XVII POSTKOLONIALIZM
1. Różne oblicza
- jako określenie postawy postkolonializm pojawia się w latach 80 i 90 ubiegłego stulecia pod wpływem 4 dzieł krytycznych:
· “In Other Worlds”(1987) Gayatri Chakravorty Spirak
· “The Empire Writes Back(1989) Bila Ashcrofta
· “ Nation and Narration” Homi K. Bhaghy
· “Culture and Imperialism” Edward W. Saida
Ich wspólnym celem było:
- podanie w wątpliwość uniwersalistycznych roszczeń kultury zachodniej
- odsłonięcie ich filozoficznych i kulturowych przesłanek.
Badania postkolonialne(najogólniej) – zajmują się analizą wyobrażeń świata konstruowanych z imperialnego punktu widzenia.
IMPERIALIZM – praktyka, teoria oraz dominującego centrum panującego nad odległym terytorium. Naturalną konsekwencją imperializmu jest kolonializm.
KOLONIALIZM – zasiedlenie i podbój kulturowy terytoriów.
Świat widziany w perspektywie imperialnej był najczęściej światem skolonizowanym przez Europę w badaniach postkolonialnych krytyce zostaje poddany sposób:
- w jaki europejskie mocarstwa kolonialne tworzyły wartościujące przedstawienia podległych im kultur
- w jaki ustalały relacje między centrum, a peryferiami.
Postkolonializm oznacza także niezgodę na bierność wobec kulturowej przemocy, symbolizowanej przez istniejące już imperia
2. Początki krytyki postkolonialnej
- początki w latach 50 i 60 kiedy państwa należące do europejskich imperiów zaczęły wybijać się na niepodległość
- tekstem założycielskim postkolonializmu jest książka Frantza Fanona „Wyklęty lud ziemi”(1961) z przedmową Jeana Paula Sartre’a
Fanon – był psychiatrą, który mieszkał w Algierii w czasie rewolucji prowadzącej ten kraj do niepodległości, obserwował z bliska proces rozpadu systemu kolonialnego, choć wiedział, że kolonializm opiera się na kulturowych (rasistowskich) przesłankach, to utrzymał że wyzysk Trzeciego Świata przez metropolie opiera się głównie na walce klas
ORIENTALIZM – Edward W. Said podaje 4 definicje tej kategorii:
· jest sposobem badania określonego rejonu geograficznego ze szczególnym uwzględnieniem jego języka i kultury
· jest pewnym sposobem myślenia opartym na ontologicznym i epistemologicznym rozróżnieniu pomiędzy Wschodem a Zachodem
· orientalizm jest systemem myślenia, który prowadzi do unieważnienia Wschodu jako obszaru zainteresowania badaczy kultury
· Jest korporacyjną instytucją, której celem jest opisanie, analizowanie i propagowanie kultury wschodu
- inna krytyka kolonialna wpisana została w książkę „Orientalizm” (1978) Edwarda Saida
autor dowodził, że Orient, czyli Wschód jako przedmiot badań językoznawców, archeologów, historyków i pisarzy jest ich wynalazkiem, a nie obiektywnie istniejąca rzeczywistością, poddawaną neutralnej deskrybcji. Orientalizm ustanawia wartościującą ramę, w której pojawiające się fakty zostają natychmiast nasycone uprzedzeniami i fantazjami.
· wiedza na temat orientu była dyskursem na usługach władzy zachodnich imperiów
· Wschód – traktowany był jako gorszy, naturalny obiekt podboju z drugiej strony jako „inny”- niezrozumiały, fascynował i niepokoił swoją egzotyczną tajemniczością. Temu podwójnemu celowi służyć miał właśnie orientalizm jako dyskurs niweczący różnicę między wsch., a zach. lub jako „Wielka narracja”. Związek dyskursu z władzą i percepcją jest podwójny:
-dyskurs wytwarza obraz rzeczywistości (dzięki którym władza uzasadnia swoje roszczenia)
- władza wpływa na kształt dyskursu.
Literatura pokazuje, że angielska powieść modernistyczna(Conrad, Hardy, James) albo utwierdza kulturowe stereotypy (Conrad) albo milcząco uzasadnia imperialne panowanie(np. „Mansfield Park” Jane Austen)
HEGEMONCZNA HISTORIOGRAFIA – zespół narracji historycznych prezentujących wydarzenia danego kraju z perspektywy kolonizatorów
3.Literatura i opresja
Z punktu widzenia postkolonializmu literatura jest stroniczką imperialnej polityki kolonizacji, bo utrwala stereotyp. Pokazują to dwa dzieła:
· „Burza” Szekspira
- akcja dramatu umieszczona na wyspie na Morzu Śródziemnym
- posiłkując się Wergiliuszem i konwencjami teatru elżbietańskiego zamaskował kulturowo-historyczny wymiar tekstu, z którego przebija retoryka europejskiej dominacji nad kolonizowanymi krajami
- za pomocą taj sztuki dochodzi do usprawiedliwienia kolonizacji
- głównymi bohaterami są Prospero i Kaliban - kolonizator i kolonizowany Prospero zdobywa uznanie wiedzą i magicznymi zdolnościami, Kaliban przedstawiony jako lubieżny i pijany potwór zasługuje na swój los
Miranda odmawia Kalibanowi człowieczeństwa, a Prospero zdaje sobie sprawę, że Kaliban jest pożyteczny
- kultura jest tylko po stronie kolonizatorów i utożsamiana zostaje z symboliczną przemocą wywierana na innych
- koloniści zajmują podwójną pozycję jako kulturowi wybawcy narzucający własne obyczaje i rytuały i jako nieugięci władcy posługują się kolonizowanymi jak niewolnikami
Zadania literatury postkolonialnej:
- odsłonięcie jej dwuznaczności
- działalność polityczna, która doprowadziłaby Kalibana (symbol kolonizowanych) do wyzwolenia spod panowania opresywnej kultury
LITERATURA WSPÓLNOT NARODOWYCH – literatura pisana w języku angielskim, powstająca w krajach, które niegdyś były koloniami. Ten sposób pojmowania literatury jest dokładnym przeciwieństwem krytyki postkolonialnej i jednym z głównych obiektów ataków tej ostatniej. Zgodnie z nim literatura krajów postkolonialnych powinna być omawiana zbiorczo ze względu na wspólny języki kulturę kolonizatorów.
· „Jądro ciemności”(`1902) Josepha Conrada
- jedno z najważniejszych dzieł literatury modernistycznej który przyczynił się do politycznej supremacji imperialnej
- sprzeciwem dziełu Conrada był esej prof. Chinua Achebe „An image of Africa:Rasism in Conrads”Heart Of Darkness” ogłoszony w 1977r, jeden z najważniejszych tekstów dla badań postkolonialnych
Achebe w eseju przeciwstawiał się rasizmowi, pokazanie jak nie wprost, tylko za pomocą literackich środków wyrazu zostaje utrwalona kolonialna wizja świata, wedle której czasami mieszkańcy Afryki nie są ludźmi, bo nie należą do zach. kultury Wg Achebe Afryka jest traktowana przez Conrada jako wyraz europejskiego pragnienia, by wszystko, co niższe, trzymać na dystans, który utrwalały przekonanie o wyższości kultury zach.
WSPÓLNOTA WYOBRAŻONA -kategoria wprowadzona przez Benedicta Andersona w 1983r. Na określenie istoty tożsamości narodowej we współczesnych społeczeństwach Wg. Andersona narodowość nie jest związana terytorialnie z państwem narodowym, jest natomiast narracyjnym wytworem tego, jak dana zbiorowość, nawet rozproszona wyobraża własną przynależność do zbiorowości uznanej za własną.
3. Postkolonializm, a postmodernizm
- badacze postkolonialni chętnie podkreślają podobieństwo między modernizmem literackim, kolonializmem oraz strukturalizmem, wpisując swoje poglądy w ramy postmodernizmu i post strukturalizmu. Wspólnym mianownikiem jest pojęcie „inności”
- „inność” – znaczy w postmodernizmie wiele rzeczy, można wyróżnić wątki: epistemologiczny(inność nie ma prawa istnieć, gdyż dla rozumu to, co niezrozumiałe, zagraża jego istnieniu)
Kolonializm można interpretować jako kwintesenscjie ekspansywności rozunu, który nie ustaje w próbach przemiany świata na klarowne idee, aż wszystko uczyni zrozumiałym(podbitym)
- etyczny cel badań postkolonialnych badała Gayatri Chakravorty Spirak określiła jako „doświadczenie niemożliwego” ponieważ etyczne przedstawienie świata uciśnionego możliwe jest tylko wtedy, gdy towarzyszyć mu będzie świadomość nieadekwatności samego przedstawienia.
- przedstawicielem tej orientacji był także Homi Bhabha – podkreślił, że chęć użyczenia głosu milczącym z konieczności mniejszościom nie mogą przesłonić elementarnego faktu, że dyskurs postkolonialny często sam powtarza to, przeciw czemu występuje z tego prostego powodu, że sam także jest dyskursem
5. podsumowanie
a) badania postkolonialne skupiają się przede wszystkim na ideologicznym i politycznym wpływie zachodu na inne kultury ściślej na analizie dyskursu kolonialnego(imperialnego)który chce uzyskać podbój, panowanie i administracje podbitej społeczności.
- To nie rzeczywistość podlega badaniom, lecz jej dyskursywna reprezentacja
b) podstawowe przesłanki badań postkolonialnych
1. Dyskurs (czyli reprezentacja) nie odzwierciedla rzeczywistości, lecz ją konstruuje wedle określonej ideologii, czyli zbioru ujednoliconych zbiorowych wyobrażeń
2. Dyskurs kolonialny – posługując się stereotypami pozbawia swój przedmiot tego co wyjątkowe i osobliwe, narzuca mu zaprojektowaną przez siebie tożsamość
3. Dyskurs europejski (zachodni) konstruuje obraz społeczności i kultur europejskich wedle wzorca politycznego, uzasadniającego jego wyższość i kolonizację
4. Dyskurs zachodni – zmierza do supremacji białej większości kulturowej nad mniejszością kolorową przez narzucenie jej własnych wartości kulturowych, a tym samym własnego kanonu literackiego
c) Badania postkolonialne
- zajmują się analizą stereotypowych przedstawień, a te dzięki dominującej grupie lub klasie społecznej stały się matrycą, wedle której powstają lokalne tożsamości lub ramą określającą granice prawomocnego poznania rzeczywistości skolonizowanej
- śledzą strategie konstruowania znaczeń w kulturach podporządkowanych imperialnemu centrum
- główne pytanie stawiane przez badania postkolonialne brzmi:” W jaki sposób stosunkowo niewielka grupa wyrafinowanych, kanonicznych tekstów fikcjonalnych w połączeniu z metropolitalnymi instytucjami powołanymi do ich badania znalazła się w centrum sceny teoretycznej
- zajmują się nie tylko hegemoniczną rolą Zachodu i uciśnioną pozycją kultur Trzeciego Świata, obejmują także śledzenie dyskursywnych represji wszelkich mniejszości etnicznych i religijnych w strukturach danej zbiorowości oraz jakichkolwiek relacji między centrum kulturowym, ustanawiającym normy i wzorce zachowań, oraz marginesem, w którym dominuje tendencja naśladowcza
krysztalek20