SOCJOLOGIA[1].doc

SOCJOLOGIA

SOCJOLOGIA JAKO NAUKA

Socjologia – to zbitka pojęciowa z łac. Socius – zbiorowość, społeczeństwo i gr. Logos – mądrość, wiedza.

To systematyczne badanie społeczeństw ludzkich ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych systemów industrialnych.

Uprawianie socjologii polega na umiejętności korzystania z wyobraźni i oderwania się od starych idei

dotyczących życia społecznego.

Socjologia jest przedmiotem, który ma szerokie zastosowania praktyczne. Na wiele sposobów może przyczyniać się do krytyki społecznej i praktycznej reformy społecznej. Jednocześnie socjologia oferuje możliwość rozwoju naszej wrażliwości kulturowej, co daje praktycznym rozwiązaniom społecznym oparcie w różnych wartościach kulturowych. W kategoriach praktycznych możemy badać skutki wdrażania określonych programów społecznych.

Socjologia daje możliwość samopoznania, i co za tym idzie zwiększa możliwości zmiany warunków własnego życia

Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie występuje w trzech postaciach:

1.       wiedzy potocznej

2.       wrażliwości artystycznej

3.       refleksji filozoficznej

Wiedza potoczna – jest zbiorem spostrzeżeń dość przypadkowych i osobistych. Każdy żyje w nieco odmiennych zbiorowościach, w różnych warunkach, ma nieco inne losy życiowe, inne sukcesy i porażki, a zarazem każdy ma skłonność do ich generalizowania, traktowania jako powszechnych i typowych.

Nasza perspektywa, własny punkt widzenia wydają się nam jedynie uprawnione.

Wrażliwość artystyczna – artykułuje sztuka. Jest to odniesienie do literatury (proza realistyczna, poezja, dramat). Przynosi je w wielkim bogactwie publicystyka. Obserwacje i intuicje na temat społeczeństwa sugeruje także malarstwo, rzeźba, a nawet twórczość muzyczna. Ogromną skarbnicą wiedzy socjologicznej jest film, fotografia, reportaż telewizyjny.

Refleksja filozoficzna – jej celem jest odkrywanie prawdy o świecie. Jest to refleksja uprawiana profesjonalnie, przez zawodowych myślicieli, a nie na boku, przy okazji codziennych spraw życiowych czy kreacji artystycznej. Opiera się na szerokich obserwacjach porównawczych dotyczących różnych społeczeństw. Dużą uwagę przywiązuje do precyzyjnego formułowania i uzasadniania wypowiadanych sądów.

Wiedza socjologiczna odpowiadała na kilka pytań.

1. Jak jest naprawdę?

Tutaj rola socjologii polegała na podważaniu i obalaniu mitów i złudzeń. Miała weryfikować fakty, zaglądać pod powierzchnię zjawisk naocznie postrzegalnych, szukając głębszych warstw rzeczywistości społecznej. Miała odkrywać niezamierzone i nieuświadamiane konsekwencje społeczne działań podejmowanych przez członków społeczeństwa.

2. Dlaczego jest tak właśnie?

Socjologia pragnęła szukać przyczyn bardziej fundamentalnych niż te, które narzucał zdrowy rozsądek, odkrywać głębokie mechanizmy zjawisk, ukazywać ich powiązania z kontekstem innych zjawisk równoczesnych, a także z sekwencją zjawisk wcześniejszych. Chciała także odróżniać przyczyny rzeczywiste i pozorne.

3. Jak będzie?

Socjologia chciała przewidywać przyszły bieg zdarzeń. Ale nie zadowalać się przeczuciami czy proroctwami, lecz wyprowadzać z praw naukowych spodziewane tendencje, uzasadnione prognozy społeczne.

4. Co robić, aby zmienić społeczeństwo?

Rady na temat tego, co robić aby zmienić społeczeństwo socjologia adresowała do polityków czy administratorów kierujących życiem społecznym, ale także do zwykłych ludzi, dostarczając im lepszego rozeznania w społeczeństwie i tym samym lepszych szans realizowania ich dążeń i aspiracji.

Naturalizm – pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej

Antynaturalizm – pogląd o zasadniczej odmienności rzeczywistości przyrodniczej i społecznej

Pozytywizm – pogląd o potrzebie naśladowania w naukach o społeczeństwie wypracowanych wcześniej badawczych wzorców nauk przyrodniczych

Antypozytywizm – pogląd o konieczności wypracowania w naukach społecznych zupełnie swoistych procedur i metod badawczych, odmiennych od tych, które stosują nauki przyrodnicze

Hermeneutyka – interpretacja, rozumienie nauk społecznych przez ujawnianie znaczeń, jakie wiążą z nimi działający ludzie, a także jakie ze zjawiskami tego typu wiąże właściwa im kultura

Współczynnik humanistyczny – związek każdego faktu społecznego z działaniami i doświadczeniami życiowymi jakichś konkretnych ludzi i wynikająca stąd konieczność badania takich faktów z ich szczególnej perspektywy, stawianie się przez badacza w położeniu owych ludzi

Symetria wyjaśniania i przewidywania – przekonanie, że dysponując adekwatnym wyjaśnieniem zjawisk, można na drodze czysto logicznej, dedukcyjnej, wyprowadzić prognozy na temat ich przyszłego przebiegu

Prognozy samorealizujące się i samodestrukcyjne – fakt, że przewidywania przyszłych stanów społecznych mogą wywołać reakcje masowe prowadzące do spełnienia się prognoz fałszywych (gdy ludzie biorą je na serio pod uwagę i opierają na nich swoje decyzje) albo do niespełnienia się prognoz prawdziwych (gdy ludzie w obawie przed zrealizowaniem się przewidywań podejmują w porę działania obronne).

Refleksyjność – fakt, że wiedza i dokonywane przez ludzi interpretacje na temat własnych działań, działań innych czy sytuacji  społecznych, w których są uwikłani, w istotny sposób wpływa na ich decyzje, sposób postępowania, a przez to na kształt społeczeństwa, w którym żyją

Społeczeństwo – to zbiorowość ludzi w ramach pewnego państwa – społeczeństwo polskie, francuskie, amerykańskie itd. To także zbiorowości mniejsze od państwa: rodzina i krewni, wspólnota lokalna, i sąsiedzi, krąg przyjaciół i klub towarzyski, sekta i parafia, stowarzyszenie i partia polityczna, szkoła i uniwersytet.

Wyobraźnia socjologiczna – umiejętność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie, z warunkami strukturalnymi, kulturalnymi i historycznymi oraz podmiotowymi działaniami ludzi

Struktura społeczna – jest ważnym pojęciem socjologicznym. Daje ona wyraz temu, że na społeczne konteksty naszego życia nie składa się przypadkowy zbiór zdarzeń i czynności oraz, że w rzeczywistości są one ustrukturowane – poukładane w określone wzory. Nasze sposoby zachowań i stosunki z innymi charakteryzują się pewnymi prawidłowościami.

7 ORIENTACJI SOCJOLOGICZNYCH

1. demograficzna – populacja, wielość, zbiór jednostek

2. grupowa – złożone z jednostek zintegrowane całości, już nie luźne zbiory, lecz spoiste zbiorowości

3. systemowa – powiązany układ pozycji (statusów) i typowych dla nich ról

4. strukturalna – sieć relacji międzyludzkich, a więc już nie obiekty, lecz formy, schematy odnoszenia się ludzi do siebie

5. aktywistyczna – konglomerat wzajemnie zorientowanych działań jednostek

6. kulturowa – matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł odciskających piętno na ludzkich działaniach

7. polowa (zdarzeniowa) – nieustannie zmienne, płynne pole, pełne zdarzeń społecznych

Przykład rodziny:

1. Perspektywa demograficzna

- liczebność: to, że w rodzinie jest np. pięć osób

- rozkład takich cech jak: wiek czy płeć, a więc, że w rodzinie jest trzech mężczyzn (ojciec i dwóch synów) i dwie kobiety (matka i córka) oraz, że dwie są dorosłe, dwoje są nastolatkami, a jedna jeszcze dzieckiem

- inne cechy: wzrost, waga, kolor włosów, stopień wykształcenia itp.

2. Perspektywa grupowa

Rodzina to swoiste więzi łączące członków, a więc: wspólne zamieszkanie, wspólnota majątkowa, miłość, lojalność wzajemna, gotowość do pomocy, troska o dzieci, silna tożsamość wyrażana zwrotem „my”

3. Perspektywa systemowa

Rodzina to swoisty, powiązany układ pozycji i ról, niezależnych od pełniących je konkretnych osób: ojciec, matka, mąż, żona, dziadek, babcia, syn, córka, wnuczek, wnuczka, teść, teściowa, szwagier, wujek, ciotka

4. Perspektywa strukturalna

Rodzina to swoista sieć relacji pomiędzy rozmaitymi pozycjami i rolami rodzinnym: małżeństwo, ojcostwo, braterstwo, pokrewieństwo, władza rodzicielska, spadkobranie

5. Perspektywa aktywistyczna

Rodzina to życie rodzinne, to co się dzieje w rodzinie, a więc zbiór swoistych działań podejmowanych przez członków rodziny: współżycie seksualne, wspólne gospodarowanie, wychowanie dzieci, wspólne posiłki, kolacja wigilijna, ale także spory rodzinne, konflikty małżeńskie,

6. Perspektywa kulturowa

Rodzina to swoisty zbiór reguł – norm i wartości – dotyczących, np. zalotów i zawierania małżeństw, przedmałżeńskich stosunków seksualnych, dopuszczalności rozwodów, odnoszenia się do siebie małżonków, autorytetu ojca i matki, powinności dzieci, odpowiedzialności za starzejących się rodziców, regulacji urodzin, aborcji

7. perspektywa zdarzeniowa (polowa)

Rodzina jako płynna i zmienna przestrzeń działań i interakcji, w której zmiany dokonują się nieustannie w skali codziennego „krótkiego trwania” i w skali „średniego trwania” np., w ciągu roku i wreszcie w skali „długiego trwania” z roku na rok.

Np. członkowie rodziny rozchodzą się rano do swoich zajęć: do szkoły, pracy, na zakupy – rodzina ulega rozproszeniu, istnieje tylko w stanie wirtualnym (w świadomości swoich członków) i tylko w sensie materialnych ram swojego istnienia (pusty dom, mieszkanie), aby znów odzyskać realność socjologiczną wieczorem, gdy wszyscy spotykają się przy kolacji i telewizorze.

W ciągu roku zmienna intensywność i formy życia rodzinnego znaczone są takimi datami jak tradycyjne święta, ferie szkolne, urlopy, wyjazdy służbowe rodziców.

A w dłuższym czasie mierzonym latami życie rodzinne zmienia się zasadniczo wraz z narodzinami dzieci, ich dorastaniem, starzeniem się rodziców, chorobą, śmiercią, czasami rozwodem, ponownym związkiem małżeńskim, rozpadem rodziny

KULTURA W UJĘCIU SOCJOLOGICZNYM

KULTURA: całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadają" jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego).

KULTURA IDEALNA (czy inaczej - symboliczna): zbiór charakterystycznych dla danej społeczności przekonań, poglądów, wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami, zakodowanych najpełniej w języku.

KULTURA MATERIALNA: zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości obiektów - narzędzi, urządzeń, domostw, ubrań, pożywienia, środków komunikacji, zwierząt gospodarskich itp.

KULTURA NORMATYWNA: zbiór charakterystycznych dla danej społeczności reguł postępowania - norm i wartości.

KULTURA PONADNARODOWA: wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych czy nawet dla społeczeństwa globalnego (np. kultura europejska, kultura islamu).

AKULTURACJA: proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie (socjalizację).

AMALGAMACJA KULTUROWA: mieszanie się elementów kulturowych pochodzących z różnych kultur, prowadzące do wytworzenia się swoistego nowego systemu kulturowego.

CYWILIZACJA: zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach (a więc inaczej - technologii) oraz umiejętności właściwego posługiwania się nimi (kompetencji praktycznych).

DOMINACJA KULTUROWA: przewaga jednej kultury nad innymi wynikająca albo z atrakcyjności proponowanego przez nią sposobu życia, albo siły militarnej lub ekonomicznej reprezentujących ją społeczeństw, albo umiejętności i technik indoktrynacyjnych, propagandowych czy marketingowych, albo wszystkich tych okoliczności razem. Efektem jest jednokierunkowa dyfuzja kulturowa i erozja kultur lokalnych.

DYFUZJA KULTURY: przepływ elementów kulturowych lub całych kompleksów czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami.

DYSONANS KULTUROWY: sprzeczność treści kulturowych - oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji - narzucanych jednostce przez różne kultury, którym równocześnie podlega.

ETNOCENTRYZM: przekonanie o oczywistym, niekwestionowalnym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub nawet o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi.

FAKTY SPOŁECZNE: treści świadomościowe i normatywne, które obiektywizują się w zbiorowości i wywierają ograniczający i przymuszający wpływ na jej członków.

IMPERIALIZM KULTUROWY: narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynentalnej czy globalnej.

KOMPLEKS KULTUROWY: powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji (np. reguły savoir-vivre'u).

KONFIGURACJA KULTUROWA: zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości (np. kultura samochodowa, cywilizacja naukowa, kultura konsumpcyjna).

KONFLIKT KULTUROWY: niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się ze sobą zbiorowo-ściami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia.

KONFLIKT POKOLEŃ: odmiana konfliktu kulturowego nasilająca się w okresach szybkich zmian kulturowych, gdy pokolenie młodsze internalizuje nowe wzory kulturowe odmienne od wzorów typowych dla pokolenia starszego.

KONTAKT KULTUROWY: nawiązanie interakcji i stosunków społecznych przez zbiorowości żyjące w obrębie odmiennych kultur.

KONTRKULTURA: sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiany dominującej w danym społeczeństwie kulturze.

NIEKOMPETENCJA KULTUROWA: brak wiedzy, umiejętności, nawyków i odruchów niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych oraz do akceptacji nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich czy form organizacyjnych.

PARTYKULARYZMY KULTUROWE: wyjątkowe, „egzotyczne" sposoby życia, ograniczone początkowo tylko do jednej, konkretnej kultury.

PLURALIZM KULTUROWY: w sensie pierwszym, wielość i różnorodność kultur, zarówno następujących po sobie w wymiarze historycznym, jak i koegzystujących współcześnie. W sensie drugim, stanowisko ideologiczne podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposobów życia, a nawet lansujące tezę o pełnej równości wszystkich kultur.

PRESJE KRZYŻUJĄCE SIĘ: równoczesny nacisk rozmaitych nakładających się na siebie i niezgodnych w swoich treściach kultur, w których obrębie żyje jednostka.

PRZEŻYTKI KULTUROWE: elementy tradycji kulturowej, które całkowicie zmieniły swoją pierwotną funkcję.

RELATYWIZM KULTUROWY: świadomość ogromnej różnorodności kultur i historycznych uwarunkowań odrębności kulturowych.

RURALIZM: swoisty sposób życia - kompleks reguł, idei i urządzeń - charakterystyczny dla mieszkańców wsi.

RYS KULTUROWY (inaczej - element kulturowy): najmniejszy wyróżnialny składnik kultury (pojedyncza reguła, idea lub obiekt).

RYTUAŁY: indywidualne albo zbiorowe sposoby działania przebiegające według precyzyjnie i formalnie określonego scenariusza, do którego pod silną presją muszą stosować się wszyscy uczestnicy.

SAMOŚWIADOMOŚĆ KULTUROWA: umiejętność oddzielenia reguł kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk, co pozwala traktować własny sposób życia jako jeden tylko z możliwych, a nie absolutnie słuszny. Warunek postawy relatywistycznej i tolerancji.

SUBKULTURA: odrębności sposobu życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej. Inaczej „wariacje" wokół wspólnego trzonu kultury.

TOLERANCJA: akceptacja odmienności kulturowej lub nawet traktowanie jej jako wartości wzbogacającej repertuar sposobów życia.

TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA: unikalny dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje, realizowany w życiu tej jednostki.

TRADYCJA KULTUROWA: skumulowany, odziedziczony historycznie dorobek kulturowy danej zbiorowości.

TRZON KULTURY: wartości, idee czy obiekty dla danej kultury centralne, decydujące o jej odrębności.

UNIWERSALIA KULTUROWE: rysy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych.

URBANIZM: swoisty sposób życia - kompleks reguł, idei i urządzeń - charakterystyczny dla mieszkańców miast.

ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE: asynchronia stopnia rozwoju różnych składników konfiguracji kulturowej (np. brak regulacji prawnej pozwalającej stosować dokonane już odkrycia naukowe czy innowacje techniczne).

KULTURA MASOWA I POPULARNA

Kultura masowa – to taka, w której nie ma bezpośredniego kontaktu między twórcą a odbiorca.

Umasowienie kultury miało trzy etapy, które wyznaczał rozwój techniki dostarczającej nowych środków przekazu. W pierwszym etapie środkiem przekazu była wysokonakładowa prasa, w drugim – radio i telewizja, a w trzecim – komputery i sieć internetowa.

Kształt współczesnej kultury masowej zależy z jednej strony od technicznych możliwości  i ograniczeń stwarzanych przez aktualnie dostępne środki przekazu, z drugiej zaś- od upodobań odbiorców.

Istotę kultury masowej określa sposób jej przekazu.

Od samego zarania kultura masowa była przedmiotem ostrej krytyki. Zarzucano jej, że jest tandetna i miałka, że przekształca ludzi w biernych odbiorców i niszczy tkwiący w nich potencjał twórczy oraz ma szkodliwe oddziaływanie społeczne.

Aby uwolnić się od negatywnego zabarwienia tego pojęcia, w latach 60 XX w. angielscy i amerykańscy badacze zajmujący się kulturą masowego społeczeństwa wprowadzili na jej określenie termin „kultura popularna”. Nowy termin wiązał się ze zmianą spojrzenia.

Charakterystykom kultury masowej  towarzyszy przekonanie, że jest to kultura narzucona odbiorcom przez rządnych zysku producentów, którzy karmią masy trywialnymi treściami i pozbawiają je możliwości uczestnictwa w kulturze wyższego poziomu. Zwolennicy określenia kultura popularna odwracają zależność między nadawcami a odbiorcami. O treściach i formie tego, co pojawia się w środkach masowego przekazu, decydują nie nadawcy, ale gusty odbiorców. Nadawanie określonych programów zależy od ich oglądalności, na której pomiar pozwalają współczesne środki techniczne.

Społeczeństwo ponowoczesne – to społeczeństwo, w którym nastąpił wysoki wzrost poziomu rozwoju techniki i gospodarki oraz towarzyszący temu wzrost dobrobytu społecznego.

W rozważaniach dotyczących kultury popularnej w społeczeństwach ponowoczesnych występują cztery zasadnicze tematy:

1. Wpływ elektronicznych technik przekazu na dobór przekazywanych treści i rodzaj możliwości odbiorców

Kultura popularna przestaje być kulturą słowa drukowanego i staje się kulturą dźwięku i obrazu. Inną konsekwencją sposobów przekazu jest powoływanie do życia sztucznej, wirtualnej rzeczywistości. Tworzy ją odbiornik telewizyjny przekazujący obrazy, komputer, który dzięki grom komputerowym umożliwia przeżywanie najrozmaitszych przygód, a dzięki Internetowi pozwala kontaktować się ludźmi żyjącymi w najodleglejszych miejscach świata i nawiązywać z nimi bliskie stosunki.

...