia długu. Jakie ma zatem obowiązki właściciel rzeczy obciążonej zabezpieczeniem?
Właściciel rzeczy obciążonej ma jedynie obowiązek znoszenia kroków prawnych, jakie podejmuje wierzyciel – który dąży do jej sprzedania i ściągnięcia z uzyskanej ceny swojej należności. Jakie korzyści ma wierzyciel, który zadba o zabezpieczenie rzeczowe długu?
Wierzyciel taki w razie zbiegu wierzytelności w toku egzekucji ma pierwszeństwo przed wierzycielami osobistymi.
II.1. Hipoteka
Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece ; tekst jednolity Dz.U. 2001.124. 1361 z późniejszymi zmianami.
Dłużnik może w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności obciążyć nieruchomość prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją własnością jest nieruchomość, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Upraszczając można powiedzieć, że hipoteka jest to wpis w dziale IV księgi wieczystej informujący o obciążeniu nieruchomości.
Powszechnie wiadomo , że w księdze wieczystej właśnie dział czwarty służy do wpisywania hipotek. Odnajdziemy tam liczby, bowiem hipoteka jest wyrażana określoną sumą pieniężną. Hipoteka zabezpiecza tylko wierzytelności pieniężne, także wierzytelności wyrażone w innym pieniądzu niż pieniądz polski, o ile jest to zgodne z prawem.
W dziale czwartym wpisane są także osoby wierzycieli czyli są zapisy na czyją rzecz ustanowiona jest hipoteka. Hipoteka ma znaczenie akcesoryjne, czyli istnieje tak długo jak długo istnieje wierzytelność. Oznacza to, że gdy wierzytelność zostanie uregulowana, wygasa hipoteka a co za tym idzie właściciel nieruchomości występuje wtedy o wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.
Co obejmuje hipoteka? Hipoteka obejmuje nieruchomość wraz z przynależnościami /84ukwih/. Nieruchomość to ziemia /grunt/ w określonych granicach z nałożonym prawem własności wraz z częściami składowymi /uproszczenie art.46kc/. Grunt w rozumieniu prawa jest rzeczą. Części składowe to rzeczy trwale związane z gruntem, znamienne tym, że po oddzieleniu od gruntu ulegają uszkodzeniu bądź zniszczeniu. Pojęcie własności odnosi się tylko do rzeczy! Obwiązuje prosta zasada, że to co trwale z gruntem związane to własność tego czyj grunt. Skarb Państwa /z pewnymi nieistotnymi dla dzisiejszych rozważań ograniczeniami/ albo jednostki samorządu terytorialnego czyli gminy , powiaty bądź województwa mogą być właścicielem gruntu i mogą grunt ten oddać w użytkowanie wieczyste. Użytkowanie wieczyste może być także przedmiotem hipoteki. Co z budynkami, które wzniósł użytkownik wieczysty? Są one przedmiotem odrębnej własności jako nieruc...
gosicka