Dr Renata Wojciechowska, Rynek pracy- ujęcie teoretyczne
1. Rynek pracy i jego elementy
2. Popyt na pracę i jego determinanty
2.1. Krzywa popytu na pracę
3. Podaż pracy i jej determinanty
3.1. Krzywa podaży pracy
4. Rola państwa w kształtowaniu się rynku pracy
5. Równowaga na rynku pracy
6. Nierównowaga na rynku pracy
7. Typy bezrobocia
Rynek pracy jest kształtowany przez decyzje podejmowane przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd.
Elementami rynku pracy są więc: popyt na pracę, podaż pracy i płaca realna. Zakładamy, że na rynku pracy działa konkurencja.
Rysunek 1. Rynek pracy
Popyt na pracę, to zapotrzebowanie na pracę zgłoszone przez przedsiębiorstwa. Przedmiotem transakcji jest praca, za którą płaca określoną płacę.
Determinanty popytu na pracę:
1. popyt i ceny na rynku produktów i usług przedsiębiorstwa
2. technologia (efekt wypierania i kompensacji)
3. cena kapitału i pracy
Z punktu widzenia przedsiębiorstwa, który dąży do maksymalizacji zysku, granicą zatrudnienie nowego pracownika jest zrównanie się jego płacy realnej (W/P) z krańcową produktywnością pracy (MPN). Wówczas funkcja popytu na pracę, ma postać:
W/P = MPN(ND)
Krzywa popytu na pracę jest ujemnie nachylona w stosunku do płac realnych.
Rys.2. Popyt na pracę
Wr – płaca realna (W/P)
N – zasób zatrudnionych
Podaż pracy to punkt widzenia ludzi chętnych do pracy. Pracę sprzedają na rynku pracy gospodarstwa domowe. Dokonują one maksymalizacji swojej korzyści poprzez optymalny podział czasu między pracę zarobkową a czasem wolnym.
Determinantami podaży pracy są:
1. preferencji osób dotyczących pracy i czasu wolnego
2. wysokości wynagrodzenia za jednostkę oferowanej pracy
3. dostępu do innych dochodów
4. aktywności zawodowej innych członków gospodarstwa domowego
5. czynniki demograficzne i społeczne
6. sytuacji na rynku pracy
Podaż pracy dzięki wynagrodzeniu za pracę zaspakaja określonej potrzeby konsumpcyjne. Jest więc pochodną popytu konsumpcyjnego. Decyzje o podjęciu pracy zależą od efektu substytucyjnego i dochodowego.
Zakłada się, że efekt substytucyjny i dochodowy znoszą się. Wówczas funkcję podaży pracy można zapisać jako:
W/P = f(NS)
gdzie f(NS) – „krańcowa przykrość pracy”
3.1. KRZYWA PODAŻY PRACY
Krzywa podaży pracy jest nachylona dodatnio, gdyż wyraża zależność: im wyższa płaca, tym większa podaż pracy (efekt substytucyjny). Gdy jednak dochód na jednostkę jest bardzo wysoki, to może pojawić się efekt dochodowy. Oznacza on, że czas wolny jest wartością ważniejszą niż możliwość osiągnięcia dodatkowego dochodu. Krzywa podaży reaguje wówczas negatywnie na wzrost płac.
4. ROLA PAŃSTWA NA RYNKU PRACY.
Rząd na rynku pracy występuje jako bezpośredni pracodawca dla osób zatrudnionych w sektorze publicznym i jako regulator warunków zawierania umów o pracę w sektorze prywatnym.
Celem działalności rządu jest:
1. zapewnienie równowagi sił między pracodawcami i pracobiorcami (ochrona konkurencji)
2. przeciwdziałanie asymetrii informacyjnej na temat możliwości zatrudnienia
3. stworzenie sprzyjających warunków do tworzenia nowych miejsc pracy
4. ochrona najuboższych, ograniczenie nadmiernego zróżnicowania dochodów
5. ograniczenie nierównowagi makroekonomicznej (walka z inflacją płacową)
6. tworzenie pozytywnych „efektów zewnętrznych” (rozwój zasobów ludzkich)
7. ochrona miejsc pracy (płaca minimalna, kodeks pracy)
Interwencja państwa na prywatnych rynkach pracy dokonuje się bezpośrednio poprzez ustawodawstwo, które:
a) reguluje warunki zatrudnienia
b) ustala warunki zwalniania z pracy
c) określa zasady negocjacji płac, np. podając wysokość płacy minimalnej
Pośrednio rząd wywiera wpływ na rynku pracy w sektorze prywatnym poprzez płace i politykę zatrudnienia w sektorze państwowym. Rynek prywatny stara się być w ten sposób konkurencyjny wobec publicznego.
Równowaga na rynku pracy zachodzi, gdy ND=NS. Punktem równowagi jest przecięcie się krzywych popytu i podaży pracy, w którym poziom płac zadawala pracowników i pracodawców. W punkcie E ustala się pełne zatrudnienie.
Wr – płaca realna
NE – pełne zatrudnienie
ND – popyt na pracę
NS – podaż pracy
Krzywe popytu i podaży pracy mogą się przesuwać pod wpływem swoich determinantów. Przesunięcie jednej lub obu krzywych wyznacza nowy punkt równowagi na rynku pracy, a więc nowy poziom zatrudnienia i płac realnych.
N1 – pełne zatrudnienie
N2 – faktyczne zatrudnienie
UN – bezrobocie naturalne
Na rysunku przedstawiono popyt zgłoszony (ND1)i zrealizowany (ND2)oraz podaż zgłoszoną (NS1) i zrealizowaną (NS2).
Punkt E wyraża pełne zatrudnienie, gdy popyt zrealizowany przez przedsiębiorców zrówna się z podażą zrealizowaną przez chętnych do pracy, czyli ND2= NS2.
Punkt R przecięcia się krzywych zgłoszonego popytu (ND1) i podaży (NS1) wyraża równowagę na rynku pracy, która charakteryzuje się brakiem ograniczeń frykcyjnych i strukturalnych.
Punkt F przedstawia poziom bezrobocia faktycznego, dla wyższej płacy realnej, przy której popyt na pracę jest mniejszy niż podaż pracy.
Odcinek między N1 a UN (między punktami ER) określa poziom bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego
Odcinek między UN a Lmax określa poziom bezrobocia dobrowolnego
Odcinek między N2 a N1 (między punktami FE) określa poziom bezrobocia przymusowego
Bezrobocie naturalne jest częścią bezrobocia faktycznego i stanowi pewien nieunikniony dodatni poziom bezrobocia towarzyszący rozwijającej się gospodarce. Wiąże się ono z naturalną dynamiką procesów zachodzących na rynku pracy, czyli powstawania nowych i likwidowania już istniejących miejsc pracy oraz ze zmianą aktywności siły roboczej. Obejmuje ono bezrobocie frykcyjne i strukturalne.
Bezrobocie frykcyjne- wynika z braku jasnej informacji na temat wolnych miejsc pracy, osób szukających pracy, oferowanych płacach oraz z kosztów poszukiwań. Na rynek pracy stale wchodzą zarówno nowe roczniki absolwentów jak i osoby opuszczające zasób biernych zawodowo, a ponadto część pracujących zmienia miejsce zatrudnienia, czy też swoje preferencje zawodowe. Proces zajmowania wolnych miejsc pracy nie jest zaś natychmiastowy. W rezultacie zawsze istnieje pewna liczba wolnych miejsc pracy oraz osób poszukujących lub zmieniających pracę.
Bezrobocie strukturalne- niedopasowania dotyczące regionów (bezrobocie regionalne), zawodów, miejsca i czasu wykonywanej pracy (bezrobocie sezonowe). Wynikają przede wszystkim z postępu technicznego (niedopasowania kwalifikacyjno-zawodowe), geograficznego rozmieszczenia wakatów i pracy. W ujęciu wąskim traktuje się je jako rezultat niedopasowań popytu i podaży siły roboczej na poszczególnych rynkach.
Bezrobocie dobrowolne dotyczy sytuacji, w której osoba bezrobotna nie akceptuje oferowanej jej pracy, płacy, albo warunków i okoliczności zatrudnienia. Decyzje bezrobotnego zależy od porównania kosztów i korzyści związanych z zatrudnieniem i bezrobociem.
Bezrobocie przymusowe pojawia się wtedy, gdy popyt na pracę jest mniejszy niż podaż pracy. Neoklasycy uważali, że pojawienia się tego rodzaju bezrobocia jest spowodowane względną sztywnością płac w stosunku do produktywności pracy. Odpowiedzialnych za to uważano związki zawodowe i państwo, które ustala płacę minimalną i ochronę miejsc pracy. Keynesowska teoria dopatruje się przyczyn bezrobocia przymusowego w niedostatecznym popycie konsumpcyjnym i inwestycyjnym, które powodują niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych.
9. Wyjaśnij, dlaczego krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U?Krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U, gdyS będąc sumą AVC i AFC, maleje kiedy onemaleją, a rośnie kiedy AVC gwałtownie rośnie przy AFC malejącym do zera.
8
sremtir