Temat pracy dyplomowej pt. „Status prawny Państwowej Straży Pożarnej” zasługuje na szczególną uwagę ze względu na zmiany zachodzące w funkcjonowaniu administracji rządowej, dotyczącej również zmian struktur organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej.
W lipcu ubiegłego roku minęło sześć lat od kiedy Państwowa Straż Pożarna stała się wiodącą służbą w ogólnokrajowym systemie organizacji działań ratowniczych, której przypisano między innymi zadanie zbudowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Podstawowym założeniem w budowie tego systemu było stworzenie jednolitego i spójnego układu, skupiającego powiązanie ze sobą różne podmioty ratownicze. Organizatorem oraz bazą, na której miał się opierać ten system jest Państwowa Straż Pożarna z całym zapleczem kadrowym, sprzętowym i logistycznym. System ten zaczął funkcjonować od 1 stycznia 1995 roku. Po tym sześcioletnim okresie, społeczeństwo postrzega Państwową Straż Pożarną jako formację ratowniczą najbardziej mobilną i przygotowaną do prowadzenia działań ratowniczych zarówno prostych jak i trudnych oraz długotrwałych.
Funkcjonowanie Państwowej Straży Pożarnej w zreformowanym państwie będzie opierało się na znowelizowanych ustawach:
Ø o ochronie przeciwpożarowej,
Ø o Państwowej Straży Pożarnej,
Ø o administracji rządowej w województwie i samorządzie powiatowy z dnia 5 czerwca 1999 roku.
W pracy zostały opisane różnice ukształtowania w roku 1991 i funkcjonującego do końca 1998 roku centralistycznego modelu oraz dostosowanych do niego struktur Państwowej Straży Pożarnej, którego kierowały go jako organ administracji specjalnej o hierarchicznym podporządkowaniu. Wynikało z niego, że terenowe organy Państwowej Straży Pożarnej to jest komendy wojewódzkie, podporządkowane były bezpośrednio organowi centralnemu jakim był Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, a organy rejonowe w postaci komend rejonowych – organom wojewódzkim.
Taki kształt funkcjonowania Państwowej Straży Pożarnej był wyrazem oparcia całego modelu administracji na zasadzie dominacji układu resortowego nad terytorialnym i koncentracji kompetencji administracyjnych na szczeblu centralnym.
W zreformowanym państwie struktury organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej kształtują zupełnie nowy obraz funkcjonowania tej części administracji rządowej.
Praca oparta jest na znowelizowanych ustawach kształtujący nowy ustrój administracji ogólnej, który przypisuje władze na terenie województwa wojewodzie, zaś w powiecie władzę tą sprawuje starosta. Nowy sens tej władzy polega na ponoszeniu przez podmiot ją sprawujący, którym jest zawsze jednoosobowy organ administracji publicznej, odpowiedzialności za prawidłowe i skuteczne wykonywanie funkcji państwa, przede wszystkim w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego, spokoju i porządku publicznego, przestrzegania prawa, a także w stanach nadzwyczajnych takich jak klęski żywiołowe, zaburzenia społeczne lub kryzys wewnętrzny.
W wyniku powyższych zmian praca wysuwa koncepcje i sposób rozwiązania tych problemów poprzez metodyką analityczno-dogmatyczną, omawiającą zreformowane struktury administracji rządowej.
W rozdziale pierwszym opisany jest rys historyczny funkcjonowania i rozwoju ochrony przeciwpożarowej na ziemiach polskich. Rozwój i zmieniające się przepisy przeciwpożarowe z perspektywy minionych lat, wysuwają potrzebę tworzenia nowoczesnych struktur organizacyjnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania Państwowej Straży Pożarnej.
W kolejnym rozdziale zwrócona jest szczególna uwaga na Centralny Organ Administracji Rządowej do spraw Państwowej Straży Pożarnej. Poruszone są w nim takie problemy jak: pozycja prawna i zadania Komendanta Głównego, organizacja i wewnętrzne struktury Komendy Głównej, oraz szczegółowy zakres ich funkcjonowania.
Rozdział trzeci ukazuje nowe struktury organizacyjne terenowych organów Państwowej Straży Pożarnej po reformie administracji rządowej. Opisuje pozycję prawną komendanta wojewódzkiego i powiatowego, oraz podporządkowanych im komend na terenie województwa i powiatu.
Następny rozdział zawiera strukturę i funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo – gaśniczego. Wyszczególnione są w nim szczegółowe zadania i organizacja tego systemu w ochronie przeciwpożarowej, oraz wpływ reformy samorządowej na poszerzony zakres jego obowiązków.
Konieczność kształcenia wykwalifikowanych kadr w ochronie przeciwpożarowej, ciągłego dokształcania i podnoszenia wiedzy z tego zakresu jest jednym z ważniejszych warunków skutecznego działania tego systemu. Kształcenie to realizowane jest zarówno przez szkoły Państwowej Straży Pożarnej i ośrodki szkoleniowe. Formy i realizacja ich zostały szczegółowo opisane w rozdziale piątym.
Zmiany wynikłe ze znowelizowanych struktur organizacyjnych w Państwowej Straży Pożarnej, zmieniły również uwarunkowania prawne dotyczące funkcjonariuszy ochrony przeciwpożarowej. Zmieniły one formy pełnienia służby a także odpowiedzialność dyscyplinarną wynikającą z jej pełnienia.
Poziom ochrony przeciwpożarowej, którego dzisiaj jesteśmy świadkami i który wzbogacony nowymi wartościami, osiągnięty został w drodze długotrwałego rozwoju. Od wieków ludzkość walczyła z klęską żywiołową, jakim był pożar. Walka ta nosiła z reguły charakter społecznego działania. Nawet w pierwszych okresach, ludzie musieli się łączyć, by zdobywać środki do życia i chronić się przed pożarami.
Formy walki z pożarami kształtowały się stopniowo w zależności od rozwoju sposobu produkcji, rozwoju ustroju społecznego. Wynikający z biegiem czasu rozwój techniki zmieniał dotychczasowe środki i metody likwidacji pożarów oraz zwiększał ich skuteczność.
Na kierunki rozwojowe ochrony przeciwpożarowej, jednej z istotnych dziedzin życia ludzkiego, wywierały wpływ stosunki produkcji, stosunki ekonomiczne a także stosunki między klasami społecznymi. Klasy, których interesów wyrazicielem była dana formacja społeczno-gospodarcza, decydowała w dużym stopniu o zasadach i przepisach, rządzących ochroną przeciwpożarową oraz jej zasięgu.
To, że ludzie nauczyli się w tamtych czasach posługiwać ogniem i wykorzystywać jego właściwości dla polepszenia swego życia wcale nie oznacza, że umieli ograniczać jego działanie niszczące. Pożary w osadach, a następnie we wsiach i miastach były bardzo częste. Stosowane powszechnie drewno jako podstawowy materiał budowlany, sprzyjał potencjalnej groźbie powstania pożaru.
Opisując rozwój ochrony przeciwpożarowej w Polsce chciałbym go podzielić do na trzy etapy historyczne:
- organizacja walki z pożarami na ziemiach Polskich od powstania państwa polskiego do czasów zaborów,
- ochrona przeciwpożarowa w okresie do okupacji hitlerowskiej,
- pożarnictwo po 1945 roku.
Pierwsze próby obrony przed pożarami, pojawiły się na terenie ziem polskich w okresie średniowiecza. W miastach posiadających własny samorząd, rozpoczęto wydawać pierwsze przepisy przeciwpożarowe. Przepisy te, określane przez rady Miejskie, wydawane były w postaci uchwał, zwane następnie jako „porządki ogniowe”. Zawierały one oprócz nakazów i zakazów, zasady organizacji akcji gaśniczych, obowiązek dostarczania wody, sprzętu przez poszczególne grupy obywateli. Należy jednak nadmienić, że uchwały nie obowiązywały na terenie całego kraju, a odnosiły się wyłącznie do miast podległych danym władzom administracyjnym.
Uchwały przeciwpożarowe udoskonalono z biegiem czasu i uzupełniano o nowe przepisy. W swej najdoskonalszej formie, osiągniętej do końca XVII wieku, ustalały one:
- przepisy prewencyjne,
- konieczność prowadzenia kontroli przeciwpożarowej wyznaczając do tego celu konkretne osoby,
- sposoby alarmowania mieszkańców na wypadek zauważenia pożaru,
- podział zadań i czynności dla poszczególnych grup rzemieślników podczas akcji gaśniczych,
- kierowników akcji gaśniczych,
- sankcje i kary dla osób, które wywołały pożar,
- w szczególnych wypadkach przepisy porządkowe.
Do czasów powstania „porządków ogniowych”, przez długi czas akcje gaśnicze miały charakter żywiołowy i niezorganizowany. Polegały z reguły na wzajemnym sąsiedzkim udzielaniu sobie pomocy. Wprowadzone przepisy przeciwpożarowe ujmowały i określały zalążki organizacji akcji gaśniczych.
W ten oto sposób ochrona przeciwpożarowa nabrała szerszego znaczenia, nie była to już tylko wyłącznie sprawa osobista obywateli, ale stała się sprawą publiczną a nawet ogólnospołeczna. Przyjęte przez władze miejskie spraw związanych z wyposażeniem ludzi w sprzęt gaśniczy, stanowiło nowy etap w rozwoju ochrony przeciwpożarowej. Jednym z wyrazów tego był podatek nałożony na obywateli, przeznaczony na zakup sprzętu gaśniczego.
Pod koniec XVIII wieku Rzeczpospolita uległa rozbiorowi, co miało również duży wpływ na ochronę przeciwpożarową. Z powodu rozwoju nowego ustroju kapitalistycznego, rozwijała się nowa warstwa społeczna. W tych warunkach musiała ulec zmianom struktura ochrony przeciwpożarowej i związane z nią prawodawstwo. Schyłek poprzedniego ustroju spowodował osłabienie systemu prewencyjnego i stopniowe przerzucanie go na państwowe organy porządku publicznego, zarówno miejskiego jak i wiejskiego. Nieliczne a obciążone różnorodnymi obowiązkami nie mogły należycie spełniać swoich obowiązków. Miało to duży wpływ, na pojawienie się pierwszych towarzystw ubezpieczeniowych, które również podejmowały funkcje prewencyjne.
Zgodnie z nowymi przepisami, każde miasto powinno posiadać własny sprzęt gaśniczy (wiadra, drabiny, bosaki itp.). Stan tego sprzętu był sprawdzany kilka razy w roku przez policję w obecności osób obowiązanych do udziału w gaszeniu pożaru. Obowiązek zawiadamiania o pożarze ciążył natomiast na dozorcach, stróżach, policji i na każdym obywatelu, który zauważył ogień. Zawiadamiać należało urząd policyjny lub warty, a te z kolei powodowały alarm za pomocą bicia w dzwony kościelne lub bębny. W tej sytuacji, kierownika akcji gaśniczej wyznaczano urzędnika, który miał obowiązek kierowania działaniami tak, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się ognia.
Okres zaborów wpływał na sposób rozwoju pożarnictwa w zależności od panującego zaborcy. Przykładowo w roku 1819 w Królestwie Warszawskim uchwalone zostały przepisy o utrzymaniu przez miasta sprzętu do walki z pożarami, a nowością były wprowadzone przepisy budowlane. Kolejno w późniejszym okresie wprowadzane były przepisy nakazujące obowiązek ustalania przyczyn pożarów i zasady składowania i przechowywania materiałów niepalnych.
Jednocześnie w zaborze rosyjskim starano się powołać organizację przeznaczoną wyłącznie do gaszenia pożarów. Dążenia te spowodowały powstanie w Warszawie Stowarzyszenia Ratunkowego od Ognia, a następnie przekształcono je w oddział pożarniczy przy komendzie policji. Drugim etapem rozwoju pożarnictwa na terenach zaboru carskiego było powołanie stałej Straży Pożarnej w Warszawie. Powstanie późniejszych przepisów organizacyjnych doprowadziło do objęcia wydatków za utrzymanie straży budżetem miasta.
Była to pierwsza i przez długi okres jedyna straż pożarna na ziemiach polskich. Powstawanie straży pożarnych było jednym ze skutków zdezaktualizowania się poprzednich form organizacyjnych ochrony przeciwpożarowej w związku ze zmianami ustrojowymi, jak również w wyniku dużego postępu technicznego.
W ochronie przeciwpożarowej nastąpił nowy okres, w którym specjalnie przygotowane zespoły, prowadzą akcje gaśnicze a rola mieszkańców sprowadzana została jedynie do celów pomocniczych.
Zabór austriackim cechował się innymi zasadami związanymi z ochroną przeciwpożarową. Na ziemiach tych obowiązywały przepisy przeciwpożarowe cesarstwa austriackiego, które to były przez długi czas nowelizowane. Dopiero krajowa ustawa o policji ogniowej uregulowała te zagadnienia. Nakazywała ona bowiem w sposób podobny do przepisów panujących w Królestwie warszawskim, konieczność dokonywania kontroli, wykrywania przyczyn pożarów oraz nadawała sprawom przeciwpożarowym priorytet w załatwianiu spraw administracyjnych.
Rozróżniała ona dwa rodzaje straży: gminne i ochotnicze. W większych miastach obowiązywało tworzenie gminnych straży pożarnych, niezależnie od istnienia straży ochotniczych. Te zaś mogły spełniać rolę straży gminnych w mniejszych miejscowościach, jeżeli przyjęły na siebie wymagane ustawą obowiązki i dopełniły określonych warunków w zakresie liczebności, wyposażenia i wyszkolenia. Ludność małopolski miała więcej swobód politycznych aniżeli w pozostałych zaborach, toteż mogły tu działać związki straży pożarnych. Związki te przeprowadzały kursy szkoleniowe, przedstawiały władzom wnioski dotyczące dalszej poprawy ochrony przeciwpożarowej.
Na Śląsku, Wielkopolsce i Pomorzu ochrona przeciwpożarowa została oparta na systemie pruskim. Przepisy na tych terenach wydawane były przez lokalne organy policyjne według ramowych postanowień ustawy o zarządzie policyjnym. Od połowy XIX wieku zaczęły powstawać obowiązkowe straże pożarne, niezależnie od istnienia ochotniczych i zawodowych straży. Gminy ponosiły koszty utrzymania, wyposażenia i wyszkolenia. Działalność ich była ściśle kontrolowana przez organy policyjne, a co za tym idzie, karały wszystkie próby wykroczenia działalności straży poza sprawy ściśle pożarowe.
Wojna światowa w latach 1914-1918 unicestwiła znaczną część dorobku straży pożarnych. Wiele sprzętu uległo zniszczeniu lub wywiezieniu. Szeregi wyszkolonych strażaków, w tym też ochotników, rekrutowano do armii zaborców.
Okres po I Wojnie Światowej, po odzyskaniu niepodległości był kolejną możliwością dążenia do zjednoczenia się straży pożarnej na terenie całego kraju w jedną ogólnopolską organizację. W roku 1921 powołano Główny Związek Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w Warszawie. W miejsce ...
Konocia