II grupy przesłanek, które powodują wygaśnięcie umowy:
1. przesłanki, które umowa sama przewiduje - a więc umowa sama określa kiedy wygasa, kiedy kończy się jej działanie, kiedy przestaje funkcjonować ; sama w swoim tekście określa np. upływ czasu – umowa jest zawarta na 5 lat, to po 5 latach wygasa jeżeli nie było żadnej prolongaty.
a) wypowiedzenie zgodnie z postanowieniami – zazwyczaj umowy międzynarodowe posiadają klauzulę wypowiadającą, w której stwierdza się, że każda ze stron może wypowiedzieć umowę za uprzednią notyfikacją, czyli zazwyczaj jest to rok, pół roku wcześniej, że od dnia powiedzmy 1 stycznia nie będzie ta umowa już ją wiązała. Jeżeli taka klauzula wypowiadająca znajduje się w umowie mamy wypowiedzenie zgodnie z postanowieniami umowy, a więc jest to przesłanka przewidziana w umowie.
b) ziszczenie się, spełnienie się warunku rozwiązującego. Warunek rozwiązujący jest to jeden z przepisów umowy, który mówi o tym, że jeżeli w przyszłości coś się stanie to umowa przestanie istnieć.
c) spełnienie się warunku przyszłego i niekoniecznego powoduje wygaśnięcie umowy.
Niektórzy w podręcznikach uważają, że zrealizowany cel umowy to też jest przesłanka przewidziana w umowie, niektórzy uważają, że tak nie jest. Zrealizowany cel umowy jeżeli umowa np. dotyczyła dostawy gazu, gaz został dostarczony, został zapłacony to umowa została zrealizowana i wygasła. Niektórzy uważają, że jest to przesłanka nie przewidywana w umowie ponieważ nie ma takiego przepisu. Pytania na pewno nie będzie o ten przypadek trudno wymagać do której grupy zakwalifikować zrealizowanie celu umowy.
2. przesłanki nie przewidziane w umowie międzynarodowej - jeżeli nie ma w tekście odpowiedniego przepisu, który mówi o wygaśnięciu z tych powodów.
a) jeżeli strony zawrą nową umowę na ten sam temat to jest oczywiste, że przepis późniejszy uchyla wcześniejszy, zgodnie z ogólną zasadą wynikającą jeszcze z prawa rzymskiego.
b) zmiana umowy zgodnie z wolą stron - jeżeli strony same bez żadnych warunków rozwiązujących postanowią o zakończeniu współpracy, też tak może być, bo przecież państwa są gospodarzami umowy i mogą z tą umową zrobić co im się podoba.
c) utrata podmiotowości przez jedną ze stron, jeżeli mamy umowę dwustronną a państwo przestanie istnieć to umowa wygasa - tutaj przykładem mogą być wszystkie umowy dwustronne istniejące między Polską a NRD, wszystkie te umowy wygasły . Oczywiście jeżeli znajduje się sukcesor (kontynuator) to nie ma problemu, umowa nie wygasa, wygasa wtedy kiedy nie ma państwa.
d) umowa ulegnie zawieszeniu, albo w końcu wygaśnie, jeżeli do przyjęcia jakiejś umowy, do wejścia jej w życie potrzebne by było ileś ratyfikacji np. konwencja o prawie traktatów wymaga aż 60 ratyfikacji. Gdyby tak się zdarzyło, że mamy 60 ratyfikacji, umowa wchodzi w życie, a potem dwa państwa, wystarczy zresztą jedno tracą swoją podmiotowość to umowa albo wygasa albo ulega zawieszeniu. Tutaj doktryna też jest niezgodna wydaje się, że ulega zawieszeniu do póki nie znajdzie się to 60 państwo, które prześle dokument ratyfikacyjny. Przy czym to zawieszenie nie może trwać tak długo, że jeżeli nie znajdzie się te 60 państwo to w końcu wygaśnie.
Ogólną zasadą jeżeli chodzi o umowy międzynarodowe jest zasada pacta sum servanta – umów należy dotrzymywać, umów należy przestrzegać i strona nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne i wycofać się z umowy, tutaj prawo międzynarodowe jest ważniejsze stoi wyżej itd.
Natomiast są sytuacje kiedy strona nie jest w stanie zrealizować umowę, dlatego są wyjątki od ogólnej zasady pacta sum servanta - art. 60 pozawala jednemu państwu wycofać się z umowy kiedy kontrahent stale i uporczywie nie wykonuje umowy. Muszą być obydwie te przesłanki spełnione stale i uporczywie nie wykonuje postanowień umowy!
e) zaniknięcie przedmiotu umowy - to jest konstrukcja z prawa rzymskiego, zniszczenie przedmiotu umowy, zniknięcie przedmiotu umowy np. wszystkie umowy graniczne o granicach na morzu, które zostały zawarte przez państwa azjatyckie np. przez Tajlandię, Indonezję. Po fali tsunami zmieniła się kompletnie linia brzegowa, niektóre wysepki zniknęły z powierzchni ziemi, oznacza to, że wszystkie te umowy muszą zostać zmienione te umowy wszystkie wygasły no bo jeżeli była umowa o użytkowaniu jakiejś tej wysepki to trzeba zmienić granice bo wysepki nie ma.
f) zasadnicza zmiana okoliczności faktycznych - czasami trudna sklasyfikować jakiś przypadek czy to będzie jednostronne wycofanie się z powodu zaniknięcia przedmiotu umowy, czy to będzie wycofanie się z umowy z powodu zasadniczej i nieoczekiwanej zmiany okoliczności faktycznych. Tutaj doktryna nie jest do końca zgodna co do pewnej sytuacji np. na przełomie lat 60/70 Wielka Brytania i Islandia podpisały umowę o odławianiu dorsza na wodach Islandii przez kutry brytyjskie. Stało się coś, że ten dorsz zaczął, ginąć i był prawie na wymarciu. Islandia w związku z tym wycofała się z tej umowy, Anglia w związku z tym blokowała statki islandzkie ( wojna dorszowa) , nie dopuszczała statków Islandzkich do wód terytorialnych brytyjskich, do zatrzymania statków w czasie nieszkodliwego przepływu. Islandia złożyła skargę do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. MTS przyznał rację Islandii, że miała prawo wycofać się z tej umowy właśnie z powodu zasadniczej zmiany okoliczności faktycznych.
g) sytuacja kiedy mamy do czynienia z ogłoszeniem, że jakieś umowy wygasły. Takiego ogłoszenia dokonał sekretarz generalny ONZ, chodziło o wszystkie umowy mniejszościowe które zostały zawarte po pierwszej wojnie światowej. Po I wojnie światowej w ramach ligi narodów państwa takie jak: Polska, Czechosłowacja, Turcja, Węgry, Rumunia, a więc państwa nowo powstałe lub te, które znacznie zmieniły swoje granice czy te, które się odrodziły po I wojnie światowej zostały zobowiązane do podpisania traktatów, które chroniłyby mniejszości narodowe, w Polsce chodziło o ochronę mniejszości niemieckiej. Po II wojnie światowej coś się stało z tymi mniejszościami, albo te mniejszości zostały wymordowane, albo miała miejsce repatriacja, albo przesuwano granice. Wykonanie tych umów było absolutnie niemożliwe , w związku z tym sekretarz generalny ONZ ogłosił, że te umowy wygasły na podstawie klauzuli rebus sic stantibus czyli zasadniczej i nieoczekiwanej zmiany okoliczności faktycznych.
Proszę umieć zidentyfikować te przesłanki, które są przewidziane w umowie i te które nie są przewidziane w umowie !!! Na pewno będzie takie pytanie : „ Które z poniższych przesłanek należą do przesłanek przewidzianych w umowie”.
MIEJSCE ŹRÓDEŁ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO W PRAWIE POLSKIM
Art. 8 Konstytucji - Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że konstytucja stanowi inaczej. Proszę pamiętać! Konstytucja jest najwyższym prawem!
Art. 9 Konstytucji - Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Pojawia się problem co oznacza słowo przestrzega i co oznacza prawo międzynarodowe - które prawo międzynarodowe. Czy to będzie soft law i rezolucje np. te wydalane na zewnątrz, czy to będzie zwyczaj międzynarodowy, czy to będą tylko umowy międzynarodowe do końca naprawdę nie wiadomo. Na pewno do głębszego przeanalizowania jest cały rozdział 3 konstytucji, a więc ten, który zawiera źródła prawa.
Art. 87 ustęp 1 - źródłami powszechnie obowiązującego prawa są : Konstytucja,
ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia
Art. 89 dot. tzw. wielkiej ratyfikacji czy dużej ratyfikacji, gdzie Prezydent zawsze ratyfikuje umowy międzynarodowe na mocy art. 133, który stanowi iż Prezydent RP jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe o czym zawiadamia Sejm i Senat. Wiadomo, że są umowy, które Prezydent może ratyfikować tak sobie to jest tzw. mała ratyfikacja jest umowa i Prezydent ją ratyfikuje i nie musi mieć uprzedniej zgody Sejmu i Senatu tylko zawiadamia o tym Sejm i Senat. Natomiast są umowy, które wymagają ustawowej zgody Parlamentu, a więc najpierw musi być ustawa o ratyfikacji i o tym mówi art. 89 - ratyfikacja przez RP umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3. członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4. znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, (jeżeli na teście nie będzie pisało znaczne obciążenie to nie robimy krzyżyka, musi być znaczne !),
5. spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
Pytanie z art. 89 będzie napewno !!!! Które z poniższych rodzajów umów należą czy podlegają tzw. wielkiej ratyfikacji. ( i teraz te 5 rodzajów umów trzeba nauczyć się na pamięć !!! To jest pytanie, które dostanie każda grupa )
Zmiana hierarchii ! : art. 91 ust. 2 jeżeli umowa należy do tych umów, które są wymienione w art. 89 to kolejność źródeł prawa będzie zupełnie inna niż w art. 87 !. Na pewno zostaje konstytucja jako pierwsza, ale potem są ratyfikowane umowy międzynarodowe za uprzednią zgodą parlamentu, potem ustawy, później normalne umowy, czyli te, które nie wymagają wielkiej ratyfikacji (tylko zwykłe umowy, mała ratyfikacja dokonywana przez Prezydenta), a potem rozporządzenia.
A więc mamy wg art.91 :
Konstytucja
Ratyfikowane umowy międzynarodowe ( wielka ratyfikacja )
Ustawy
Ratyfikowane umowy międzynarodowe ( mała ratyfikacja)
Czy to nam załatwia sprawę? Zdecydowanie nie, bo to przecież dotyczy tylko ratyfikowanych umów, a wiemy, że Polska może się wiązać umową międzynarodową niekoniecznie poprzez jej ratyfikacje. Są umowy międzynarodowe do których się przystępuje np. Konwencja Genewska dotycząca statusu uchodźców. Zgodnie z art. 38 konwencji do przystąpienia do niej wystarczy oświadczenie o przystąpieniu i tak było w przypadku Polski. Rząd Polski złożył oświadczenie o przystąpieniu, wysłał do sekretarza ONZ, nie było żadnej ratyfikacji. Tekst Konwencji Genewskiej dotyczącej statusu uchodźców ukazał się w DZ.U. ale nie jest to umowa ratyfikowana tylko do niej przystąpiono. Niektórzy w doktrynie uważają, że w związku z tym, że to nie jest umowa ratyfikowana ona nie może być bezpośrednio stosowana w polskim prawie, nie może być bezpośrednio stosowana przez sądy, tylko poprzez prawo polskie.
Żeby jakakolwiek umowa była bezpośrednio stosowana przez polskie sądy, w polskim prawie musi spełnić 3 warunki:
1. musi to być umowa ratyfikowana,
2. musi być samowykonalna - to nie może być umowa która np. zobowiązuje do przyjęcia ustawy, ona się nie da zastosować bezpośrednio, że wszystkie państwa będą podejmowały kroki w celu np. zapewnienia pełnego zatrudnienia, tutaj nie ma samowykonalności. Ale jeżeli jest napisane, że każdy ma prawo do życia to jest już samowykonalność.
3. musi być opublikowana w DZ.U. - zgodnie z art. 91 ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w DZ.U. RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.
Gdy nie ma publikacji w DZ.U. nie ma bezpośredniego stosowania - sądy nie mogą stosować bezpośrednio protokołów dodatkowych do konwencji praw dziecka, chociaż Polska je ratyfikowała, chociaż przepisy tych protokołów są samowykonalne, ale nie zostały opublikowane bo nie ma pieniędzy na oficjalne przetłumaczenie.
W przypadku statusu uchodźców sytuację nam rozwiązuje art. 56, który mówi, że Polska nadaje status uchodźcy zgodnie z umowami międzynarodowymi. Ale w innych sytuacjach sprawa jest zupełnie niejasna. Są umowy, które nawet nie wymagają ani ratyfikacji, ani przystąpienia, tylko wchodzą w życie z dniem podpisania albo z jakimś dniem. Są to umowy, które wymagają zatwierdzenia przez Radę Ministrów, to są np. umowy dotyczące Read Misji nielegalnych emigrantów pomiędzy państwami. I gdzie one są w tej hierarchii naszych źródeł? Nie ma ich tak na prawdę, one nie istnieją. Podobnie jest z innymi źródłami prawa z takimi jak wiążące uchwały organów organizacji międzynarodowych, gdzie w tej hierarchii znajdziemy np. rezolucję Rady Bezpieczeństwa nakładające sankcje na jakieś państwo. Nie ma takiej możliwości. Co z prawem zwyczajowym? Tutaj ratuje nas ten art. 9 Polska przestrzega wiążącego prawa międzynarodowego. Ale tak do końca nie wiadomo na czym to przestrzeganie ma polegać.
Jeżeli chodzi o umowy międzynarodowe to z konstytucji jeszcze art. 90 bardzo dokładnie przeczytać!!! Art. 90 dotyczy między innymi głosowania w parlamencie. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Proszę wiedzieć jakie to mają być większości !!!!
Art. 133 - kompetencje Prezydenta w zakresie prawa międzynarodowego :
1. ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,
2. mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,
3. przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.
art. 188 kompetencje Trybunału Konstytucyjnego (bardzo ważny art.) Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
ATRYBUTY PODMIOTOWOŚCI (PAŃSTWOWOŚCI)
Państwo jest pierwotnym podmiotem prawa międzynarodowego i musi mieć co najmniej 3 atrybuty:
1. Terytorium
2. Ludność
3. Władza
Ad.1 Terytorium państwowe jest to pewien obszar ograniczony granicami. Granica jest to płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi oddzielająca zwierzchność terytorialną jednego państwa od drugiego. Wiadomo jak granice sięgają głęboko, ale nie wiemy jak sięgają wysoko. Granica idzie nam do środka ziemi natomiast jak wysoko to nie wiemy. Ta granica górna jest zazwyczaj ruchoma jest uzależniona od możliwości technicznych. Przestrzeń powietrzna podobno sięga tak wysoko jak maksymalnie są w stanie latać samoloty, statki powietrzne, natomiast przestrzeń kosmiczna zaczyna się tam jak nisko są w stanie krążyć statki kosmiczne. Jest to orbita po której są w stanie najniżej krążyć statki kosmiczne, ta orbita nazywa się prygeum lub perigeum. W przypadku suwerenności, zwierzchności państw, jeżeli chodzi o wysokość wiemy, że tutaj granice są elastyczne, są uzależnione od tych możliwości technologicznych. Natomiast jeżeli chodzi w dół do środka ziemi, granice państwowe są dzielone na :
1. sztuczne - szybko je dostrzeżemy na mapach tam gdzie są od linijki. Rodzajem sztucznej granicy są granice astronomiczne czyli wytyczane są za pomocą równoleżników i południków. Taki podział mamy w przypadku Kanady i Stanów Zjednoczonych, od Kanady równiuśko odcięta jest Alaska tam biegnie południk. Na Saharze też są granice na podstawie południków i równoleżników. W Polsce obwód kalingradzki jest równo odcięty.
...
gosicka