Czary i stosy w Polsce.pdf

Czary i stosy w Polsce

Autor: Joanna Żak-Bucholc

" ...Oskarżonego wprowadza się do izby tortur,

gdzie najprzewielebniejszy biskup i

czcigodny ojciec inkwizytor jeszcze raz go zapytują.

Jeśli się nie przyzna, rozbiera się go i rozpoczyna tortury ".

Tomasz Menghini

" Praktyka urzędu Świętej Inkwizycji, czyli Święty Arsenał "

dzieło dedykowane papieżowi Innocentemu XII, byłemu inkwizytorowi

i nuncjuszowi w Polsce, .

Wiele razy już stwierdzano, że Polska ustrzegła się szaleństwa polowań na czarownice, i

biorąc pod uwagę to, co działo się w Europie Zachodniej - na pewno nasz kraj wyróżniał się

pozytywnie. Ani procesów nie było tu dużo, ani inkwizycja w Polsce (faktycznie zniesiona w

1572 r.) i jej ramię, czyli dominikanie (sprowadzeni do Polski przez biskupa krakowskiego Iwo

Odrowąża w roku 1222), nie wykazywała się takim "zębem" jak w innych krajach.

Ale są opinie badaczy europejskich stwierdzających co następuje: " Najostrzejszy przebieg

miały polowania na czarownice odbywające się na terenach Niemiec, Szwajcarii, Francji, Polski

i Szkocji (...). " (cytat z H. Ellerbe, op. cit., powołującej się na: Levack, "The Witch-Hunt in Early

Modern Europe", s. 105).

Przy niepewnych i dość ostrożnych obliczeniach określa się liczbę ofiar na terenach

Rzeczpospolitej na kilka tysięcy ! Podstawowe opracowanie tej materii należy do Bohdana

Baranowskiego ( Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku , 1952). Autor oszacował

liczbę ofiar polowania na czarownic w Polsce na ok. 10 tysięcy . W FiM ukazał się artykuł

sugerujący, że spalonych w Polsce czarownic mogło być nawet 30 tysięcy, niektórzy szacują ich

liczbę jeszcze wyżej. Sądzimy jednak, że te przypuszczenia dokonane zostały na wyrost. W

artykule z Focusa nr 2/2001 autorka, piszącą dośc prokościelnie poprzez minimalizowanie

znaczenia tych zbrodni, oszacowała jednak liczbę ofiar w Polsce na 15 tysięcy

Prześledźmy ślady nietolerancji, a nawet zbrodni, tylko na podstawie źródeł dotyczących

jednej diecezji - kaliskiej i tylko na przestrzeni 80 lat. Właśnie w aktach miejskich może

znajdować się jeszcze wiele tajemnic i nieznanych szerzej faktów oraz nazwisk ofiar.

I tak:

1542 r. - ekscesy antyżydowskie w Kaliszu, profanacja synagogi i pism Tory,

1561 r. - król Zygmunt August nakazał władzom miejskim oddawać pod sąd kościelny

wszystkich innowierców,

1574 r. - biskup Stanisław Karnkowski sprowadza jezuitów do Kalisza i Poznania w celu

walki z innowiercami w Wielkopolsce,

1580 r. - pierwsze w Kaliszu procesy o czary (Barbara z Radomia skazana na spalenie),

1584 r. - pewną kobietę oskarżono o czary i wygnano z miasta,

1587 r. - procesy o czary (brak szczegółów),

1616 r. - spalenie znachorki Reginy ze Stawiszyna,

1620 r. - szantaż wobec pewnego mieszczanina, że jeśli w ciągu 2 tygodni nie przejdzie z

protestantyzmu na katolicyzm zostanie wygnany z miasta.

Kalisz, jak wiele miast miał też własnego "twórcę" antysemickich pisemek - był nim

Sebastian Sleszkowski, wspomniany przez nas nadworny lekarz Zygmunta III, zabraniający

leczyć się u żydowskich lekarzy. (Dane opr. na podstawie stron internetowych miasta Kalisza).

Wiele podobnych zapisów można odnaleźć w aktach innych miast. Na przykład Opalenica:

1652 r. opalenicki sąd miejski uznał Maruszę Staszkową z Jastrzębnik za czarownicę i

skazał na spalenie na stosie;

1660 r. to kolejne procesy czarownic; spalone na stosie zostają: Ewa Kałuszyna, Dorota

Mielkowa, Jadwiga Rybaczka, Katarzyna Moskwina, Agnieszka Odrobina.

Eskalacja polskich procesów o czary przypada na XVII w., wiek kontrreformacji.

W samej Wielkopolsce i w okolicach stosy płonęły w Rydzynie, Tomyślu, Bedlewie,

Opalenicy, Srocku, Trzemesznie, Witkowie, Wągrowcu, Poznaniu, Zbąszyniu. W aktach

miejskich tego ostatniego miasta zachował się np. taki opis relacjonujący przebieg procesu o

czary: w 1681 roku odbyło się w tu posiedzenie sądu, w trakcie którego kilkunastu osobom,

miedzy innymi Krystynie Flanderce ze Starej Kramnicy i Jadwidze Ciemnej z Pierszyna

zarzucano udział w sabacie czarownic na Łysej Górze, jak również to " że przyczynili narodowi

wiele szkód w bydle i koniach oraz za pomocą czarów swoich robili żywe koniki polne z

koniczyny " (sic! Tak jest w aktach). Jak uwierzyć w to, że wierzono w to ?!

[Dane te dotyczące wyłącznie Wielkopolski podaje R. Borowczak w Głosie Wielkopolskim

z 18 kwietnia 1997 r.] Ucieleśnienie polskiego katolicyzmu ksiądz Chmielowski z całą powagą

pisze, że: " czarownice wyrzekają się wiary, Chrystusa Pana (...), czarta za pana obierając ".

Powszechnie wierzono w sabaty czarownic, i jeszcze dziś każdy wie co to takiego Łysa Góra.

Wyżej mowa była o szkodach w koniach i bydle - bo też czarownice spełniały (jak zresztą i

inne prześladowane mniejszości, np. Żydzi) rolę "kozła ofiarnego" albo w mniej dramatycznej

formie "tematu zastępczego". Zginęły konie - ktoś musi być winny. Gniew ludzi spowodowany

jakimiś traumatycznymi wydarzeniami kumulowano i obracano na wybrane ofiary. Takie, które

były w zasięgu ręki, bezbronne, idealne jako obiekt służący do wyładowania gniewu, frustracji,

wątpliwości. Inaczej może trzeba by ludowi tłumaczyć dlaczego dobry Bóg dopuszcza do takich

wydarzeń i dlaczego kapłani, choć tak bliscy sfery boskiej, są bezradni wraz ze swym

splendorem, bogactwem i nadzwyczajnymi rzekomo prerogatywami... Kropidła nie pomagały

jakoś wobec choroby bydła. Nic zatem dziwnego, że właśnie w ciężkich czasach we Lwowie,

gdy w roku 1651 wybuchła epidemia, rozpętały się procesy i zapłonęły stosy.

Swoistą zemstę na Kościele, choć może wcale nieświadomie wywarły kobiety oskarżone o

czary podczas procesu w Nysie na Śląsku (nie należącym wtedy do Polski), gdzie podczas tortur

piętnastu "czarownic" padło pewne zeznanie, które dodaje sytuacji swoistej tragicznej pikanterii -

kobiety wskazały bowiem na ...biskupa jako najpotężniejszego czarownika !

Lud, choć to jego sfery dotykał najczęściej koszmar stosu, trzymany w ciemnocie i

podżegany przez księże kazania, a także głodny rozrywki, jaką było oglądanie kaźni, wprost nie

znosił sytuacji, gdy sąd uniewinniał oskarżonych o czary. W takich sytuacjach nieraz dochodziło

do linczów. Na takim właśnie tle doszło w Gnieźnie do zamieszek w roku 1690.

Nasilenie procesów nastąpiło, gdy w kraju w roku 1614 ukazało się tłumaczenie słynnego

dzieła "Młot na czarownice", dokonane przez Stanisława Ząbkowica z Krakowa. Tłumaczenie to

było szeroko znane, a księża chętnie się nim posługiwali w kazaniach. Nie brak było i dzieł

oryginalnych, nie przekładów. W roku 1595 wyszła w Krakowie książka: "Pogrom,

czarnoksięskie błędy, latawców zdrady i alchemickie fałsze, jak rozprasza Stanisław z Gór

Poklatecki". Innym dziełem była np. "Czarownica powołana, albo krótka nauka i przestroga ze

strony czarownic" ogłoszone w Poznaniu 1639 roku.

Forma dochodzenia sądowego o czary przyszła do Polski z Niemiec. Świadczy o tym

tożsamość procedury sądowej opartej na prawie magdeburskim, a w szczególności na tzw.

Zwierciadle saskim . Postępowanie z posądzaną o czary mogło wyglądać tak: rzekoma

czarownica sadzana była na specjalnej tzw. ławie tortur, aby nie dotykała podłogi lub ziemi

stopami. Do tortur oskarżona lub oskarżony byli przez kata rozbierani prawie do naga, " wszakże

wstyd przyrodzony mając nakryty " (ach, ta delikatność obyczajów !). Wierzono, że diabeł może

zagnieździć się we włosach posądzonej o czary, więc golono je i to bez użycia mydła, aby

przydać rzekomej czarownicy więcej cierpień. Wreszcie następował etap właściwy, ale nie

można o tym pisać bez wzdragania się, zatem poniechamy opisu - chyba wszyscy wiedzą jak

wyglądały inkwizycyjne tortury. Należy też dodać, że narzędzia tortur nosiły nierzadko

bogobojne napisy, i nie omieszkano często polewać je święconą wodą. To się nazywa moralność

Sprawami o czary jako problemem karnym zajął się sejm Rzeczpospolitej w 1543 roku,

oddając te sprawy pod jurysdykcję duchowieństwa. Ale w razie czyjejkolwiek szkody

wynikającej z czarów, sądy świeckie miały prawo mieszania się do rozpoznawania przestępstwa.

Skutkiem tego sprawy o czary przeszły praktycznie do sadów świeckich miejskich. Statut

litewski oddawał je pod jurysdykcje starostów. To prawo obowiązywało aż do konstytucji

sejmowej z roku 1776.

W Polsce o czary oskarżano prawie wyłącznie kobiety chłopskiego i mieszczańskiego

pochodzenia, często znachorki i zielarki, na szlachcianki nie śmiano nastawać. Po wojnie

trzydziestoletniej i w klimacie kontrreformacji także u nas nastąpiło nasilenie prześladowań

heretyków i rzekomych czarownic.

Jeden z ostatnich procesów o czary odbywał się w 1775 r. (w Doruchowie k. Wielunia).

Tam kilkanaście kobiet poddano próbom wody, a potem umieszczono w beczkach mających

specjalne otwory na głowę. Oczywiście okrucieństwo okraszono religijnymi hasłami - na

beczkach kryjących storturowane ciała tych kobiet umieszczano bogobojne napisy. W końcu

kobiety spalono. A jeśli któraś z nich miała córkę, nie omieszkano na wszelki wypadek jej

wychłostać. Sprawa w Doruchowie poruszyła opinię szlachecką, sejm podjął stosowne uchwały,

ale jeszcze i to nie zakończyło definitywnie procesów o czary, które odbyły się jeszcze w

Zagościu i Żywcu. Ciekawostki

SABAT CZAROWNIC W SŁUPSKU Sabatem czarownic uczczono w niedzielę 300.

rocznicę spalenia na stosie najsłynniejszej słupskiej czarownicy Triny Papisten. W niedzielne

południe na słupskim Starym Rynku zebrało się kilkanaście wiedźm, czarownic oraz

czarnoksiężników. Na rynek przybyło także kilkuset słupszczan, którzy - jak twierdzą - czują w

sobie magiczną moc. Każda czarownica wpisała się na sabatową listę. "Chyba każdy czuje w

sobie coś niezwykłego, tutaj można śmiało to zaprezentować. Ja wcieliłam się w postać

czarownicy Beatrycze i czuje się w tej roli super" - powiedziała 19-letnia Anita. Chwilę później

orszak wiedźm i czarownic wyruszył ze Starego Rynku w kierunku pobliskiej Baszty Czarownic

oraz Zamku Książąt Pomorskich, gdzie odbywał się Jarmark Gryfitów. Tam czarownice

odtańczyły demoniczny taniec oraz demonstrowały magiczne techniki m.in. wróżenie z kart,

rozdawały amulety, eliksiry oraz jabłka mądrości. Punktem kulminacyjnym sabatu było spalenie

miotły. "To symbol złej magii, dlatego ją palimy" - twierdzili organizatorzy. Impreza poświęcona

była pamięci Trina Papisten, czyli Katarzyny Zimmermann. Według legendy, Trina Papisten

przybyła w okolice Słupska wraz z pierwszym mężem kowalem Martinem Nipkowem, który

zaraz po przyjeździe zmarł. Bardzo szybko ponownie wyszła za maż za rzeźnika Andreasa

Zimmermanna. Pomagała mężowi w prowadzeniu interesów i dzięki niej firma stała się jedną z

najprężniejszych w Słupsku. Podobno inni słupscy sklepikarze czując zagrożenie ze strony

obrotnej Katarzyny posądzili ją o czary. Katarzynę oskarżono o konszachty z szatanem. 30

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: