PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO:
I. Prawo cywilne – część ogólna
Pojęcie prawa cywilnego:
1) Przedmiot i status prawa cywilnego;
a) Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne o doniosłości majątkowej oraz związane z nimi stosunki niemajątkowe.
b) Kryterium przedmiotu regulacji prawnej – prawo cywilne reguluje stosunki prawne o charakterze majątkowym oraz stosunki niemajątkowe.
c) Kryterium metody regulacji prawnej – w prawie cywilnym charakterystyczna jest metoda regulacji prawnej polegająca na równorzędności podmiotów uczestniczących w stosunkach cywilnoprawnych.
W prawie administracyjnym podmiot, który jest organem administracji publicznej ma większe prawa od innych podmiotów – występuje władczo.
Działania i procesy regulowane normami prawa cywilnego charakteryzuje brak bezpośredniego przymusu ze strony państwa. Władze państwowe podejmują działania w sferze cywilnoprawnej niemal wyłącznie na żądanie zainteresowanego podmiotu.
2) Zakres prawa cywilnego. Prawo cywilne a inne gałęzie prawa, kompleksowe regulacje prawne, dyscypliny naukowe i dydaktyczne;
a) Podział prawa cywilnego:
Prawo publiczne:
- Stosunek publiczno-prawny:
* Pozycja prawna podmiotów nie jest równorzędna,
* Możliwość stosowania przymusu władczego,
Prawo prywatne:
- Stosunek prywatno-prawny:
* Pozycja prawna podmiotów jest równorzędna,
* Brak możliwości stosowania przymusu władczego,
* Cechy:
s Dotyczy osób fizycznych,
s Dotyczy osób prawnych,
s Dotyczy jednostek administracyjnych posiadających zdolność prawną (ułomne osoby prawne),
b) Elementy związane i spokrewnione z prawem cywilnym:
Prawo rodzinne (Kodeks rodzinny i opiekuńczy),
Prawo własności intelektualnej (prawo autorskie, prawo własności przemysłowej),
Prawo spółdzielcze,
Prawo handlowe (Kodeks spółek handlowych),
Normy związane z prawem cywilnym:
Prawo wekslowe,
Prawo czekowe,
Prawo ubezpieczeń gospodarczych,
Prawo papierów wartościowych, itp.,
c) Dziedziny zawarte w prawie cywilnym:
Prawo rolne,
Prawo górnicze,
Prawo wodne,
3) Systematyka prawa cywilnego;
a) System podziału:
Część ogólna ( normy wspólne),
Prawo rzeczowe (normy dotyczące rzeczy),
Prawo zobowiązań (prawa majątkowe względne),
Prawo rodzinne,
Prawo spadkowe,
Prawo na dobrach niematerialnych,
4) Zasady prawa cywilnego:
a) Zasady ogólne:
Wyznaczają kierunek działań legislacyjnych,
Wpływają na sposób wykładni prawa,
Pozwalają na wyznaczenie kierunku działania w przypadku kolizji norm,
b) Prawo nie działa wstecz – zasada retroakcji:
Wynika z zasady demokratycznego państwa prawnego,
Nie stosuje się regulacji prawnej wobec skutków, które zaszły w trakcie obowiązywania poprzedniego przepisu,
Rodzaje:
- Zasada dalszego działania ustawy dawnej – skutki stosunku prawnego, które są silnie związane ze źródłem będą regulowane przepisami dotychczasowymi,
- Zasada bezpośredniego działania nowej ustawy – nowy przepis reguluje skutki zdarzeń wcześniejszych; skutki, które nastąpiły po wejściu w życie nowej ustawy,
c) Zasada ochrony każdego człowieka w równej mierze (prawo nie tworzy preferencji, co do traktowania podmiotów):
Kryteria uzyskania zdolności do czynności prawnych są takie same dla wszystkich podmiotów,
Ograniczenia prawo cywilne stosuje w celu zrównania pozycji prawnej podmiotów,
System ochrony dóbr osobistych,
Pochodzi z Konstytucji RP. i aktów prawa międzynarodowego,
d) Zasada pełnej i równej ochrony mienia i dziedziczenia po zmarłych,
Pochodzi z Konstytucji RP.,
e) Zasada zakazu nadużywania praw podmiotowych:
Art.5 k.c.: „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”.
f) Zasada autonomii woli:
Nawiązywanie i kształtowanie stosunków cywilno-prawnych poprzez czynności prawne, zwłaszcza umowy,
Najczęściej pojawia się w zobowiązaniach,
Pochodzi z aktów prawa międzynarodowego,
g) Zasada ochrony zaufania podmiotów do składanych im oświadczeń:
Sposób interpretacji intencji stron przez prawo,
Ochrona przed intencjami nadawcy oświadczenia,
h) Instytucja ciężaru dowodów:
Art.6 k.c.: „Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywozi skutki prawne”.
Fakt udowadnia nie ten, który mu zaprzecza, ale ten, który chce wywieść ze zdarzenia skutki prawne,
Dowody:
Dowód pośredni:
- Łatwiejszy sposób udowodnienia danego faktu,
* Wysunięcie takiego dowodu uzależnione jest od danego przypadku.
- Domniemanie prawne zwykłe i kwalifikowane
* Kwalifikowane – nie można podważyć i wysunąć przeciwdowodu,
* Zwykłe jest to np. domniemanie, iż w razie urodzenia dziecka domniemywa się, że urodziło się ono żywe,
- Domniemanie dobrej wiary - jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary domniemywa się dobrą wiarę
Wyjątki:
- Notoria powszechna – sytuacje, fakty znane powszechnie, niewymagające udowodnienia,
- Notoria urzędowa – gdy sąd prowadzi pokrewne procesy może wykorzystywać na nich wiedzę zdobytą w trakcie obu tych procesów,
- Przyznanie – strony przyznają zaistnienie jakiegoś faktu,
- Domniemanie – z zaistnienia jednej okoliczności wywodzimy zaistnienie drugiej (fakt B wywodzimy z faktu A):
* Domniemanie prawne – prawo nakazuje wiązać fakt B z faktem A,
* Domniemanie faktyczne – proces logicznego rozumowania (sędzia przyjmuje na podstawie faktu A możliwość wystąpienia faktu B),
* Domniemanie wzruszalne – zdeterminowany sposób myślenia, możliwość dochodzenia tezy przeciwnej,
* Domniemanie niewzruszalne – ustawodawca zakazuje prezentowania faktów sprzecznych z domniemaniem,
Źródła prawa cywilnego:
1) Akty uznawane przez dany system za prawotwórcze,
2) Prawo stanowione:
a) Konstytucja RP (sformułowany zamknięty katalog źródeł prawa polskiego),
b) Ustawy:
Kodeks Cywilny – trzon prawa cywilnego,
c) Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
d) Rozporządzenia – nikła rola w prawie cywilnym,
e) Akty prawa miejscowego,
f) Akty prawa wspólnotowego,
3) Prawo zwyczajowe (powszechnie przyjęta praktyka postępowania w danym miejscu i czasie):
a) Art. 56 k.c.: „Czynność wywołuje skutki nie tylko w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów”.
b) Art. 65 §1 k.c.: „Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których założone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje”.
c) Zwyczaj – określony sposób postępowania, wykształcony przez stałą praktykę w pewnych kręgach społecznych.
d) Prawo zwyczajowe – wykształcone w toku długotrwałego stosowania w praktyce i usankcjonowane przez organy państwowe.
e) Zasady współżycia społecznego – określone zasady postępowania przyjęte w danym społeczeństwie, określają przede wszystkim granicę wykonywania praw podmiotowych.
Klauzule generalne:
- Klauzula społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa,
* Normy określające treść stosunku prawnego, art.140 k.c.: „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”.
Normy postępowania uzasadnione moralnie i zwyczajowo:
- Prawo nie chroni postępowania moralnie złego,
Przepisy:
- Sankcjonujące przepisy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
- Uzależniające zmianę lub powstanie prawnych obowiązków od oceny zdarzenia pod kątem zasady współżycia społecznego,
4) Orzecznictwo sądowe:
a) Kształtuje sposób orzecznictwa niższych instancji,
Normy prawa cywilnego:
1) Przepis a norma prawna;
a) Przepis prawa: jednostki redakcyjne aktów prawa ≠ Norma: reguła postępowania wyrażająca nakaz, zakaz lub dozwolenie określonych zachowań, zawarta w przepisie prawa,
2) Budowa normy prawa cywilnego;
a) Hipoteza – określenie podmiotów i sytuacji objętych regulacją,
b) Dyspozycja – zakaz, nakaz lub dozwolenie na wypadek zaistnienia okoliczności z hipotezy,
c) Sankcja:
Reakcja na wypadek naruszenia dyspozycji normy,
Często zamieszczana w odrębnym przepisie,
Często wspólna dla szeregu norm,
3) Podział norm prawa cywilnego (wg. kryterium – stopień, w jakim norma ogranicza strony w kształtowaniu stosunków prawnych);
a) Bezwzględnie wiążące:
Ustawodawca nie dopuszcza ustępstw,
Art.58 §1 k.c.: „Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy”,
b) Względnie wiążące:
Można od nich odstąpić,
Występują przede wszystkim w prawie zobowiązań,
c) Semiimperatywne:
Wiążą w jedną całość elementy norm względnie i bezwzględnie wiążących,
Służą ochronie słabszego podmiotu,
Art.7613 k.c.: „§ 1. W braku odmiennego postanowienia umowy agencyjnej agent nabywa prawo do prowizji z chwilą, w której dający zlecenie powinien był, zgodnie z umową z klientem, spełnić świadczenie albo faktycznie je spełnił, albo też swoje świadczenie spełnił klient. Jednakże strony nie mogą umówić się, że agent nabywa prawo do prowizji później niż w chwili, w której klient spełnił świadczenie albo powinien był je spełnić, gdyby dający zlecenie spełnił świadczenie.
§ 2. Jeżeli umowa zawarta pomiędzy dającym zlecenie i klientem ma być wykonywana częściami, agent nabywa prawo do prowizji w miarę wykonywania tej umowy.
§ 3. Roszczenie o zapłatę prowizji staje się wymagalne z upływem ostatniego dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym agent nabył prawo do prowizji. Postanowienie umowy mniej korzystne dla agenta jest nieważne”.
4) Obowiązywanie norm prawa cywilnego w czasie i przestrzeni;
5) Wykładnia – proces myślowy, którego celem jest wyprowadzenie z przepisów prawa, normy prawnej jako reguły postępowania;
a) Wykładnia językowa – objaśnienie tekstu poprzez analizę słów i zwrotów,
b) Wykładnia logiczna – zasady wnioskowania logicznego, wyprowadzenie normy B z normy A,
c) Wykładnia systemowa – normę prawną wyprowadzamy z przepisu opierając się na jej miejscu w systemie prawa,
d) Wykładnia funkcjonalna – normę wywodzimy z założeń przypisywanych ustawodawcy,
Stosunek cywilnoprawny:
1) Pojęcie stosunku cywilnoprawnego;
a) Stosunek prawny to uregulowana normatywnie więź charakterze powinnościo...
gosicka