WPS_Wyklad_2.doc

Wykład 2. Podstawowe pojęcia socjologii wiedzy.

Socjologia wiedzy wyłoniła się na początku XX wieku głównie na skutek potrzeby zbadania społecznych uwarunkowań i źródeł poznania. Pośród prekursorów tej subdyscypliny wymienić należy Karla Mannheima, twórcę "metody dokumentarnej", a pośród bardziej współczesnych jej kontynuatorów Petera Bergera.

Główne pytania socjologii wiedzy:

1. W jaki sposób członkowie społeczeństw nabywają wiedzę i kompetencje konieczne do podejmowania ról społecznych?

2. Jakie są podstawowe źródła i rodzaje wiedzy?

3. Jakie są mechanizmy i uwarunkowania wytwarzania wiedzy?

Ad 1.) W sporej części odpowiedzi na takie pytania dostarczają liczne w socjologii teorie socjalizacji (przypomnij sobie wykłady z socjologii ogólnej i socjologii wychowania), które opisują mechanizmy stopniowego przyswajania sobie wiedzy, kompetencji, umiejętności i wartości w procesie przygotowywania do życia społecznego. W ramach tych koncepcji głównym źródłem wiedzy jest "znaczący inny", a więc osoba, która jest najbliższym reprezentantem społeczeństwa z perspektywy socjalizowanej jednostki. Skuteczność przekazu socjalizacyjnego jest gwarantowana poprzez brak innych źródeł wiedzy i wzorów działania w początkowych etapach procesu socjalizacji.

Ad. 2.) Najbardziej ogólnym podziałem wiedzy ze względu na jej źródła i status jest wyróżnienie wiedzy potocznej i naukowej. Szczególną kategorią, nie mieszczącą się w sposób zupełny w żadnej z wymienionych typów są stereotypy (w szerszym zakresie kwestia zróżnicowania wiedzy i jej źródeł podjęta będzie na wykładzie 3)

Ad. 3.) W zakresie zjawiska tworzenia i stosowania wiedzy, klasyczny mechanizm opisuje Mannheim w swojej koncepcji "metody dokumentarnej" (rozwijanej później przez wielu socjologów, np H. Garfinkela, R. Bohnsacka). Rekonstruuje on mechanizmy budowania potocznej interpretacji, jej utrzymywania i zmiany. Metoda dokumentarna to poszukiwanie wzorów interpretacji obserwowanego zjawiska w zasobie poznawczym interpretatora. Jej istotą jest traktowanie przejawu jako 'dokumentu', jako 'wskazującego na', jako reprezentującego ów domniemany, leżący u podstaw wzór. Tak więc jest to proces uzupełniania interpretacji o coraz to nowe „dokumenty”, który to kończy się wygenerowaniem w miarę stabilnego wzoru. Jednak nie tylko wzór interpretacji jest wytwarzany w oparciu o docierające do jednostki fakty, również te fakty są interpretowane ze względu na określony wzór interpretacji. Zatem oba te elementy (interpretowany fakt i wzór interpretacji) wpływają na siebie wzajemnie.

Takie sprzężenie zwrotne dodaje dwa istotne elementy metody dokumentarnej.

1. Dokumenty (a więc poszczególne akty percepcji) nie są ani zawieszone w próżni, ani zupełnie niezależne, lecz wspierają się na wzorach interpretacyjnych. Wzór ten, na przykład wcześniej wygenerowany lub nabyty w inny sposób, tworzy płaszczyznę spajającą bieżący dokument z poprzednim, ale równocześnie wzbogacony o bieżące doświadczenie (dokument) staje się łącznikiem z ewentualnym przyszłym dokumentem.

2.                     Ta właśnie ciągłość, trwanie i bardzo powolna, ewolucyjna zmiana procesu dokumentarnej interpretacji stanowi kolejny jej aspekt. Płynność z jaką modyfikuje się wytworzony wzór subiektywnie odczuwana jest jako niezmienność (poglądów, interpretacji, zdania na jakiś temat) i stanowi jeden z filarów przekonania, że generowana interpretacja (wzór) jest jedynym możliwym i „wszyscy o tym wiedzą”.

Tak więc, podsumowując, elementy świata wokół nas, jak na przykład “opiekuńcza osoba” lub “kobieta idąca do sklepu” (przykłady pochodzą od Harolda Garfinkela) są wytworem skomplikowanych osądów w których leżący u podstaw wzór interpretacji pełni kluczową rolę. Warto zauważyć, że ten proces może przebiegać zupełnie nieświadomie I niemal automatycznie. Widząc człowieka biegnącego w strone pociągu od razu przyjmiemy, że śpieszy się na pociąg, który zaraz odjedzie, bo tak "podpowiada" nam wzór interpretacji, choć powodów biegu może być bardzo wiele.

Innymi, bardzo ważnymi odkryciami socjologów wiedzy są:

Dostrzeżenie faktu historycznej zmienności wiedzy i konsekwencji tego faktu w postaci niekończącej się niepewności i niemożliwości odpowiedzi na pytanie czy znamy już prawdę o świecie. Badania historyczne raczej wskazują, że nasza wiedza o świecie jest błędna, tak jak błędne koncepcje budowali astronomowie żyjący przed epoką kopernikańską. Dzisiaj się z tych koncepcji śmiejemy i prawdopodobnie za dziesiątki lub setki lat nasi następcy będą się śmiali z naszych teorii.

Opisanie faktu kulturowego zróżnicowania wiedzy, bowiem w różnych kulturach te same zjawiska są inaczej wyjaśniane. To co w kulturze euroamerykańskiej jest postrzegane jako efekt zjawisk meteorologicznych w innych kulturach może być interpretowane jako działania bogów lub szamana. Członkowie zarówno jednej, jak i drugiej kultury będą przekonani, że mają rację i że codzienne doświadczenia ich wzór interpretacji potwierdzają.

Rozpoznanie głównych źródeł wiedzy w naszej kulturze. Spośród których, szczególną i rosnącą rolę odgrywa dyskurs publiczny, czy szerzej środki masowego przekazu. (rozwinięcie tego zagadnienia znajduje się w wykładzie 5) Współcześni socjologowie wiedzy zastanawiają się nad rozprzestrzenianiem się, a przede wszystkim wytwarzaniem wiedzy w komunikacji masowej.