ZRÓDŁA PRAWA
1. Źródła powstania prawa- źródło, które określa czynniki tworzące prawo.
2. Źródła poznania prawa- wszelkie przekazy pozwalające nam poznać dzisiaj dawne prawo.
Źródła powstania prawa- największą role odbywały:
1. zwyczaj- powszechnie uznana, uświęcona tradycja forma zachowania się przyjęta w danej zbiorowości społecznej. Był głównym czynnikiem tworzenia prawa w czasach najdawniejszych- prawo zwyczajowe
2. akt normatywny- był rezultatem dzialalosci prawotwórczej organów posiadających władze legislacyjna. prawo było tworzone w drodze ustaw i rozporządzeń- prawo stanowione.
3. orzecznictwo sadowe – w formie precedensów – prejudykaty
4. jurysprudencja – czyli nauka prawa. Dzieła uczonych prawników.
Źródła poznania prawa – największą role odgrywają;
1. Źródła bezpośrednie -
- kodeksy
- dokument
- orzeczenie sądowe zawarte w aktach sądowych
2. Źródła pośrednie, bądź pisane:
- kroniki
- wspomnienia
- korespondencja
bądź nie pisane
- tradycja ustna
- przysłowia prawnicze
1. PRAWO STAROŻYTNYCH DESPOTII WSCHODNICH
Kodeks Hammurabiego (K H)
1. prolog
2. właściwe postanowienia (badacze kodeksu dzielą je na 282 art.)
3. epilog
W prologu Hammurabi przedstawia siebie jako osobę powołaną przez bogów do stanowienia prawa.
W epilogu wzywa zaś bogów do błogosławienia tych, którzy będą przestrzegać prawa i do potępienia tych, którzy je złamią.
Przepisy dotyczą różnych dziedzin prawa sądowego. Na szczególną uwagę zasługują trzy grupy przepisów:
· przepisy odnoszące się do sytuacji prawnej niewolników
· dotyczące stosunków rodzinnych
· przepisy z zakresu prawa karnego.
Przepisy regulujące stanowisko niewolników. Niewolnika traktowano jako rzecz, przy jego sprzedaży ciążyła na sprzedawcy odpowiedzialność za wady fizyczne towaru (niewolnika) bardzo dokładnie uregulowana była kwestia zbiegostwa niewolników.
Z przepisów o rodzinie wynika, ze stanowisko żony było gorsze niż męża, jednak niektórych sytuacjach kodeks brał ja w obronę w przypadku jak mąż dostał się do niewoli, a żona była bez środków do życia, to mogła wyjść powtórnie za mąż.
Najbardziej charakterystyczne były przepisy o przestępstwach i karze. Wśród kar K.H. wyróżnia szczególnie dwie:
· talionu
· kara odzwierciedlająca
Kara talionu miała zastosowanie tylko wówczas gdy strony były sobie równe pod względem społecznym (oko za oko, ząb za żab, rękę za rękę)
Kara odzwierciedlająca polegała na odzwierciedleniu rodzaju przestępstwa: np. jeśli syn uderzył ojca swego, utną mu jego rękę.
2. PRAWO IZRAELA
Prawo hebrajskie – jest to prawo zawarte przede wszystkim w pierwszej części Starego Testamentu, zwanej w tradycji grecko-łacińskiej Pięcioksięgiem, natomiast w religii mojżeszowej Prawem lub Prawem Mojżesza.
Autorstwo tej części w całości przypisuje się Mojżeszowi, który wyprowadził żydów z niewoli egipskiej. Prawo to, według tradycji, zostało objawione mu przez Boga. Pięcioksiąg ten składa się z następujących ksiąg:
· Rodzaju
· Wyjścia
· Kapłańskiej
· Liczb
· Powtórzonego Prawa
Obok prawa objawionego i spisanego w Pięcioksięgu rozwinęła się druga warstwa prawa hebrajskiego Talmud.
Przepisy pięcioksięgu wykazują typowe dla prawa antyku charakter prawa objawionego przez Boga i związanego z nakazami religijnymi.
Silnie jest rozbudowany dział prawa rodzinnego.
Inna dziedziną prawa znajdujące silne odbicie w Pięcioksięgu było prawo karne. Przy zabójstwie dominowała zasada zemsty rodowej.
Prawo hebrajskie zawierało także liczne przepisy dotyczące ochrony słabych i zwierząt.
3. LEGES BARBARORUM
Leges barbarorum – prawo barbarzyńców. Spisy własnego prawa zwyczajowego poszczególnych szczepów germańskich.
Były to spisane zbiory prawa zwyczajowego, dokonywane przeważnie z inicjatywy jakiegoś władcy germańskiego, często przy dużym udziale ludu.
Przepisy w nich zawarte były na ogół kazuistyczne i bardzo niekompletne. W LB dominowały przepisy prawa procesowych i prawa karnego, mniej natomiast zajmowało się prawem prywatnym.
Wyróżniamy następujące leges barbarorum:
1. lex Visigothorum - spis prawa Wizygotów nazwany też lex Eurici powstał bowiem z inicjatywy króla Euryka około 475 r.
2. lex Salica Francorum, czyli prawo Franków Salickich, był to spis prawa szczepu panującego. Był to zbiór niewielki, składający się z 65 art., obejmujący głównie przepisy prawa karnego,
3. lex Longobarodorum, (edykt króla Rotara)- oficjalny zbiór prawa longobardzkiego, ogłoszony przez króla Rotara. Był wśród wszystkich spisów prawa germańskiego najdoskonalszy
Edykt głosił zasadę terytorialności.
4. LEGES ROMANAE BARBARORUM
Spisy prawa rzymskiego dokonane przez Germanów nazywamy Leges Romanae barbarorum. Były to spisy niekompletne mające charakter skrótów. Zawierały wiele zniekształceń i naleciałości germańskich.
Zaliczamy do nich następujące spisy:
a. lex Romana Visigothorum zwana też Brewiarzem Alaryka – była spisem prawa rzymskiego dla ludności rzymskiej żyjącej w państwie Wizygotów ogłoszonym przez króla Alaryka. Brewiarz Alaryka opierał się głównie na kodeksie teodozjańskim, a nadto wykorzystywał inne źródła prawa rzymskiego.
b. Lex Romana Burgundionum – była spisem prawa zwyczajowego dla ludności romańskiej w państwie Burgundów i wydanych przez króla Gundobada. Spis ten był kompilacją prawa rzymskiego z okresu cesarstwa oraz rzymskiego prawa wulgarnego. Bardzo silne były naleciałości germańskie. Po upadku państwa Burgundów spis stracił na znaczeniu.
c. Edictum Theodorici – czyli edykt króla ostro-gockiego Teodoryka. Był to spis prawa rzymskiego, który miał obowiązywać zarówno Ostrogotów jak i Rzymian.
5. ŹRÓDŁA PRAWA WŁOSZECH – PRAWO LONGOBARDZKIE
Źródła prawa włoskiego
Pierwszym i oficjalnym zbiorem prawa longobardzkiego był Edykt Rotara. Napisany wulgarną i niewyrobioną łaciną z niewielką liczba zwrotów germańskich. Wydany został w 634 roku. Edykt nie uznawał mocy obowiązującej prawo rzymskiego choć w praktyce było ono szczególnie wśród ludności miejscowej stosowane.
Następnym zbiorem prawa longobardzkiego był Edykt Liutpranda, w nieco większej mierze uwzględniający prawa rzymskie . Ponadto Liutprand dopuszczał w pewnych okolicznościach stosowanie norm prawa rzymskiego na równi z prawem longobardzkim. Dalszy rozwój prawa longobardzkiego przerwany został na skutek wcielenia Królestwa Longobardów do państwa frankońskiego
Dopiero w Xi w. Nastąpiło ożywienie zainteresowań prawem longobardzkim które stało się jednym ze źródeł prawa włoskiego.
6. SZKOŁA GLOSATORÓW I KOMENTATORÓW
Szkoła glosatorów
Prawdziwy renesans prawa rzymskiego zaczął się u schyłku wieku XI wieku w związku z pracami tzw. Szkoły glosatorów na uniwersytecie bolońskim. Początki jej wiążą się z odkryciem w połowie XI wieku Digestów justyniańskich. Twórca kierunku był Irneriusz. Badano prawo justyniańskie metodą egzegezy (objaśnienia, tłumaczenia). Te objaśnienia wpisywano:
- między wierszami albo
- na marginesie.
Nie ograniczano się do samych objaśnień, tłumaczeń, lecz opracowywano prawo rzymskie za pomocą:
- kazusów – zdarzenie prawne układane odpowiednio do praktycznego zastosowania tego przepisu,
- sum – krótkie streszczenie,
Szkoła glosatorów opracowała niemal cały materiał zawarty w zbiorze justyniańskim – Glosy te wydał później jeden z glosatorów Accursius.
Szkoła glosatorów przyczyniła się do poznania prawa rzymskiego i przygotowała ten materiał do dalszych badań i praktycznego zastosowania. Nie starała się ona jednak nagiąć prawa rzymskiego do ówczesnych pojęć i do praktyki prawnej, z tego też punktu nie ingerowała silniej w życie prawne średniowiecza.
Szkoła komentatorów
Zadanie przystosowania prawa rzymskiego do potrzeb praktyki, przypadło nowemu kierunkowi szkole komentatorów (postglosatorów). Najświetniejszy rozwój tego kierunku przypada na XIV wiek. Czołowymi przedstawicielami komentatorów byli: Baldus de Ubaldus i największy prawnik średniowiecza Bartolus de Saxoferrato.
Szkoła komentatorów tworzyła obszerne komentarze do zbioru justyniańskiego operając się na Glossach Accursiana.
Prawo rzymskie było naginane i dostosowywane do potrzeb współczesnych. Zwrot do praktyki sprawił, że prawo rzymskie stało się bardziej elastyczne i możliwe do szerszego zastosowania. Komentatorzy stworzyli nie tylko nowe instytucje prawne, lecz także podstawy nowych dyscyplin prawa, jak w szczególności prawa handlowego oraz prawa międzynarodowego prywatnego.
7. CORPUS IURIS CIVILIS
Corpus Iuris Civilis stanowi do dzisiejszych czasów najważniejsza źródło pozania prawa rzymskiego.
Corpus Iuris Civilis składa się z 4 zbiorów:
1. Kodeks
2. Digesta
3. Instytucje
4. Nowele
W wyniku kodyfikacji justyniańskiej nastąpiło uporządkowanie i ujednolicenie systemu prawnego.
Aby dokonać skodyfikowania prawa rzymskiego wybrano specjalną komisje, która w ciągu 7 lat wydała 3 zbiory:
Kodeksu, Digestów, Instytucji.
Zbiór kodeks powstał od zebrania w całości konstytucji cesarskich od Hadriana do Justyniana.
Kodeks ujęto w 12 księgach. Obejmował teksty kilku tysięcy konstytucji, które odnosiły się do:
* prawa prywatnego
* prawa państwowego
* prawa kościelnego
* prawa administracyjnego
* prawa karnego.
Najobszerniejszą i najważniejszą częścią justyniańskiej kodyfikacji były Digesta. Podzielone były na 50 księg., które dzieliły się z kolei na:
1. tytuły
2. fragmenty
3. paragrafy
Digesta obejmują m.in. materiał z zakresu prawa prywatnego i postępowania cywilnego, natomiast księgi 47 i 48 odnosiły się do prawa karnego.
Równocześnie z Digestmi została opracowana trzecia część kodyfikacji justyniańskiej - Instytucje. Oparty był głównie na Instytucjach Gaiusa. Podzielony formalnie na 4 księgi:
1. I dotycząca osób
2. II i III dotycząca rzeczy
3. IV dotycząca skarg
Wkrótce jednak sam Justynian wydał szereg nowych konstytucji dokonując istotnych zmian przepisów zawartych w kodyfikacji. Zebrane późniejsze ustawy Justyniana i jego najbliższych następców stanowiły czwartą część kodyfikacji justyniańskiej zwanej Nowele.
11. ŹRÓDŁA PRAWA W POLSCE (PARWO ZWYCZAJOWE, STANOWIONE, ZIEMSKIE, MIEJSKIE, WIEJSKIE.)
Źródła tworzenia prawa w Polsce:
To źródła, które określają czynniki tworzące prawo
· Głównym źródłem tworzenia prawa był zwyczaj.
· Orzecznictwo sądów – formie prejudykatów
· Poważniejszą rolę jako czynnik tworzący prawo sądowe było ustawodawstwo.
Źródła poznania prawa:
To przekazy, które pozwalają nam poznać dawne prawo dzisiaj.
Źródła – prawa zwyczajowego
· dokumenty tj. akty spisane w obowiązującej formie, w których utrwalono różne czynności prawne
· spisy prawa zarówno zwyczajowego jak i stanowionego
· księgi sądów ...
mrnone