Wykład 1. Jakie socjologia ma problemy?
Problemy socjologii można rozumieć dwojako:
a) Jako problemy teoretyczno-metodologiczno-etyczne samej dyscypliny
b) Jako problemy społeczne, w zakresie których socjologia może mieć coś do powiedzenia.
W ramach tego wykładu znajdzie się tylko pierwszy wymiar omawianego zagadnienia, drugi będzie przedmiotem zainteresowania wykładu 14.
Problemy teoretyczno-metodologiczno-etyczne współczesnej socjologii wiążą się z pytaniami, jakie socjologia stawia w trzech zapożyczonych z filozofii (przypomnij sobie wykłady z filozofii) wymiarach:
a) ontologicznym
b) epistemologicznym (metodologicznym)
c) aksjologicznym
Ontologia społeczna
Podstawowe pytania socjologii:
Co to jest społeczeństwo?
Z czego się składa?
Jak możliwe jest społeczeństwo?
Jak możliwy jest ład społeczny?
W socjologii, w zakresie ontologii społecznej, można wyodrębnić kilka par przeciwstawnych odpowiedzi na powyższe pytania (przypomnij sobie wykłady z socjologii), np:
- realizm versus nominalizm
- naturalizm vs. antynaturalizm
- indywidualizm vs. holizm
- ewolucjonizm vs. antyewolucjonizm (te pojęcia będą omówione na wykładzie 9)
- normatywizm vs. interpretatywizm (te pojęcia będą omówione na wykładzie 6)
Spośród wymienionych dylematów ontologii społecznej na szczególną uwagę zasługuje pierwszy, bowiem rozstrzyga zasadniczą kwestię ontologicznego statusu społeczeństwa, które może być postrzegane albo jako realny byt, albo jako teoretyczne pojęcie.
Realizm zakłada że społeczeństwo realnie istnieje; nie jest tylko suma jednostek, ale czymś więcej, pewnego rodzaju nową jakością sui generis, rodząca się, kiedy wiele jednostek łączy się ze sobą. Realiści uważają, iż społeczeństwo jest realną kategorią istniejącą „ponad naszymi głowami”, dlatego m.in. robią badania ilościowe na dużych próbach, by tą społeczną rzeczywistość opisać i zmierzyć. Realizm wiąże się z antyredukcjonizmem metodologicznym.
Nominalizm to koncepcja, według której społeczeństwo nie istnieje realnie, a jest jedynie kategorią teoretyczną. Dochodzi do interakcji między jednostkami, ale nie ma nic ponad nimi. Pojęcie społeczeństwa jest tylko etykietą, którą gdzieś i w coś wpisaliśmy. Społeczeństwo to tylko twór abstrakcyjny, kategoria teoretyczna, nie mająca żadnego predykatu w rzeczywistym świecie. Pojęcie społeczeństwa jest tylko często używaną kategoria myślowa – nie jest realnym bytem. Takie założenia wiążą się z perspektywą badań jakościowych, w szczególności dotyczących interakcji.
Epistemologia i metodologia
Skąd ludzie wiedzą, to co wiedzą?
Jakie są mechanizmy zmian tej wiedzy?
W jaki sposób budować poznanie naukowe?
W przełożeniu na socjologię, epistemologia to:
a) Teoria poznania; sposoby, koncepcje rozprzestrzeniania się wiedzy. Epistemologia społeczna w tym zakresie rozwijana jest przez socjologię wiedzy (więcej na ten temat będzie na wykładzie 2).
b) Metodologia badań, czyli sposoby uprawnionego budowania wiedzy naukowej o funkcjonowaniu społeczeństwa.
W zakresie epistemologii społecznej, można wyodrębnić kilka par przeciwstawnych podejść (przypomnij sobie wykłady z socjologii), np:
- badania ilościowe vs. jakościowe
- badania bezzałożeniowe vs. badania zaangażowane
- pozytywizm vs. humanizm
- redukcjonizm vs. antyredukcjonizm
- socjologizm vs. psychologizm
Funkcjonujące w socjologii koncepcje epistemologiczne często nawiązują do teorii psychologii społecznej, np. teorii społecznego uczenia się, koncepcji grup odniesienia itd (przypomnij sobie wykłady z psychologii)
Aksjologia
Aksjologia to nauka o wartościach etycznych i estetycznych, w socjologii kładzie się jednak głównie nacisk na etykę, która przekłada się na pytania:
- o zasady funkcjonowania jednostek w społeczeństwie, głównie o normatywne ramy tego funkcjonowania,
- o etyczne zasady badań społecznych i związane z tym dylematy.
Podstawowym problemem stojącym przed socjologiem współczesnym jest konieczność dokonania świadomego wyboru spośród wielu (w części wymienionych powyżej) często wzajemnie wykluczających się perspektyw i orientacji.
Evi0320