Tenis wyczynowy ze względu na różnorodność nawierzchni, warunki rozgrywania meczów oraz ich wzrastającą częstotliwość stawia wysokie wymagania zawodnikom pod względem ich sprawności fizycznej a co za tym idzie odporności na ostre urazy i przewlekłe zespoły przeciążeniowe. Nie bez podstaw światowy autorytet w sprawach traumatologii sportowej, prof. Laedbetter (Clinics in Sports Medicine, Vol 11, 1992) określa uprawianie sportu wyczynowego jako utratę komórek i macierzy tkankowej w wyniku ciągłego sportowego treningu a mianem Urazu przeciążeniowego określa błąd adaptacyjny macierzy komórkowej na ekspozycję obciążania w czasie nagłych lub zakumulowanych obciążeń sportowych.
TENIS jak każda inna dziedzina sporu wywołuje określone skutki uboczne dla organizmu, które są odpowiedzią adaptacyjną na przewlekły stres treningowy. Skutki te obejmują każde istotne narządy dla utrzymania aktywności sportowej. Należą do nich:
Kości - ich pogrubienie, wydłużenie a co za tym idzie powstające dysproporcje ciała
Chrząstka stawowa - ulega pogrubieniu głównie w stawach kolanowych, skokowych i nadgarstku dając w efekcie zmniejszenie przestrzeni wewnątrzstawowej, dodatkowe tarcia, a wskutek niewydolności jej odżywiania dochodzi do upośledzenia jej właściwości biochemicznych, rozmiękania i wczesnych zmian degeneracyjnych
Naczynia krwionośne - żylne a głównie tętnicze ulegające przerostowi koncentrycznemu i poszerzeniu przede wszystkim w kończynie dominującej
Stawy - ograniczenie ruchomości lub poszerzenie zakresu ruchomości, często z patologiczną ruchomością dającą nieprawidłowe strefy obciążania i wcześniejsze zużycie powierzchni stawowych np.: przeprosty stawów łokciowych, zwiększenie zakresu rotacji zewnętrznej barku a ograniczenie rotacji wewnętrznej, zwiększona ruchomość nadgarstka powodująca większe działanie sił rozciągających na przyczepy mięśni przedramienia w łokciu
Mięśnie i ścięgna - ulegające pogrubieniu, wydłużeniu i przerostowi masy prowadzące do zaburzeń równowagi mięśniowej wpływającej na dynamikę ruchu a wtórnie na asymetrię układu szkieletowego - skrzywienia kręgosłupa z patologiczną rotacją miednicy.
Wszystkie wyżej wymienione mechanizmy adaptacyjne ustroju do wyczynu sportowego są bezpośrednią przyczyną powstania przewlekłych zespołów przeciążeniowych mogących często zakończyć karierę obiecującego sportowca. Musimy sobie zdawać sprawę, że sport wysokiego wyczynu balansuje na krawędzi zdolności przystosowawczych ustroju do ekstremalnego wysiłku tkankowego a uwarunkowania genetyczne zadecydują o momencie odpowiedzi zdeformowanego adaptacyjnie organizmu sportowca na przewlekłe przeciążenia w postaci URAZU!
Każdy trener powinien mieć świadomość, że poprzez uczestniczenie w wytrenowaniu sportowca, ma swój udział w często nieodwracalnym modelowaniu jego organizmu. Należy nie tylko mieć szacunek dla ciała w jego czystej biologicznej postaci ale i dla wiedzy o negatywnych skutkach uprawiania sportu wyczynowego a co za tym idzie umieć spojrzeć na zawodnika nie tylko poprzez pryzmat jego osiągnięć sportowych.
Tym bardziej należy zwrócić uwagę już od pierwszego kontaktu z młodym sportowcem na jego ewentualne dysproporcje fizyczne lub anomalie anatomiczne, które w przyszłości mogą być punktami spustowymi występujących urazów.
W tenisie wyczynowym do wad dyskwalifikujących do uprawiania sportu na wysokim poziomie będą:
· wady stóp - płaskostopie, stopy płasko-koślawe, nadmierna pronacja stopy (koślawość), stopy poprzecznie płaskie, przywiedzenie przodostopia, paluch koślawy - wady te nie tylko są powodem zaburzeń statyki chodu ale mają również wpływ na obrażenia ścięgna Achillesa oraz są powodem występowania bólów w stawach krzyżowych i biodrowych.
· wady kolan - koślawość kolana (genu valgus), wiotkość ( przeprosty i patologiczny zakres ruchomości), wadliwe ustawienie rzepek ( za wysoko – patella alta, za nisko – patella baja), szpotawość kolana (genu varus)
· anomalie stawów biodrowych - ograniczenia rotacji, przebyte stany zapalne, poronne zespoły złuszczenia głowy kości udowych (Epiphyseolisis)
· anomalie kręgosłupa - skrzywienia kręgosłupa z towarzyszącą patologiczną rotacją miednicy, asymetria łopatek, nadmierna kyfoza piersiowa (Choroba Scheuermanna)
Część z tych wad można korygować w bardzo młodym wieku gdy istnieje jeszcze naturalna elastyczność tkanek miękkich a co za tym idzie zwiększona podatność na ćwiczenia korekcyjne. Niestety częściej bywa, że przy okazji wystąpienia urazu lub nasilających się dolegliwości wykrywa się wady postawy lub anomalie anatomiczne.
Oprócz powyższych wad istotny wpływ na występowanie urazów przeciążeniowych w tenisie mają:
· błędy treningowe - nieodpowiednie przygotowanie ogólnosprawnościowe, złe wyszkolenie techniczne, trening jednostronny, nieodpowiednia rozgrzewka, przetrenowanie i niedostosowanie obciążeń treningowych do wieku i budowy konstytucjonalnej zawodnika.
· wady sprzętowe - nieodpowiednie obuwie sportowe, zbyt ciężka rakieta, zbyt duży lub mały uchwyt (grip), twardość naciągu, jakość piłek tenisowych.
· warunki środowiskowe - nieodpowiednia nawierzchnia kortów (beton, plastik), nierówność kortów, zmienność nawierzchni, zimne hale, brak zaplecza do odnowy biologicznej
Pierwszym symptomem jakiegokolwiek urazu jest ból. Nie mamy nigdy wątpliwości gdy występuje nagle w postaci ostrej jako ból złamania, skręcenia, zerwania ścięgna lub naderwania mięśnia. Mamy natomiast problem z różnego rodzaju skalą bólów przewlekłych, które u młodego sportowca często kładziemy na karb jego rośnięcia. Trener musi nauczyć się wsłuchiwać w zgłaszane dolegliwości bólowe swojego podopiecznego. I choć można przyjąć zasadę, że mistrzostwo rodzi się w bólach nie można ignorować tego cennego pierwszego sygnału organizmu skazując go na zakończenie jego życiowej przygody z sportem.
Opis bólu przez pacjenta wraz z jego czasem trwania jest dobrym wskaźnikiem stanu zaawansowania choroby ścięgna lub stawu i może być podstawą do sposobu wdrożenia postępowania diagnostycznego, leczenia oraz planowania powrotu do pełnej aktywności sportowej.
Curwin i Stanish (Lexington,USA,1984) opisują możliwości uprawiania sportu w stosunku do skali bólu:
1* - bez bólu - normalny poziom aktywności sportowej
2* - ból tylko przy skrajnym wysiłku - normalna lub lekko obniżona zdolność do sportu
3* - ból przy skrajnym wysiłku trwający - normalnie lub lekko obniżona zdolność
do 2 godzin po wysiłku
4* - ból w trakcie i po intensywnych - nieco obniżona zdolność
obciążeniach
5* - ból w trakcie treningu wymuszający - znacznie obniżona zdolność
jego zakończenie
6* - ból podczas codziennej aktywności - całkowicie niezdolny
Uszkodzenia przeciążeniowe dotyczą głównie przyczepów ścięgnistych, które są dobrze unerwione czuciowo. Nirschl w „Clinics in Sports Medicine, Vol.11, October 1992/ podaje 7 faz bólu zgłaszanych przez zawodników w tendinopatiach (m.in. łokieć tenisisty):
1 - łagodny ból po intensywnym treningu ustępujący w ciągu 24 godzin
2 - ból po treningu przedłużony do 48 godzin, ustępujący po rozgrzaniu
3 - ból w trakcie treningu nie wpływający na jego intensywność
4 - ból w trakcie treningu zmuszający do jego zmiany
5 - ból wywołany cięższymi obciążeniami życia codziennego
6 - ból okresowo występujący w czasie spoczynku, nie zaburzający snu, wywołany lekką aktywnością dnia codziennego
7 - ciągły ból spoczynkowy (bolesność przytłumiona) oraz ból zaburzający sen.
Wg U.S.News and World Report w 1979 r. w USA ponad 40 mln ludzi uprawiało tenis jako dyscyplinę dominującą.
Kolejność urazów wg United States Tennis Association (Racquet Sports, Vol 14, No 1, 1995) przedstawia się następująco
:
1 – bark
2 – kręgosłup
3 – staw skokowy
4 – kolano (19 % z czego 70 % ostrych urazów a 30 % urazów przeciążeniowych)
5 – łokieć (u 40 % tenisistów grających codziennie a 20 % gdy 2 razy w tygodniu – u graczy 35- 50 r.ż.)
6 – nadgarstek
Priest i wsp (Physician Sports Med., Vol 8, 1980) przebadali 2633 tenisistów, z których 31 % cierpiało z powodu łokcia tenisisty, natomiast u czołowych graczy bóle łokcia występowały w około 22 %, u wyczynowców głównie po stronie przyśrodkowej.
W Austrii prof. Schabus z Wiednia zgromadził dane z 60 klubów od 281 graczy trenujących minimum 7 godzin tygodniowo. 79 % z nich zgłaszało przebyte urazy w związku z uprawianiem sportu
Z tego 2,8 % - gracze poniżej 18 r.ż.
14,6 % - gracze poniżej 25 r.ż.
25,3 % - powyżej 25 r.ż.
47,3 % - gracze rekreacyjni (4 godziny tygodniowo)
Jeśli chodzi o umiejscowienie to:
Urazy kończyny górnej stanowiły 39 % z czego: łokieć - 17,3 %
nadgarstek - 8,5 %
bark - 6,5 %
Urazy stawu biodrowego 0,5 % ( w tym 3 przypadki zwichnięć).
Stwierdzono, że ok. 18 % graczy cierpi na tzw. bóle przedniego przedziału kolana, u 12,8 % stwierdzono uszkodzenia chrząstki stawowej kolana, u 16,3 % zapalenia kaletki przedrzepkowej.
Ogólnie 40 % wszystkich urazów dotyczyło urazów stawów a 25 % naderwania mięśni z czego 30 % w kończynie górnej. Z zespołów przeciążeniowych, łokieć tenisisty stwierdzono u 13,7 % graczy, zespół przedniego przedziału kolana u 18 % ( z czego u 30 % młodych graczy poniżej 18 r.ż.)
Generalnie u starszych graczy dominują urazy łąkotki kolana oraz degeneracja chrząstki stawowej, natomiast u młodszych - bóle stawu rzepkowo-udowego. Stwierdzono również, że urazy kolana występowały głównie u graczy mniej trenujących (poniżej 4 godz na tydzień) oraz więcej trenujących (powyżej 20 godzin tygodniowo).
W Niemczech w 1994 zarejestrowanych było 10097 klubów tenisowych, około 2 300 000 zarejestrowanych członków, 45551 kortów, 3764 korty kryte ( Polska 1996 – 103 kluby)
Urazy kręgosłupa stwierdzono w 16,4 %, barku - 15,8 %, kolana – 12,7 %
Urazy stopy – w 1970 r. odnotowano 2 przypadki stresowego złamania kości łódkowate w 1986 stwierdzono 52 przypadki ( przyczyną prawdopodobnie więcej twardszych kortów i może lepsza diagnostyka)
Urazów ścięgna Achillesa doznało 5,5 % tenisistów (po leczeniu operacyjnym około 70 – 80% nie powraca do poprzedniego poziomu sportowego).
W badaniach przesiewowych u niemieckich nastolatków stwierdzono bardzo dużo 10 – 12 latków z nierównowagą mięśniową. W urazach przeciążeniowych kręgosłupa dominowały głównie urazy:
· mięśni - 52 %
· stawu krzyżowo-biodrowego - 30 %
· wyrostków stawowych - 9 %
Kolejno najwięcej odnotowano urazów:
· skręcenia stawów skokowych
· noga tenisisty (m.brzuchaty łydki + ścięgno Achillesa)
· łokieć tenisisty
· zerwania mięśni
· urazy kolana
Większość autorów podaje, że około 50 % obrażeń u sportowców stanowią uszkodzenia przeciążeniowe. Należy wśród nich wyróżnić takie, które występują tylko w okresie wzrostowym a główne grupy tych obrażeń to:
· jałowe martwice kości
· jałowe oddzielające martwice chrząstki stawowej tzw. Osteochondritis dissecans
· zapalenia nasad kości tzw. Epiphysis
Niedojrzałość nasad kości u młodzieży stwarza zwiększoną podatność na uraz. W sportach rakietowych oraz rzutowych jak piłka ręczna, baseball dochodzi do uszkodzeń nasad barków i łokcia (u baseballistów – miotaczy aż 75 % zawodników cierpiało z powodu tych uszkodzeń m.in. tzw. Łokieć Małej Ligi. Spowodowało to zmianę przepisów i ograniczenie liczby rzutów w ciągu tygodnia a Związek Małej Ligi Baseballowej w Stanach Zjednoczonych ogranicza liczbę treningów dla młodocianych do 6 w ciągu tygodnia).
Nie bez powodu coraz większy nacisk kładzie się na zasadę, że trening młodego tenisisty powinien zacząć się od zajęć ogólnosprawnościowych z uwzględnieniem sportów uzupełniających (piłka nożna, narty, koszykówka, pływanie).
Zaliczamy do nich tzw. złamania przeciążeniowe. Występują głównie w kończynie dolnej, przede wszystkim w kościach śródstopia i stępu. Opisywano również złamania stresowe okolicy kolana (bliższego końca kości piszczelowej, rzepki) oraz łokcia (olecranon – wyrostek łokciowy). Występują ogólnie częściej u kobiet. W stopie głównie dochodzi do złąmań podgłowowych V kości śródstopia. Zazwyczaj leczy się je operacyjnie (śruba gąbczasta).
Głównym powodem urazów stopy są twarde nawierzchnie oraz pronacyjne ustawienie stępu (stopy koślawe).
Młody wiek zawodnika usposabia do uszkodzeń chrząstki stawowej, do których należą przede wszystkim:
· chondromalacja chrząstki
· złamania kostno-chrzęstne
· osteochondritis dissecans (oddzielająca martwica kostno-chrzęstna)
Dotyczą głównie przyczepów ścięgnistych i noszą nazwę tzw. entezopatii. Do typowych należą: łokieć tenisisty (entezopatia mięśni prostowników nadgarstka krótkiego i długiego), łokieć golfisty (entezopatia mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka), brzuch tenisisty (tzw. pachwina Gilmoira – entezopatia przyczepów ścięgnistych mięśnia prostego brzucha).
W kończynie górnej występują głównie w okolicy stawu łokciowego i możemy mieć do czynienia z:
· zespołem cieśni kanału łokciowego /z powodu narastającej koślawości łokcia np. rozciągnięcie i osłabienie więzadła pobocznego przedniego
· neuropatia nerwu pośrodkowego na wysokości łokcia tzw. zespół mięśnia nawrotnego obłego,
· charakterystyczny przy nawróceniu przedramienia i zginania palców – serwis, smecz
· neuropatia nerwu międzykostnego przedniego /Choroba Kiloha-Nevina – wywołują ją urazy typu
· przeprostu łokcia z maksymalnym nawróceniem przedramienia- serw, smecz
· zespół nerwu międzykostnego tylnego / ucisk nerwu promieniowego przez zwłókniałą krawędź przyśrodkową mięśnia prostownika nadgarstka promieniowego krótkiego lub przez tzw. arkadę Frohsega – włóknista krawędź części mięśnia odwracacza przedramienia – backhand
· zespół ciasnoty kanału nadgarstka ( ucisk nerwu pośrodkowego na wysokości nadgarstka – tenis, krykiet)
· zespół ciasnoty kanału Guyona / ucisk nerwu łokciowego na wysokości nadgarstka – niestabilność.
· W kończynie dolnej będą to zespoły ciasnoty nerwów okolicy stawu skokowego tj;
- neuropatia nerwu strzałkowego
- neuropatia nerwu piszczelowego tylnego
- neuropatia nerwu podeszwowego stopy
Wpływ na nie ma przewlekłe przeciążanie stopy w pozycji pronacyjnej (koślawości) oraz wady stóp jak i niewłaściwe obuwie (ucisk na przyśrodkową krawędź stopy)
Właściwa ocena stanu anatomicznego zawodnika, jego dolegliwości bólowych oraz współpraca pomiędzy trenerem, masażystą lub rehabilitantem a lekarzem traumatologiem sportowym powinna przynieść wymierne korzyści zawodnikowi i w efekcie przyczynić się do podnoszenia poziomu sportowego w klubach tenisowych a także przyczynić się do większej świadomości zdrowotnej w klubach co pozwoli, mam nadzieje na uniknięcie niepotrzebnych i sprawiających tyle problemów urazów przeciążeniowych.
1
WueFiak