Miedzynarodowe.doc

1. Pojęcie prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe – zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi innymi podmiotami prawa międzynarodowego, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami

-jest to prawo które reguluje stosunki wzajemne państw tworzących społeczność międzynarodową. Dawniej prawem miedzynarodowym nazywano prawo narodów.

2. Pojęcie społeczności międzynarodowej

Społeczność międzynarodowa, ogół państw utrzymujących ze sobą równoprawne stosunki, regulowane przez prawo międzynarodowe. Według prawa międzynarodowego społeczność ta opiera się na zasadzie równości wszystkich państw, niezależnie od wielkości terytorium, liczby ludności czy siły militarnej. Wynika z tego, że żadne państwo nie może narzucić drugiemu jakichkolwiek zobowiązań. Natomiast każde z państw może dobrowolnie przyjąć na siebie określone obowiązki wynikające z umów (nawet takie, które ograniczają jego suwerenność).

Pojęcie społeczności międzynarodowej funkcjonuje w dwojakim znaczeniu:

a) społeczność międzynarodowa państw- tworzą ja państwa jako podmioty suwerenne i jako tako sobie równe, które nie tylko współistnieją, ale utrzymują ze sobą stosunki

b) społeczność międzynarodowa innych podmiotów międzynarodowych – gdyż prawo międzynarodowe reguluje stosunki międzynarodowe między państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz między tymi podmiotami prawa międzynarodowego

3. Cechy prawa międzynarodowego

Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego publicznego:

- normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter norm względnie obowiązujących. Oznacza to, że na swój użytek dwa państwa lub grupa państwa mogą umówić się odmiennie. Istnieje wąska grupa norm bezwzględnie wiążących (imperatywnych, peremptoryjnych), z którymi inne normy prawa międzynarodowego nie mogą być sprzeczne.

- brak centralnego (nadrzędnego) ustawodawcy; same podmioty prawa międzynarodowego (przede wszystkim państwa) tworzą normy prawne, które je wiążą. Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest zgoda państw. (Nie mamy do czynienia z typowym ustawodawcą i prawodawcą, nie można wskazać nadrzędnego organu kreującego wiążące prawo)

- brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego (aby sąd międzynarodowy lub arbitraż mógł sprawę rozstrzygać potrzebna jest na to zgoda stron sporu);

- brak zorganizowanego aparatu przymusu; Jednak państwo samodzielnie (lub wspólnie z innymi) może występować w obronie naruszonego prawa, stosując środki przymusu uznane przez prawo międzynarodowe

- Sądownictwo nie działa z urzędu, jest zawsze uruchamiane za zgodą podmiotów

- Dopuszczalne są akty jednostronne

- Umowa międzynarodowa jest podstawą stanowienia norm – jest podstawowym źródłem prawa międzynarodowego.

- Prawo międzynarodowe jest wytworem działalności państw i to ich zgoda (wyraźna lub dorozumiana) jest podstawą obowiązywania prawa. Kolejną cechą jest więc niesformalizowanie i decentralizacja.

- Istotna rola prawa zwyczajowego

- W stosunkach między państwami nie ma żadnej władzy ponadnarodowej (np. rządu światowego)

- Dotyczy ono  przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. Panuje więc między nimi zasada równości.

4. Rodzaje norm w stosunkach międzynarodowych

a). normy prakseologii międzynarodowej

b). normy kurtuazji międzynarodowej

c). normy tzw. moralności międzynarodowej

5. Zasady podstawowe prawa międzynarodowego

Podstawowe zasady prawa międzynarodowego – są one zawarte w Deklaracji Przyjaznych Stosunków i Współdziałania Państw (została ona uchwalona na podstawie KNZ 1870 r.):

1. zasada powstrzymania się przez państwa od groźby lub użycia siły

2. zasada rozstrzygania sporów międzynarod. środkami pokojowymi

3. zasada obowiązku nie mieszania się bezpośr. Z jakiegokolwiek powodu w sprawy wew. i zew. Jakiegokolwiek państwa

4. zasada obowiązku współdziałania ze sobą bez względu na ustrój, różnice kulturowe i społeczne

5. zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów

6. zasada równości suwerennej

7. zasada wypełniania obowiązków międzynarodowych związanych z przestrzeganiem KNZ – Karty Narodów Zjednoczonych

6. Kodyfikacja prawa międzynarodowego

-polega na zawieraniu przez państwa umów międzynarodowych, będących zbiorem systematycznie ułożonych przepisów regulujących postępowanie podmiotów prawa międzynarodowego.

Niejasność szeregu norm prawa międzynarodowego i ich sporny charakter, a także okoliczność, że źródła tego prawa rozrzucone są w różnych dokumentach i zbiorach, pociąga za sobą konieczność kodyfikacji prawa międzynarodowego.

Przez kodyfikację prawa międzynarodowego rozumie się usystematyzowanie jego obowiązujących norm w oparciu o jednolite zasady, z wyeliminowaniem ewentualnych sprzeczności, oraz sformułowanie nowych postępowych norm odpowiadających ogromnym zmianom, które dokonały się we współczesnym świecie oraz w obecnej świadomości prawnej państw, tworzących społeczność międzynarodową.

Kodyfikacja może mieć charakter oficjalny, gdy dokonują jej państwa w drodze porozumienia, lub nieoficjalny, gdy dokonują jej poszczególne osoby, bądź stowarzyszenia naukowe.

Kodyfikacja może być kompletna, gdy opracowuje się jeden kodeks, obejmujący całość prawa międzynarodowego, lub częściowa, gdy kodyfikacji podlegają określone działy prawa międzynarodowego. Doniosłą rolę na polu kodyfikacji prawa międzynarodowego odgrywa Komisja Prawa Międzynarodowego – organ pomocniczy ZO ONZ.

KPM opracowała szereg projektów kodyfikacyjnych z różnych dziedzin prawa międzynarodowego, z czego niektóre posłużyły jako podstawa do zawarcia wielostronnych konwencji międzynarodowych.

KODYFIKACJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Kodyfikacja- systematyczne zestawienie jego przepisów. Charakter prawny kodyfikacji, a co się z tym łączy jej moc wiążąca dla państw, zależy od tego, kto dokonuje kodyfikacji i w jakiej formie

Procedura kodyfikacji: po przyjęciu tematu kodyfikacji. Komisja wyznacza spośród swoich członków referenta, który przygotowuje odpowiednie sprawozdania i projekty dyskutowane następnie przez Komisję. Projekt zaakceptowany przez Komisję przedstawiony jest państwom, które mogą formułować swoje uwagi

7. Pojęcie i rodzaje źródeł prawa międzynarodowego

Źródła prawa wg. Art. 38 Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości to: umowy międzynarodowe i zwyczaje międzynarodowe, ogóle zasady prawa , oraz doktryna i judykatura (nauka i orzecznictwo), konwencje międzynarodowe bądź ogólne - mogą mieć charakter ogólny bądź szczególny

Źródła prawa międzynarodowego

1. źródła materialne - ogół przyczyn skutkujących powstaniem określonych uregulowań międzynarodowych. Zaliczane są do nich: współdziałanie, rywalizacja i konfrontacja pomiędzy krajami, które w określonej sytuacji, w efekcie interakcji różnych, często przeciwstawnych celów konkretnych ugrupowań sprawujących władzę skutkowały powstaniem przepisów prawodawstwa o charakterze międzynarodowym.

2. formalne - zaliczamy tutaj umowy międzynarodowe oraz prawodawstwo oparte na zwyczajach, jako podstawowe źródła akcentowania chęci i zamierzeń krajów prawotwórczych (są to formy, w których tworzone są normy PM. Są to więc formy, w których przejawia się wola państw tworzących prawo. Są to umowy międzyn i zwyczaj)

3. poznawcze - całość dokumentacji zawierającej przepisy dotyczące uregulowań międzynarodowych (to zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm PM. Są to: zbiory umów międzynarodowych i zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych)

Twórcami prawa miedzy. są państwa, więc źródłami tego prawa są te formy, których przejawia się wola państw ustanowienia norm prawno-międzynarodowych

8. Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj powstaje wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi z nią łączyć się przekonanie, że postępowanie takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie:

­ zgodna praktyka państw (element obiektywny lub materialny zwyczaju): Praktyka oznacza działalność organów państwowych, działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie.

Dwa elementy zwyczaju:

• obiektywny - jest powszechna i jednolita praktyka państw w jakiejś dziedzinie ich wzajemnych stosunków.

• subiektywny - jest przekonanie państw, żę praktyka ta tworzy prawo międzynarodowe i w rezultacie jest przez nie wymagana

9. Ogólne zasady prawa jako źródła prawa międzynarodowego

Ogólne zasady – zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych., tzn zarówno prawa międzynarodowego jak i wewnętrznego. Zasady musza być uznawane powszechnie a więc przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw.

­ obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań,

­ Zasadę dobrej wiary (bona fides) zgodnie z którą przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze.

­ Zasada słuszności

­ Zasada sprawiedliwości

­ Zasada estopel. Instytucja estopel polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.

- nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada

- nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia

- prawo szczególne uchyla prawo ogólne

- nikt  nie jest sędzią we własnej sprawie

- nie można dwa razy sądzić tej samej rzeczy

- w stosunku do nie wypełniającego nie należy wykonywać, sprawa sprawiedliwa i słuszna

Wprowadzenie ogólnych zasad prawa, jako odrębnej podstawy wyrokowania, miało zapobiec możliwości stwierdzenia w konkretnym przypadku, ze wobec braku norm umownych i zwyczajowych Trybunał sporu nie może rozstrzygnąć.

10. Uchwały organizacji międzynarodowych jako źródła prawa międzynarodowego

Do katalogu źródeł prawa międzynarodowego (poza wymienionymi w art. 38 Statutu MTS) można też włączyć niektóre uchwały organizacji międzynarodowych oraz akty jednostronne.
Aby uchwała organizacji międzynarodowej mogła być źródłem prawa międzynarodowego powinna spełniać 2 zasadnicze warunki:
a) powinna mieć charakter wiążący (nakłada określony obowiązek lub tworzy konkretne uprawnienie)
b) powinna mieć charakter prawotwórczy (normatywny) (tworzy ogólny model postępowania w określonych sytuacjach)
Uchwały spełniające te warunki powstają w stosunkowo niewielkiej liczbie we współczesnych organizacjach międzynarodowych. Np. w ONZ tylko Rada Bezpieczeństwa w formie decyzji przyjmuje uchwały prawnie wiążące (w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju, aktu agresji).
Takie uchwały dzieli się na 2 rodzaje:

* prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych - związane z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem samej organizacji, nie odnoszą się do działalności państw członkowskich poza organizacją. Adresatami są: organy org. m. i państwa w sferze ich działań w danej organizacji, np. wew. regulaminy i przepisy proceduralne, przepisy budżetowe i finansowe, przepisy dot. personelu czy spraw administracyjnych org.; przepisy dot. realizacji funkcji w zakresie kompetencji, przepisy dot. tworzenia organów pomocniczych;

- uprawnienia do tworzenia tego prawa z reguły wynikają ze statutu org. m., a jeśli nie to istnieje teoria kompetencji domniemanych w tym zakresie;

- pewne zagadnienia ujmowane są w statutach by zapobiec niebezpieczeństwu istotnego zmienienia pozycji państw członkowskich;

- kwestia sporna – charakter norm – czy jako nowy dział p.m. czy jako nowa gałąź prawa? → odp.: nowy dział, bo opiera się na p.m.;

* prawo stanowione przez organizację m. dla państw - normy prawne regulujące działalność państw poza org. Adresatami są: państwa członkowskie, a nie organy;

- musi mieć wyraźne uprawnienie do stanowienia takich norm, gdyż nie można ich domniemywać, ponieważ byłoby to sprzeczne z zasadą suwerenności państw;

Spośród współczesnych organizacji międzynarodowych można wskazać także inne organizacje wyposażone w takie uprawnienia (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD, Organizacja Dna Morskiego, Wspólnoty Europejskie – dyrektywy, rozporządzenia, decyzje). Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych mogące być źródłami prawa międzynarodowego jeśli są tworzone przez organizacje rządowe.

Uchwały: -muszą to być organizacje rządowe działające na podstawie umów międzynarodowych,

-uchwały o charakterze prawotwórczym, normatywnym; tworzy model postępowania dotyczący dużej ilości przyszłych zachowań,

-mająca moc wiążącą; tworzy obowiązek postępowania w określony sposób lub powstrzymania się

11. Akty jednostronne państw jako źródła prawa międzynarodowego

Akty jednostronne

– zazwyczaj pojęcie aktów jednostronnych państw zacieśnia się do aktów o charakterze wyłącznie międzynarodowych (akty dyplomatyczne), zarówno pod względem formy i jak i treści, dokonywane przez organy państwa upoważnione do działania w stosunkach m., przeznaczone do wywarcia skutków w tych stosunkach o treści dot. jedynie spraw międzynarodowych

Cechy aktu jednostronnego jako źródła prawa międzynarodowego:
1.) powinien być rzeczywiście jednostronny, bez żadnych powiązań w o charakterze kontraktualnym (umownym)
2.) powinien być złożony przez uprawniony do tego organ
3.) powinien wyrażać rzeczywistą wolę (zamiar) związania się ustaleniami zawartymi w tym akcie
4.) takie zobowiązanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i definitywny (ostateczny)
5.) powinien być złożony publicznie ((tworząc w ten sposób zobowiązanie)
6.) powinien zawierać oświadczenie woli wolne od wszelkich wad oświadczeń woli
Akty jednostronny dzielą się na:
a) akty jednostronne w ścisłym znaczeniu (sensu stricto)
Zaliczamy akty stanowiące przejaw samodzielnej, niezależnej woli jednego państwa np.:
§ Notyfikacja – jest to akt polegający na oficjalnym pisemnym powiadomieniu drugiego podmiotu prawa międzynarodowego pewnym wydarzeniu, z którym prawo to łączy określone skutki prawne.

§ akt uznania czyli stwierdzenie pewnego faktu i przypisanie mu określonych skutków prawnych; jest to stwierdzenie, że przedmiot uznania istnieje i powinie być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego.
§ protesty – jest to stwierdzenie przez państwo, ze określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym. Protest ma zawsze charakter fakultatywny, gdyż prawo międzynarodowe nie zobowiązuje państw do protestowania. Za pomocą protestu państwa bronią się przed wykształceniem się niekorzystnych dla nic reguł praktyki, która inaczej mogłaby być przedstawiona jako zgodna z wolą państw i prowadzić do wytworzenia się prawa zwyczajowego. Protest może być wyrażony w formie pisemnej (wysłanie noty) lub ustnie.
§ zrzeczenie się  się – jest to akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych praw. Zrzeczenie  powinno nastąpić w sposób wyraźny; nie może być domniemywane.
§ przyrzeczenia lub gwarancje - to jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub wielu podmiotów p.m., a wg MTS wiążący charakter takiej deklaracji wynika z zasady dobrej wiary; forma jest obojętna, a wg MTS może być też ustna;
b) akty jednostronne w szerszym znaczeniu (sensu largo) (akty powiązane z pewnymi innymi normami prawa międzynarodowego lub aktami prawno-międzynarodowymi)
o akty o charakterze obligatoryjnym (wymagane w świetle np. postanowień umowy np. państwo chce wprowadzić blokadę morską i jest zobowiązane do notyfikowania takiej blokady właśnie aktem jednostronnym)
c) akty o charakterze fakultatywnym (mogą być składane przez państwa ale nie jest to związane z obowiązkiem o charakterze prawnym np. deklaracje o przyjęciu kompetencji MTS)
d) akty o charakterze mieszanym (wiążą się z atrybutem suwerenności państwowej, są ogólnie określone np. w zobowiązaniach międzynarodowych ale sposób wykonania tego rodzaju zobowiązań zależy od państwa np. uregulowania dotyczące szerokości morza terytorialnego lub dotyczące obywatelstwa)

12. Rola orzecznictwa sądów międzynarodowych i nauki

Rolą prawa międzynarodowego w odniesieniu do sporów międzynarodowych jest więc przede wszystkim znajdywanie sposobów pokojowego załatwiania sporów.

Ani orzecznictwo sądowe ani doktryna nie mogę być uznawane za źródła prawa międzynarodowego, gdyż nie są one wyrazem woli państw. Zadaniem sądu jest stosowanie prawa, a nie tworzenie prawa, natomiast ludzi nauki jest wyjaśnianie prawa obowiązującego

Ewentualnie postulowanie norm prawych, jakie ich zdaniem powinny obowiązywać. Z tego względu orzecznictwo sądowe i doktryna są tylko środkami, które pomagają w ustaleniu norm prawa międzynarodowego.

13. „Miękkie” prawo międzynarodowe

W kontekście prawa międzynarodowego, termin "miękkie prawo" odnosi się przeważnie do porozumień (których stronami są przeważnie państwa) które pozbawione są niektórych elementów pozwalających uznać je za "prawo" międzynarodowe w ścisłym rozumieniu. W obszarze prawa międzynarodowego do "miękkiego prawa" zaliczyć należy zobowiązania nieujęte w formie traktatu (a więc nie nadające się do prawnego wyegzekwowania)jak również niektóre typy rezolucji organizacji międzynarodowych (np. rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ).

14. Pojęcie umowy międzynarodowej

Umowa międzynarodowa- jest to wspólne, zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki.

Umowa międzynarodowa wg Konwencji Wiedeńskiej- porozumienie międzynarodowe zawarte między państwami w formie pisemnej, regulowane przez prawo międzynarodowe, ujęte czy to w jednym dokumencie, czy też w dwu lub więcej powiązanych ze sobą dokumentach. Definicja ta nie obejmuje wszystkich umów międzynarodowych, ma zastosowanie wyłącznie do umów międzypaństwowych i obejmuje umowy w formie pisemnej. Do umów międzynarodowych nie należy umowa kupna-sprzedaży

Umowa międzynarodowa - jest to wyrażenie woli dokonane razem przez strony prawa międzynarodowego. Takie wyrażenie woli jest podstawą powstania praw i zobowiązań

15. Rodzaje umów międzynarodowych

Są różne nazwy umów międzynarodowych: traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut, karta, konstytucja, konkordat.

Rodzaje umów międzynarodowych: traktaty, konwencje, umowy, układy, porozumienia, deklaracje, protokoły, karty, statuty.

Ze względu na kryterium umowy międzynarodowe dzielimy:

a. ze względu na tryb zawierania:

-tryb prosty- bez ratyfikacji lub zatwierdzenia

-tryb złożony-wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia

b. ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa:

-państwowe- gdy w imieniu państwa występuje głowa państwa. Są to traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie.

-rządowe- podpisywane w imieniu Rady Ministrów. Ratyfikowane są przez prezydenta RP jeżeli mają zasadnicze znaczenie dla państwa, jeżeli wyraźnie przewidują ratyfikację lub jej dopuszczają, a okoliczności uzasadniają ratyfikacje.

- resortowe- podpisywane przez właściwego ministra. Zatwierdzane przez Radę Ministrów

c. ze względu na ilość stron:

- dwustronne(bilateralne)

- wielostronne ( multilateralne)

d. ze względu na możliwość przystąpienia:

- zamknięte - regulują wyłącznie stosunki dwustronne np. przebieg granicy i stosunki prawne na granicy państwowej, dwustronną wymianę handlową. Ograniczona ilość stron

- otwarte - to takie które przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów, a więc przystąpienie państw trzecich. Możliwość przystąpienia nowych stron

W ramach tego podziału wyróżnia się:

• otwarte warunkowo – aby przystąpić, trzeba spełnić określony warunek

• otwarte bezwarunkowo – przystępuje się mocą jednostronnego aktu przystąpienia

e. równoprawne i nie równoprawne. Umowy nie równoprawne stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony, i naruszają zasadę suwerennej równowagi, stwarzając nierówność prawną stron.

f. ze względu na treść umowy:

- umowy polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, dotyczące stasunków społecznych i prawnych, współpracy kulturalnej, naukowo-technicznej i inne.

Generalną zasadą jest zasada równoprawności stron. Strony są rozłożone jednostronnie, i nie są równe wobec prawa.

16. Budowa umów międzynarodowych

Części składowe umów międzynarodowych:

1. tytuł - zawiera nazwę dokumentu, określa uczestników (strony) oraz czego umowa dotyczy (określenie przedmiotu umowy)

2. wstęp - wymienia, w czyim imieniu jest podpisywany traktat, jakie przyświecają jej cele, z jakich powodów jest zawierana i okoliczności, w jakich została sporządzona i podpisana (preambuła, określenie organów, w których imieniu umowa jest zawierana, podanie motywów, którymi kierują się strony, zamierzonego celu, okoliczności poprzedzających bądź towarzyszących zawarciu umowy lub stwierdzenie określonej zasady czy poglądu stron, wzmiankę o pełnomocnikach, stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy),

3. dyspozycja - najważniejsza część umowy; zawiera główne zapisy, wzajemne zobowiązania stron  (merytoryczna część umowy, zawiera zasadnicze postanowienia umowy, część ta zwykle podzielona jest na artykuły)

4. postanowienia końcowe - jest to część formalna, w której zawarte są zagadnienia dotyczące sposobu zawarcia umowy, określenie terminu od kiedy umowa jest wiążąca, itp.

5. zakończenie - określa czas i miejsce podpisu dokumentu, ilość kopii, ilość języków, w jakich została sporządzona.

O tym w jakiej kolejności podpisywane są umowy decyduje tak zwana reguła alternatu. Przy umowach podpisywanych przez dwie strony na wersji dokumentu przeznaczonej dla jednej strony, podpisy reprezentanta (reprezentantów) są na pierwszym miejscu, natomiast na kopii dokumentu przeznaczonej dla drugiej strony to jej reprezentanci składają podpisy jako pierwsi.

17. Typowe klauzule umowne

Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych:

a. Klauzula wzajemności – traktowanie obywateli, osób prawnych, towarów itp. Układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele, osoby prawne itd. Są traktowani przez to państwo.

b. Klauzula narodowa – traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd.

c. Klauzula największego uprzywilejowania – przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane jakiemukolwiek państwu trzeciemu.

d. Klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) – zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej).

e. Klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu - większa ratyfikacja za zgodą parlamentu i ratyfikuje ją prezydent

Pozostałe:

f. Klauzula o rozstrzyganiu sporów – w każdej umowie powinny być sposoby rozstrzygania sporów.

...